Халқаро молиянинг асослари ва ривожланиш тенденциялари Жаҳон банки ва Халқаро валюта фонди Валюта курси ва валюта бозорлари

28.4. Тўлов баланси ва уни тартибга солиш йўллари

Тўлов баланси

...нинг ҳолати бугунги кунда нафақат мамлакатнинг халқаро операцияларини акс эттирувчи оддий ҳужжат, балки ушбу мамлакат иқтисодиётининг очиқлик даражаси, унинг иқтисодий-географик ва инвестицион имкониятлари, олтинвалюта захиралари ва мавжуд валюта муносабатларининг қай даражада эканлиги ҳамда халқаро рақобатбардошлиги ҳақида аниқ хулосалар шакллантириш имконини берувчи иқтисодий категория ҳисобланади
...да мамлакатнинг хорижий давлатлар билан бўладиган алоқалари натижасида юзага келадиган валюта тушумлари ва тўловларининг ҳақиқатдаги суммаси акс эттирилади маълум вақт оралиғида резидентлар ва норезидентлар ўртасидаги барча ўтказмаларнинг ўлчовидир
...нинг стандарт компонентлари ҳисобварақларнинг қуйидаги икки асосий гуруҳи бўйича ажратилиши мумкин
капиталлар ва молиявий
жорий операциялар инструментлар билан боғлиқ
ҳисобварағи, унда товарлар, операциялар ҳисобварағи, хизматлар, олинган унда капитал трансфертлари,
даромадлар ва жорий номолиявий активларни со-
трансфертларни қамраб тиб олиш, шунингдек, мо-
олувчи иқтисодий битимлар лиявий талаблар ва мажбуҳисобга олинади риятлар билан боғлиқ опера-
циялар ҳисобга олинади

Савдо баланси

товарлар экспорти ва импорти ўртасидаги фарқни ифода этади
...нинг ўзгариши турлича талқин қилиниши мумкин

Масалан, экспортнинг импортдан ошиши мамлакат товарларига жаҳон бозорларида талабнинг ошганлиги билан изоҳланади. Агар бутун дунё мазкур мамлакатнинг экспорт товарларини харид қилса, шунингдек, унинг резидентлари маҳаллий товарларни импорт товарларидан афзал билса, демак хулоса қилиш мумкинки, мамлакат иқтисодиётининг ҳолати яхши ҳисобланади. Аксинча, савдо балансининг дефицити мазкур мамлакат экспорт товарларининг етарли даражада рақобатбардош эмаслиги ва аҳоли турмуш тарзини ҳимоя қилиш учун зарурий чоралар кўриш лозимлигидан далолат бериши мумкин. Бундай таҳлил агар савдо балансидаги ўзгариш ҳақиқатда мазкур давлат товарларига бўлган талабнинг ортиши ёки камайиши ҳисобига юз берса мақсадга мувофиқ саналади. Бироқ савдо балансига бошқа омилларнинг таъсири ҳам сезиларли бўлиши мумкин. Жумладан, қулай инвестицион муҳит мамлакатга хорижий инвестициялар оқимини рағбатлантириш билан бирга хориждан сотиб олинадиган асосий воситалар миқдорининг ҳам ортишига сабаб бўлиши мумкин. Бу ҳолат ҳам савдо баланси дефицитини юзага келтиради, лекин мамлакат иқтисодиётига кескин салбий таъсир кўрсатмайди