Hasharotlar ahamiyat. Ayni paytda hasharotlarning mln ga yaqin turlari ma’lum bo‘lib, entomologiya biologiyaning eng tez su’ratlar bilan rivojlanayotgan sohalaridan biri hisoblanadi

6..ҚАТТИҚ ҚАНОТЛИЛАР. Қўнғизлар ёки қаттиқ қанотлилар (Со1еорtеrа) ҳашаротларнинг катта группасини ташкил этади. Кенг тарқалган. Қўнғизлар кўпгина оилаларининг вакиллари ўз ривожланишининг жуда кўп қисмини тупроқ оралиғида ва қисман юзасида ўтказади. Булар ўртасида ўсимликхўрлари, шу жумладан, маданий ўсимлик зараркунандалари ҳам бор. Тошқоллар ва палакчабуртлилар, симқуртлар ва ер бургачалари ва майса филчалари муҳим вакилларидан ҳисобланади.Тошқоллар ва плакчабуртлилар. Тошқоллар — Carabidae оиласига мансуб ҳашаротлар жуда майда, кўпроқ ўртача ва баъзан йирик бўлади. Уст қанотлари одатда ялтироқ қора, баъзан, оқиш рангли турлардан иборат, танаси ихчам, чўзиқ формали, оёқлари югурдак типда тузилган. Қўнғизлар ўсимлик қолдиқлари оралиғида, тош ва кесаклар тагида ва бошқа ерларда учрайди. Одатда, улар кундузи яшириниб ётади, тунда эса активлашади. Бу зараркунандалар орасида суғорилиб экилалнган ерларда учрайдиган югурдак тошқоллар (Harpalinae) қишлоқ хўжалиги экинларига кўпроқ зарар келтиради. Личинкалар тупроқ оралиғида ривожланади. Личинка танаси чўзиқ, орқа учи томони бир оз ингичкалашган, буртлари деярли узун, тўрт бўғимли, жағлари кучли ривожланган. Кукрак сегментлари деярли бир хил тузилган. Олдинги кўкраги кейинги иккитасига нисбатан йирикроқ ва нафас олиш тешиклари йўқлиги билан улардан фарқ қилади. Қоринчаси 10 сегментдан иборат, тергитлари форма ва катта-кичиклиги ҳамма турларида ўзига хос тузилган. Ғумбаги тупроқда ривожланади. Янги очиб чиққан ёш қўнғиз ғумбаги оқ, бирннчи кунлари юмшоқ, секин-аста қотиб ва ранги ўзгариб боради.

7...Teng qanotlilar (Homoptera) -soʻruvchi hasharotlar turkumi. 30 mingdan ortiq turi maʼlum. Ogʻiz apparati soʻruvchi. Oʻsimlik shirasi bilan ozikdanadi. Koʻzlari, odatda, murakkab; kam harakatlanuvchi va oʻtroq yashovchi turlarida yaxshi rivojlanmagan yoki yoʻq. 2 juft tiniq toʻrsimon qanotlari bor; baʼzi turlarida oddingi juft qanotlari qalinlashgan. Oldingi qanotlari juda yaxshi rivojlangan, ayrim turlarida orqa qanotlar yoʻq boʻlib ketgan. Ichki urugʻlanadi. Talaygina Teng qanotlilarda partenogenez kuzatilgan. Teng qanotlilar sikadalar, oʻsimlik bitlari, koksidlar va boshqa kenja turkumlarga boʻlinadi. Ayrim turlari qishloq xoʻjaligi. ekmnlari va daraxtlarga ziyon yetkazadi; oʻsimliklarda virus kasalligi qoʻzgʻatuvchisini tarqatadi

8...tangachaqanotlilar (lotincha: Lepidóptera) — toʻliq metamorfoz bilan rivojlanadigan hasharotlar turkumi. Mezozoyning boshlarida kelib chiqqan; asosiy oilalari paleogenning boshlarida shakllangan. Qazilma qoldiqlari, asosan, boʻr davridan maʼlum. Koʻpchilik K.ning ogʻiz organlari yuksak ixtisoslashgan soʻruvchi hartumdan iborat boʻlib, boshining ostki tomonida spiral shaklda oʻralib turadi. Pardasimon qanotlari rangli tangachalar bilan qoplangan.Qanotlarining rangi, ayniqsa, ularning turli rangda tovlanishi rangsiz tangachalarning yorugʻlik nurini har xil burchak ostida singdirishi bilan, qora, sariq va boshqa rangli dogʻlar esa pigment bilan bogʻliq. Moʻylovlarining shakli va uzunligi har xil. Yozilgan qanotlari 3,2 mm dan (mitti kuyachalar) 300 mm gacha (tunlamlar). Tuxumlarining shakli har xil boʻlib, sistematik ahamiyatga ega. Qurtlarida 3 juft koʻkrak oyokdari bilan birga 5 juft soxta qorin oyoqlari ham boʻladi. Gʻumbaklari yopiq (koʻpincha, pilla ichida), tuban vakillarida ochiq (erkin) boʻladi. K. odatda, tuban K. (teng qanotlilar) va yuksak K. (har xil qanotlilar) kenja turkumlariga boʻlinadi. Ayrim hollarda ogʻiz organlari kemiruvchi tipda boʻlgan tishli kuyalar alohida kenja turkumga ajratiladi. K. turkumining sistemasi aniq ishlab chiqilmagan, 100 dan 200 gacha oilaga ajratiladi. 140 mingga yaqin turi maʼlum. K. faunasi, ayniqsa, tropik mintaqada xilma-xil. Oʻzbekistonda 1500 ga yaqin turi aniklangan. Tunlam kapalaklar, odimlovchilar, barg oʻrovchilar oilalari, olovrang K.lar, kuyalar katta oilalari, ayniqsa, turlarga boy.
9.. Hasharotlar ekologiyasi.. Ekоlоgik оmillar 3 guruhga ajratiladi: 1) Abiоtik оmillar – iqlim: harоrat, yorug`lik, havо, namlik, radiatsiya, gravitatsiya; Edafik: tuprоq; rеl’еfi. 2) Biоtik оmillar: tirik mikrооrganizmlar, o`simliklar, Hasharоtlar. 3) Antrоpоgеn оmillar Organizm dastavval uch muhit havo, suv va tuproq ta’sirida hayot kechiradi. Bu tashqi muhit organism bilan ajralmas bolib, yashash uchun qulay sharoit hosil qiladi va ualr alohida ekologik faktorlarni vujudga keltiradi. Bu ekologik faktorlarni asosan 4 ta kategoriyaga bolish mumkinAbiotik yoki anorganik faktorlar; organizmga iqlim sharoitlarini (issiqlik namlik yoruglik va boshqalar) hamda tortish kuchi, atmosferaning tarkibi va xususiyati, radioaktivlik, relefva boshqa faktorlarning tasir etishi.Gidra-edafik yoki suv tuproq faktorlari, yani suv tuproqning organizmga muhim yashash sharoiti sifatida tasiri. Bunda Hasharotlar ekologiyasida tuproq faktori muhim rol oynaydi. Biotik yoki organik faktorlar, organizmga tirik tabiatning tasiri, ovqatlanish asosida organizmlararo bir-biriga munosabati va boshqalar.Antropogen faktorlar. Tabiatga va organizmga odam faoliyatining tasiri, qoriq erlarning ozlashtirilishi irrigatsiya sistemalarini qurish, zararkunandalarga qarshi kurash boshqa hayvon va osimliklarni tarqatish va hakozo.Oldingi uchta
faktorlar birlamchi faktorlar bolib tabiatda doima bolib kelgan. Antropik factor esa ikkilamchi, planetamiz hayotida yangi sifat- xodisa sifatida vujudga kelgan
o