H jamolxonov

Tayanch tushunchalar
Vokalizm — unli fonemalar tizimi.
Fokus - talaffuzda aktiv va passiv nutq a’zolari orasida hosil qilingan to'siq. O'pkadan kelayotgan havo oqimining portlab yoki sirg'alib o'tishidan shovqinning yuzaga kelishi ana shu fokusda sodir bo'ladi.
Bo‘g‘in cho‘qqisi — bo'g'in markazi, yadrosi. Odatda unli tovush bo'g'in cho'qqisi sanaladi.
Lablar ishtiroki - unli tovushning hosil qilinishida lablarning faol yoki nofaol ishtiroki.
Tilning vertikal (tik) harakati — tilning uch darajali ko'tarilishida yuzaga keladigan belgilar.
Tilning gorizontal.(yotiq) harakati - fonemalar artikulatsiyasida tilning pastki tishlar tomon cho'zilishi yoki orqaga tortilishi.
HOZIRGI 0‘ZBEK ADABIY TILI KONSONANTIZMI
Adabiyotlar: 1 [19-26], 4 [22-24], 10 [53-59], 16 [23-34], 20 [17- 27], 22 [47-51], 27 [21-25],

31. 
    §. Konsonantizm
    

Konsonantizm hozirgi o'zbek adabiy tili undosh fonemalari tizimidir. Bu tizim 24 fonemani - b, v, g, d, j, j (dj), z, y, k, 1, m, n, q, p, r, s, t, f,
57

x, ch, sh, q, g\ h tovushlarini o'z ichiga oladi²². Biroq manbalarda o'zbek adabiy tili undoshlari miqdoriga oid boshqa fikrlar ham mavjud: 22 ta (S. Otamirzayeva, Y.D. Polivanov)²³, 23 ta (A.K. Borovkov, l.A. Kissen)²⁴, 25 ta (A.N. Kononov, V.V. Reshetov, A. Abduazizov)²⁵. Demak, hozirgi o'zbek adabiy tili undosh fonemalari miqdori masalasida tilshunoslikda tugal bir fikr yo'q.
Undosh tovushning shakllanishida albatta shovqin qatnashadi, u nutq apparatidagi (masalan, og'iz bo'shlig'idagi) aktiv va passiv a’zolarning bir- biriga tegishi yoki juda yaqinlashishi natijasida hosil bo'lgan to'siqdan havo oqimining portlab yoki sirg'alib (a’zolarga ishqalanib) o'tishidan paydo bo'ladi. Bunday to'siq fonologiyäda fokus deyiladi. Demak, undoshlarda fokusning bo'lishi shart.

31.