Harbiy qurollarni ishlab chiqarish Kimyoviy qurollar va ularni qo’llash usullari

Harbiy qurollar ishlab chiqarishni tashkil etish
Reja:
Kirish

1. Harbiy qurollarni ishlab chiqarish

2. Kimyoviy qurollar va ularni qo’llash usullari

3. Eng zamonaviy qurol-aslahalar nimalarga qodir?

4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Kirish
Ukrainadagi maxsus harbiy operatsiya qurol ishlab chiqarishni bir necha bor oshirish va Rossiya Qurolli Kuchlarini sifat jihatidan yangilash uchun kuchli turtki bo‘ldi. Rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari – harbiy texnikani robotlashtirish, qo‘shinlar va dushmanning harbiy salohiyatini samarali yo‘q qilish uchun kosmik texnologiyalarni joriy etish. Maxsus harbiy operatsiya davrida Rossiyada qurollarning asosiy turlarini ishlab chiqarish turli sohalarda uch baravardan 10 baravargacha oshdi, ko‘plab mudofaa sanoati majmualari kechayu kunduz faoliyat yuritmoqda. O‘sib borayotgan ishlab chiqarish hajmlari doimiy ravishda mahsulotlarni takomillashtirish bilan amalga oshirilmoqda. Natijada qo‘shinlar va harbiy kuchlarning sifat jihatidan yangi imkoniyatlari – jangovar harakatlarning barcha sharoitlarida shakllantirilmoqda.
“Uran-6” minalarni tozalash robototexnika maxsus harbiy operatsiya hududida, Mariupolda va Rossiya Federatsiyasining yangi hududlaridagi boshqa joylarda qo‘llash tajribasini hisobga olgan holda takomillashtirildi. Rossiya Federatsiyasi Mudofaa vazirligining Maxsus konstruktorlik burosi ma’lumotlariga ko‘ra, ko‘p funksiyali texnika yanada mustahkam zirhli himoya, takomillashtirilgan harakatlanish qismi va yangi aloqa tizimi masofadan boshqarish imkoniyatini oshirishga imkon berdi. Bortdagi uskunalar portlovchi obyektlar turini yaxshiroq aniqlaydi.
“Uran-6” piyodalarga qarshi va tankga qarshi minalar, portlovchi moslamalar va portlamagan o‘q-dorilarni 98 foiz samarali – hatto zich o‘simliklar bilan qoplangan va sanoat chiqindilari bilan qoplangan joylarda ham tozalaydi.
Ilgari olti tonnalik gusenitsali mashina 60 kg trotil portlashiga bardosh bera olgan bo‘lsa, endi u kuchliroq va ishonchliroq bo‘ldi. Bu “Uran-6” ning ikkinchi modernizatsiyasi bo‘lib, birinchisi Suriyadagi faol operatsiyadan so‘ng amalga oshirilgan. Ko‘p funksiyali va yuqori natijali robototexnika majmuasida minalangan maydonlarda o‘tish joylari va maydonlarni tozalashga turli xil trallar o‘rnatish uchun moslamalar mavjud. “Uran-6” g‘alaba va tinch hayot sari ishonchli yo‘l ochadi. E’tibor bering, NATOning Leopard-2R va Wisent-1MC minalardan tozalash tizimlari maxsus harbiy operatsiya hududida jangovar sinovlardan o‘ta olmadi – ularning deyarli barchasi yo‘q qilindi.
Rossiya qo‘shinlarining snayperlik samaradorligini so‘nggi “Robosnayper” masofaviy tizimi yordamida oshiriladi. Tizim jangovar qismlarda samarali foydalanishga yo‘naltirilgan. Robotlashtirilgan (dronga qarshi) snayper miltig‘ining texnik ko‘rsatkichlari oshkor etilmayapti va shunga qaramay Integratsiyalashgan tizimlar Konstruktorlik burosi va Lobaev Robotics kompaniyasida tizimning takomillshtirilishi haqiqati ko‘p narsadan dalolat beradi. Lobayev snayper miltiqlari butun dunyoda taniqli, endi ular havo hujumidan mudofaa tizimlari uchun qo‘shimcha imkoniyatlarga ega.
Rossiyaning uch tonnalik “Marker” jangovar roboti sun’iy intellekt, keng spektrli razvedka uskunalari, tankga qarshi raketalar va bortida kamikadze dronga ega bo‘lib, piyoda qo‘shinlarni qo‘llab-quvvatlash va dushmanning har qanday zirhli texnikasini, jumladan, NATOning zamonaviy tanklarini yo‘q qilish uchun mo‘ljallangan.
Maqsadlarni mustaqil ravishda aniqlaydi, masofaviy operator mo‘ljali bilan sinxronlasha oladi. Aqlli jangovar mashina avtonomiyasi 60 soatni tashkil qiladi. Mart oyida birinchi to‘rtta “Marker” maxsus harbiy operatsiya hududida vazifalarni bajarish uchun yuborildi.
12,7 mm “Kord” pulemotiga kiritilgan jiddiy o‘zgartirishlar rus bo‘linmalarining jangovar qobiliyatini oshirish va avtomatdan avtonom platformalarda foydalanish imkonini beradi.
Sovutishsiz (stvolni almashtirishsiz) 300 ta o‘q uzishni amalga oshirishga qodir bo‘lgan stvol normal sharoitlarda intensivroq o‘q otish va vertolotlarga, masofadan boshqariladigan yerdagi modullarga pulemot o‘rnatish imkonini beradi.
Pulemot stvolining haddan tashqari qizishi muammosi kosmik texnologiyalar darajasida hal qilinmoqda. Eslatib o‘tamiz, “eski” “Kord” pulemoti stvoli almashtirilmasdan, sovutilmasdan 100 ta o‘q ota oladi. Yuqori intensiv janglarda bu yetarli bo‘lmasligi mumkin va ko‘proq miqdorda o‘q uzish aniqlikni yo‘qotishiga olib keladi. Kuchli, aniq, ishonchli va dunyodagi eng yengil yirik avtomat “Kord” (32 kg) qo‘shinlar orasida katta hurmatga ega. V.A Degtarev nomidagi zavod bugungi kunga qadar “Kord” pulemotlari va shu nomdagi snayper miltiqlarini ishlab chiqarishni sezilarli darajada oshirdi.
Maxsus harbiy operatsiya jang maydonida uchuvchisiz samolyotlarning alohida ahamiyatini tasdiqladi, Rossiyaning razvedka va og‘ir zarba beruvchi dronlarini ishlab chiqishni tezlashtirdi. “Sirius” uzoq masofali zarba beruvchi dronni seriyali ishlab chiqarish 2023-yilda boshlanadi.
Mashina 450 kg yuqori aniqlikdagi raketalar va 250 kg kalibrli bombalarni 3000 km gacha bo‘lgan masofadagi nishonlarga yetkazishga qodir.
“Sirius” sputnik boshqaruv tizimiga ega va boshqariladigan samolyotlardan maqsadli yo‘nalishlarni qabul qilishi mumkin. Bunday dronlar maxsus harbii operatsiya hududida talabga ega va yer yuzining boshqa qaynoq nuqtalarida g‘alaba qozonishni kafolatlaydi. Rossiyaning yangi kosmik monitoring stansiyasi Yerga yaqin fazoda 10 santimetrgacha bo‘lgan kichik obyektlarni avtomatik tarzda aniqlash va kuzatish imkoniyatiga ega. Bu Rossiya Mudofaa vazirligi mutaxassislariga kuzatuv ostidagi kichik kosmik obyektlar sonini to‘rt baravar oshirishga imkon berdi. Dushmanning razvedka sputniklari bilan mumkin bo‘lgan jangovar vaziyatda yangi stansiya imkon qadar tezroq orbitani “tozalashni” ta’minlaydi. Boshqa tomondan, RF Mudofaa vazirligining kosmik kemalari guruhlari jadal ravishda to‘ldirilmoqda — Rossiya harbiy razvedkasining imkoniyatlari sezilarli darajada oshdi. Rossiya AQSh armiyasini negadir dahshatga solayotgan “Kinjal” va “Sirkon” gipertovushli raketa tizimlarini ishlab chiqarishni oshirmoqda. Bundan tashqari, 2023-yilda Rossiya Qurolli Kuchlari 22 ta “Yars”, “Sarmat” va “Avangard” qit’alararo ballistik raketalariga, 12 ta suv usti kemalari, beshta suv osti kemalari va uchta yangi Tu-160 strategik raketa tashuvchilariga ega bo‘ladi. NATOni dahshatga solayotgan yana bir texnika —dunyodagi eng yaxshi rus T-90M “Proriv” tanklari bo‘lib, ular 2023-yilda 1500 taga ko‘payadi. Hatto to‘liq bo‘lmagan ro‘yxat maxsus harbiy operatsiyada Rossiya Qurolli kuchlarini takomillashtirish va jahon tarixini qanchalik tezlashtirganini baholashga imkon beradi.
Ikkinchi jahon urushi tugagach, qurollanish poygasi avj oldi. Urush vahimasi davlatlarni sergaklantirgan va “tinchlik istasang – urushga tayyorlan”, aqidasini mustahkamlagan edi. Olti yil dahshatlari zamonaviy qurollar yasalishiga turtki berdi. Bugunga kelib hujum va mudofaada qo‘llanadigan o‘ta ilg‘or qurollarni ko‘rishimiz mumkin.
“Avatar” va “Ris-BP” biomorflari
“Avatar” va “Ris-BP” jangovar robotlari razvedka ishlari va yuk tashishni uddalay oladi. “Ris-BP”ning to‘rt oyog‘i bo‘lib, pulemyot yoki tankka qarshi boshqariluvchi raketa bilan jihozlanadi. Biomorf istalgan joyda harakatlana oladi, jumladan, 40 sm suv ostida yurishi, 50 sm balandlikka sakrab chiqishi hamda o‘nqir-cho‘nqirlarda odimlashi mumkin.
“Ris-BP”ning maksimal tezligi soatiga 15 km, o‘nqir-cho‘nqirlarda esa 10 km.
“Avatar” roboti to‘siqlardan o‘tadi, hatto transport vositasini haydashi mumkin. U dastavval qutqaruv ishlari uchun yasalgan, ammo endilikda zimmasiga jangovar vazifa yuklanmoqda. Bundan tashqari, ochiq fazoda fazogir-operator kuzatuvida ish yuritadi.
Suvosti robotlari
RFning Harbiy dengiz floti uchun teleboshqaruvli “Gavia”, “Marlin” va “Pantera” robotlari ishlab chiqarildi. “Gavia” operator oldindan belgilagan yo‘nalish bo‘yicha yurib ma’lumot to‘playdi, razvedka ishlarini bajarishi mumkin, bundan tashqari qirg‘oqni qo‘riqlash, minadan tozalash ishlarini bajaradi. “Marlin” 350 metrgacha chuqurlikda bo‘lgan ob’yektlarni qidirib, g‘avvoslar og‘irini yengil qiladi. “Pantera” esa cho‘kkan ob’yektlarni qidirish, tadqiq qilish va 105 kggacha yuklarni olib chiqish uchun yaratilgan.
Tankchisiz tank
Dong‘i ketgan “Armata” tanki ham kelajakda robotga aylanishi mumkin. Tank ishlab chiqaruvchi “Uralvagonzavod” buyurtma olishi bilanoq boshqaruvchisiz tank yasab berishni va’da qilyapti. Korporatsiya rahbari Oleg Siyenkoning so‘zlariga qaraganda bu ko‘p vaqt olmaydi.
Uchar zenitkalar
BMD-4M “Sadovnitsa” asosidagi zenit kompleksi “Ptitselov” tajribaviy-konstruktorlik ishlari doirasida olib borilyapti. “Uchar zenitka” parashyut uslubida tushadi va o‘ta balanddagi hujumlarni qaytara oladi. Bundan tashqari, desant uchun BTR-MDM “Rakushka” bronetransporteri yaratilgan. Ikkala mashina ham qurol-aslahalangan.
Bombaning o‘zi nishonga oladi
Rossiyaning o‘zi nishonga oluvchi bombalari Suriyada Islomiy davlatga qarshi jangda sinab ko‘rildi. Tank va boshqa bronetexnikaga qarshi aviatsion bombalar o‘zi nishonga oluvchi jangovar elementlar bilan ta’minlanmoqda. Element taxminiy nishon yaqiniga parashyutda tushiriladi. So‘ng u atrofni infraqizil tizim yordamida skanerlaydi va nishon aniqlanganda soniyasiga 2 km tezlikda 1 kgli mis o‘qlarni otadi. U 70 mmli zirhni teshishga qodir.
Sapyorsiz minasizlantirish
Minasizlantiruvchi UR-77 “Meteorit” qurilmasi 1977 yilda tayyorlangan, ammo bugunga kelib qo‘llanmoqda. O‘tochar qudrati yuqoriligi uchun ruslar “Zmey Gorinich” deb ataydi. Snaryadlar o‘ziyurar “Gvozdika” gaubitsasiga biriktiriladi. Raketa ortida uzunligi 1 kmgacha shnur bo‘lib, portlovchi modda bilan to‘ldirilgan va oxiri berkitilgan. Shnur tortib portlatilishi natijasida tank uchun 6 m kenglikda yo‘l ochiladi.
Elektronikani bo‘g‘uvchi mikroto‘lqinlar
Atrofdagi dushmandan mudofaalanish uchun SVCh pushka yaratilgan bo‘lib, kuchli relyativistik generator va ko‘zguli antennaga ega, shuningdek, boshqaruv tizimi va ma’lumotlar uzatuvchisi bor. U ZRK “Buk” shassisiga o‘rnatiladi. Dushmanning qurollari va pastdan uchuvchi havo ob’yektlarining radioelektron apparatlarini bo‘g‘adi.
Elektron soyabon
Kontaktsiz havo hujumidan mudofaa tizimi turli xalaqit beruvchi to‘lqinlarni ishlab chiqaradi. Murakkab va kuchli raqamli signal vositasida ular Yer atmosferasi va yaqin kosmosdagi nishonga, jangovar kallak, raketa va boshqa texnologik qurollarning tizimiga ta’sir ko‘rsatishga qodir. Natijada dushman apparaturasi mo‘ljalni yo‘qotadi, tizim ishdan chiqadi yoki nishonni urolmaydi.
Tovushsiz suvosti qayiqlari
“Varshavyanka” klassidagi dizel-elektrli submarinlarning tovushi bag‘oyat pastligi sabab “qora tuynuk” deb ataladi. Submarinlar 240 m chuqurlikkacha botishi va soatiga 20 uzel tezlikda yo‘l bosishi, dushman kemasini xufyona ta’qib qilishi mumkin. U rus flotidagi “Som” va “Paltus” suvosti qayiqlari o‘rniga keldi.
32 ming qurilmadan tashkil topgan tarmoq
“Angara” kompyuter tarmog‘ini alohida ta’kidlab o‘tmoq lozim. Zotan u yirik ma’lumotlar massivlariga ishlov beradi. Undan harbiy strategiya va tahlilchilik sohasida murakkab texnikani loyihalashtirishda foydalanilmoqchi. “Angara” hisoblash tarmog‘i har xil 32 ming qurilmani birlashtira oladi. Bu ulkan hajmli ma’lumotlar bazasiga ishlov berish va o‘ta tezkorlik bilan qaror qabul qilish imkonini beradi.
Masofadan bo‘ron hosil qilish
“Bo‘ron generatori” (Thunder Generator) o‘ldirmaydigan qurol bo‘lib, Isroil armiyasida o‘n yildan ortiq vaqt mobaynida qo‘llab kelinadi. U avvaliga ekinlarni qushdan qo‘rish maqsadida yaratilgan bo‘lsa, so‘ngra odamlarga qarshi qo‘llana boshlandi. Generator impuls detonatsiyasi texnologiyasi yordamida katta tezlikda kuchli to‘lqin zarbasi yuboradi. Zarba 30 m naridagi odamga ta’sir qiladi, 3 metrdan esa jiddiy shikastlashi va kontuziyagacha olib borishi mumkin.
Markazdan qochma to‘p
AQShning Trinamic Technologies kompaniyasi DREAD nomli markazdan qochma to‘p (pushka) yaratdi. Bu qurol yordamida soniyasiga 120 ming marta otish mumkin. Unda markazdan qochma kuch qo‘llangan. DREADni sun’iy yo‘ldoshli platformaga o‘rnatish rejalashtirilyapti.
Lazer nuri bilan urish
Boeing kompaniyasi 1 kVt quvvatli doimiy lazer nuri ishlab chiqaruvchi Laser Avenger nomli qurilma ustida ishlayapti. Uzoq masofadagi nishonga issiqlik yo‘naltirib, dronni urish yoki portlovchi modda detonatsiyasini faollashtirishga qodir.
Bundan tashqari kompaniya portlashning zarb to‘lqinini qaytaruvchi yoki yutuvchi plazmali kuch maydonini patentladi. Elektr, lazer va mikroto‘lqin nurlarini qo‘llagan qurilma portlashdan oldin plazma interferensiyasi maydonini yaratadi hamda u to‘lqin zarbining kinetik energiyasini yutadi.
Yo‘nalishini o‘zgartiruvchi o‘q
Amerikaning DARPA agentligi Exacto dasturi doirasida uchish mobaynida yo‘nalishini o‘zgartiradigan o‘q yaratish ustida izlanmoqda. 50-kalibrli patronga elektron boshqaruv o‘rnatilgach, u harakatlanuvchi nishonni ura oladi.
Radio orqali boshqariluvchi qo‘ng‘izlar
Agentlikning yana bir ixtirosi HI-MEMS (Hybrid Insect Micro-Electrical-Mechanical System) deb ataladi. Unda qo‘ng‘izchaga elektron sxema implantatsiyalanadi. Qo‘ng‘iz ulg‘aygach, elektron sxema faollashadi va uni radio orqali boshqarish mumkin. Uning yordamida josuslik ishlarini olib borish yoki jang maydonini kuzatish mumkin.
Lazer nuri bilan urish
Dushmanni mo‘ljaldan adashtirish va ko‘rish qobiliyatidan vaqtincha mosuvo qilish uchun qo‘llanuvchi qurol. AQSh yaratgan bu vintovka insonni o‘ldirmaydi va qattiq shikast yetkazmaydi. “Insonparvar” qurol.
Portlash joyini hisobga oluvchi granata
XM25 CDTE granatometiga hisoblash bloki o‘rnatilgan bo‘lib, dushmanning qoq ustida portlashi uchun snaryadning uchish vaqti va masofasini avvaldan hisob-kitob qiladi. Yarim kmgacha masofadagi dushmanni yo‘q qilish mumkin.
Kvantli kamuflyaj
Niqoblanish uchun ko‘p turdagi liboslar ishlab chiqarilyapti. Eng g‘aroyib ixtirolardan biri kvantli kamuflyaj bo‘lib, u o‘zida nurni aks ettirmaydi, ya’ni ko‘rinmaydi.
O‘zbekistonning harbiy sanoat kompleksidagi ahvol qanday, deb o‘ylaysiz. Umuman, O‘zbekiston o‘zining qurol-yarog‘ini ishlab chiqarish salohiyatiga egami?
O‘zbekistonda albatta, harbiy sanoat kompleksi mavjud. Ammo mening bilishimcha, u yerda hatto mavjud harbiy texnikaga xizmat ko‘rsatish uchun ham mutaxassis kadrlar yetishmaydi. O‘zbekiston nazariy jihatdan hali ham harbiy uchoqlar ishlab chiqarish salohiyatiga ega. O‘zbekiston armiyasidagi mavjud harbiy texnika sovet davridan qolgan. Uni rossiyaniki, deb ham aytish qiyin. Chunki Rossiyaning o‘zida ham qurol-yarog‘ ancha takomillashdi.
O‘zbekistondagi texnika esa, bu sovet harbiy texnikasi. Ular juda eskirgan. Eng yaxshi holatda,uncha katta bo‘lmagan zamonaviylashtirish jarayoni amalga oshirilgan bo‘lishi mumkin. Men shaxsan O‘zbekiston o‘zining harbiy texnikasini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ya oladi, deb o‘ylamayman. Ammo masalan, O‘zbekiston Toshkentdagi aviatsiya zavodida harbiy uchoqlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ymoqchi bo‘lsa, buning uchun, birinchi navbatda katta moliya, texnologiya va mutaxassis kadrlar zarur bo‘ladi. Buni esa Rossiya yoki Amerika Qo‘shma Shtatlarining yordamisiz amalga oshirish qiyin. Ammo hatto Rossiya ham O‘zbekistonda o‘zining korxonalari bilan raqobatlasha oladigan qandaydir yirik harbiy - sanoat kompleksini yaratishdan manfaatdor, deb bo‘lmaydi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston harbiy texnika sohasidagi hamkorlik borasida AQSh va NATOga yuzlanganini ko‘rayapmiz. Kelajakda O‘zbekistonda Amerika yoki NATO davlatlari bilan qurol-yarog‘ ishlab chiqarishga mo‘ljallangan qo‘shma korxonalar paydo bo‘lishini kutishimiz mumkinmi? Chunki Qo‘shma Shtatlar O‘zbekistonni, aytaylik, Afg‘onistonda barqarorlikni saqlash borasida real harbiy kuch sifatida ko‘rayotgani yo‘q. Shuning uchun bu yerda harbiy-texnika sohasidagi aniq hamkorlikni kutish qiyin va AQShning harbiy maslahatchilari Toshkentda paydo bo‘ladi, deb aytish mushkul. Qolaversa, biz O‘zbekistonda qanday tuzum amal qilayotganini yaxshi bilamiz va yaqin kelajakda uning, deylik NATOga a‘zo bo‘lishi haqiqatdan yiroq.
Kimyoviy qurollarning boshqa harbiy aslahalar – o‘qchi artilleriya, aviatsiya va ho kazolardan katta farqi shundaki, kimyoviy qurollar – ommaviy qirg‘in uyushtirish xususiyatiga ega. Kimyoviy qurol bilan zaharlangan hududdagi har qanday odam – u harbiymi, oddiy aholimi, do‘stmi, dushmanmi farqi yo‘q, u yoki halok bo‘ladi yoki bir umrga mayib bo‘lib qoladi. Kimyoviy qurolni faqat qarama qarshi tarafga qarata qo‘llash imkonsiz. Undan himoyalanmagan barcha birdek zaharlanadi.
Odatda kimyoviy qurol maxsus gaz ko‘rinishida bo‘lib, bunday gaz jang maydonida tarqalganda ma’lum radiusdagi ta’sir doirasida odamlarning nafas olish tizimi, ko‘zi, teri qatlamlarini shikastlaydi, qon aylanish doirasida va miya faoliyatida keskin o‘zgarishlar keltirib chiqaradi. Har qanday kimyoviy qurolning ta’sir mexanizmi, uni tashkil qiluvchi zaharli moddalarning toksik xususiyatlariga tayanadi. Kimyoviy qurollarni qo‘llash usullari ham turli tuman: shashkalar, aviatsiya bombalari, gazomyotlar, ballonli gaz purkagichlar, va ho kazo. Aytib o‘tilganidek, kimyoviy qurol ham, huddi yadro qurollari va baktereoligik qurollarsingari Ommaviy Qirg‘in Qurollari (OQQ) turkumiga kiradi.
Kimyoviy qurol turlari
Kimyoviy qurollar quyidagi xususiyatlariga ko‘ra farqlanadi:
zaharlovchi moddaning odam fiziologiyasiga ta’siri;
taktik maqsadi;
ta’sir qilish tezligi;
zaharllovchi ta’sirning davomiyligi;
Zahrlovchi moddalarning ta’sir turi ham keng:
halok qiluvchi – dushman harbiy kuchlarida maksimal sondagi yo‘qotishlar keltirib chiqarishga yo‘naltiriladi. Bunda asosan markaziy nerv tizimnini ishdan chiqaruvchi Zarin, Zoman, Tabun va V-Gaz kabilar ishlatiladi.
– Teri qavatlari va ko‘zga kuchli toksik ta’sir qiluvchi kimyoviy qurollar esa, terida chuqur tsitologik o‘zgarishlar (yiringlar, yaralar, o‘smalar) keltirib chiqarish va ko‘rish qobiliyatidan mosuvo qilishga qaratiladi. Bunday kimyoviy qurollarga Iprit, Lyuzit gazlari misol bo‘la oladi.
-Umumiy zaharlovchi moddalarga asoslangan kimyovviy qurollarda esa, ularning organizmga ta’sir ko‘rsata boshlashi natijasida, qonda kislorod miqdori keskin kamayib ketadi. Bunday moddalarga sinil kislotasi va xlortsian kiradi.
– Bo‘guvchi kimyoviy qurollar birinchi navbatda yuqori nafas yo‘llari va o‘pkani zaharlaydi. Fosgen va difosgen shunday xususiyatga ega.
Shuningdek, yana psixokimyoviy qurollar ham mavjud bo‘lib, ular, odamni o‘limga olib kelmay, balki, vaqtinchalik psixik o‘zgarishlar, masalan behushlik, uyquchanlik, eshitish qobiliyatining yo‘qolishi, vasvasa, vaqtinchalik ko‘rish qobiliyatining yo‘qolishi kabi holatlarni keltirib chiqaradi. Bunday kimyoviy qurollardan ko‘pincha G‘arb mamlakatlari politsiyasi ichki tartibsizliklarni tinchitishda foydalanadi. Bunday moddalar turkumiga xinuklid-3-benzilat (BZ) va lizergin kislotasi dietilamidi kiradi.
Kimyoviy qurolni qo‘llash tarixi
Yuqorida sanab o‘tilganlardan tashqari, shuningdek boshqa turdagi kimyoviy qurollar ham mavjud bo‘lib, masalan, Qrim urushida (1854 yil) Sevastopol qamali vaqtida ingliz harbiylari maxsus qo‘lansa moddalar – odorantlardan foydalanishgan (sassiqqo‘zan effekti). Vetnam urushida esa AQSH armiyasi defoliant moddalarni qo‘llagan. Bunda Vetnam ozodlik armiyasi yashiringan qalin changalzorlardagi barglarni to‘kish maqsadi bo‘lgan bo‘lsa ehtimol.
Kimyoviy quroldan foydalanishni bekor qilishga, bir necha xalqaro kelishuvlarga orqali urinib ko‘rilgan. Ulardan dastlabkisi 1889 yilgi Gaaga konvensiyasi bo‘lib, uning 23 moddasida «Qo‘llanishning yagona maqsadi faqat tirik dushmanni o‘ldirish bo‘lgan harbiy aslahalarni ta’qiqlash»ga xalqaro miqiyosda kelishilgan. Keyinchalik, I jahon urushidagi ayanchli asoratlarni inobatga olgan holatda, 1925 yilda Kimyoviy qurollardan foydalanishni ta’qiqlovchi Jeneva konvensiyasi qabul qilindi. 1993 yilga kelib esa, Kimyoviy qurolni yaratish, ishlab chiqarish, to‘plash va amalda qo‘llashni ta’qiqlash hamda, mavjud kimyoviy qurollarni yo‘q qilish maqsadida yana bir maxsus xalqaro konvensiya qabul qilindi.
Kimyoviy qurollar bugungu kunda:
Aslida ushbu maqolani tayyorlashga sababi I-jahon urushi tarixi emas, balki zamonamizdagi tinchlikka bo‘lgan tahdidlardir. Hozirda jahon bo‘yicha barcha hududlarda kimyoviy ommaviy qirG‘in qurollari maxsus xalqaro rezolyutsiyalar bilan ta’qiqlangan. Urush harakatlarida har qanday turdagi kimyoviy quroldan foydalanish 1993 yildagi xalqaro kelishuvga ko‘ra qat’iy to‘xtatilgan. Biroq, shunga qaramay, so‘nggi vaqtlarda ta’qiqlangan kimyoviy qurollarning jang harakatlarida qo‘llanilayotganligi haqidagi xabarlar ga’rb OAVlari boshchiligida, tobora ko‘p tarqatilmoqda. Xususan, 2011 yilda boshlangan «Arab bahori» inqilobiy to‘lqini ta’sirida, Suriya mamlakatida avj olgan ichki qurolli mojaro jahon afkor ommasining diqqat e’tiborida bo‘lib turibdi. Hukumat kuchlari va qurollngan jangarilar ortasida muttasil davom etayotgan harbiy to‘qnashuvlarda, taraflarning qaysi biri qo‘llagani noma’lum bo‘lsa-da, janglarda kimyoviy qurol – Zarin gazidan foydalanilgani, va bu gazni hukumat kuchlari qo‘llagani haqidagi haqidagi ma’lumotlar jahonning yetakchi OAVlari tomonidan tizimli ravishda bong urib gapirilmoqda. Hozirda xalqaro ekspertlar guruhu Suriyada maxsus tekshiruvlar olib borish uchun ishga kirishgan va tez orada haqiqatga oydinlik kiritilishiga umid bildirilmoqda.