Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова экология укув кулланма «Chinor enk» экологик нашриёт компанияси


Download 3.84 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/113
Sana25.10.2023
Hajmi3.84 Mb.
#1721194
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   113
Bog'liq
Турсунов Х. Экология

Экология
М осква университетининг профессор» К.Ф .Рулье ,\ай- 
вонлар экологияси сох,асида катта ишлар олиб борди ва 
бир кдтор асарлар к,олдирди. У сув ва ер юзида яш овчи, 
\ам да бошкд \айвонларни типларга булган. Н.А.Лепёхин 
усимликларнинг \а р хил икдимларда тарк,алишини урга- 
ниб, баланд тогда усувчи усимликларнинг тундра усим- 
ликпари билан ухшашлигини аникдади.
Ч. 
Д арвиннинг (1859) эволюцион назарияси экология 
тарихида янги даврни бошлаб берди.
1877-йилда немис олими К.Мёбиус биоценоз тугриси- 
даги тушунчани киритди.
1895-йилда Вармингнинг «Ташк,и м у\ит таъсирида усим­
ликларнинг таркдлиши» деган китоби чоп этилди.
XX 
асрда экология методларининг такомиллаш иш и б и ­
лан янги экологик омиллар — кун узунлиги, тупрок, эрит- 
масининг реакцияси, микроэлементлар таъсири урганила 
бошланди.
Антропоген ом илларнинг табиатга курсатадиган таъси- 
рининг кучайиши натижасида экология урганадиган маса- 
лалар доираси кенгайди. М асалан, хдвонинг газлар билан 
за\арланиш и, радиация ва бошк,алар.
Турли географик зоналарда тирик организмларнинг та- 
шк,и мух,ит билан богликдигини биринчи марта В. В. Д оку­
чаев урганган. У табиат зоналарининг икдим омили билан 
бокликдигини урганди.
В.И. Вернадскийнинг илмий ишларида биосфера тугри- 
сидаги таълимот берилиб, унда тирик организмларнинг 
биосферадаги роли урганилди.
Популяциялар экологияси инглиз олими Ч. Элтон (1930) 
томонидан ривожлантирилди. У айрим организмларни урга- 
нишдан популяцияларни урганишга утиш зарурлигини ай- 
тди, чунки мослаш иш жараёнлари популяция мик,ёсида ке- 
чади.
Урта Осиёда экология сох,асида Д. Н. Каш каров, Е. П. 
Коровин. М. Г. Попов, К. 3. Зокиров, И. И. Гранитов, Т. 3. 
Зохидов, А. Т. Тулаганов ва бошкдлар томонидан катта ил­
мий ишлар олиб борилди.
Даниил Николаевич Каш каров томонидан собик, Итти- 
фокда биринчи марта комплекс зооэкологик кузатишлар 
методикаси ишлаб чикдлди. У бир кдтор экология масала- 
ларини \ал килишда рол уйнаган илмий ишлар кщ дирди.


Экология
Улар «Мухит ва хамжамоалар», «Туркистон хайвонлари», 
«Хайвонлар экологияси асослари»’ ва бопщалар.
Узбекистонда экологик кузатишларнинг яна бир асосчи­
си ва ташкилотчиси Е.П.Коровин эди. У 1930- йилларда усим­
ликлар жамоаси ва мухитни биргаликда урганиш керакли- 
гини айтди. Бундай илмий кузатишлар, уша вак,тда Урта Осиё 
давлат университети кршида олиб борилди. Уша даврда чул 
зонаси усимликларини урганиш ма^садида комплекс экс- 
педициялар ташкил кдлинди ва Е. П. Коровин ва И. И. Гра­
нитов рахбарликларида чул зонасида фитомелиоратив иш- 
лар олиб борилди, биринчи тажрибалар утказилди.
Хозирги замонда назарий экологиянинг асоси экологик 
си стем аларнинг мавжудлиги тугрисидаги таълим отдир. 
Унинг мазмунини энергия ок,ими, унинг хосил булиши ва 
богланиши ташкил к,илади.
Иукрлиб бораётган ва йукрлиш хавфи остида турган хай- 
вон ва усимликлар Узбекистон «К,изил китоби» га ки ри ­
тилган.
Дунё мик,ёсида атроф—мухитнинг ифлосланиши ва био­
логик ресурслардан ноокдлона фойдаланиш экосистема- 
ларнинг бузилишига олиб келмокда.
Амударё вохасидаги атроф м ухитнинг иф лосланиш и 
охирги йилларда зурайиб кетди. Оролбуйи муаммолари эко ­
логик инк^ирознинг келиб чик^ишига сабаб булди, уни фа- 
к,аг халк,аро хамкорлик асосида хал килиш мумкин.

Download 3.84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling