Havo elektr uzatuv liniyasi (eul) deb, ochiq havoda joylashgan

Nazorat savoilari:
1. Havo liniyasi deganda nimani tushunasiz?
2. Havo liniyasining asosiy elementlari nimalardan iborat?
3. Havo liniyasining tashqi o'lcham i deganda nimani tushunasiz?

---

Havo liniyalari ochiq (izolatsiya qilinmagan) simlardan tayyor- 
lanadi.
Tuzilishi bo'yicha simlar umumiy yuzali bir toladan iborat simga 
(2.2.1 a- rasm) va bir xil metalli yuzasiga qarab 7-19 va 37 o'zaro 
buralgan tolalardan iborat ko‘p tolali simlarga bo'linadi (2 2.1 - b
rasm).
2.2. H avo liniyalarining sim lari va troslar
a) 
b) 
d) 
e)
2.2.1 -rasm. HL simlarning tuzilishi.
Ikki xil metall yoki metall qotishma tolalaridan iborat ko'p tolali 
bimetall simlar (2.2.1 d-rasm), o'rtasi teshik simlar (2.2.1 e-rasm) va 
spiral karkasli kengaytirilgan simlar ham tarqalgan.
Simlarni kesim yuzasiga Davlat standarti bo'yicha o'lcham qo‘- 
yiladi.
Sim va troslarga quyidagi talablar qo'yiladi: simlarning materiali 
juda yaxshi elektr o'tkazuvchanligiga ega bo'lishi kerak; sim va 
troslar yuqori mexanik mustahkamlikka ega bo'lishi kerak, bu o 'z
navbatida tayanchlarning balandligini kamaytiradi yoki oraliq 
masofani uzaytiradi va qurilishiga iqtisodiy jihatdan ta'sir qiladi.4
Simlar va troslaming materiali atmosferadan yog'iladigan quy- 
qalar, sanoat korxonalarining atmosferani ifloslantirish va dengiz 
qirg'og'idagi tuz cho'km alari tufayli hosil bo'ladigan korroziyaga 
chidamli bo'lishi kerak.
4 S tev en W .B Iu m e E le c tn c P o w er S y s te m B a sic s U S A : W ile y - In te rsc ie n se A J o h n W ile y & S o u s, IN C
Pu b lic a tio n , 2 0 0 7 . 2 6 0 p.

---

Simlar va troslar tejamkorlikka bo'lgan shartni qoniqtirishi kerak 
(bu maqsad uchun noyob boMmagan va ancha anon metallardan 
tayyorlangan simlarni ishlatish kerak: aluminiy, po'lat, maxsus 
qotishmalar).
Mis simlar yuqori elektr o'tkazuvchanligiga eg; (y=53/3 m/Om 
tnm2) solishtirma qarshiligi 
p =
18/8 Om mm2/kn. Mis simlami 
payvandlash va ulash osondir, atmosfera ta'siriga, havodagi har xil 
kimyoviy qo‘shilmalardan bo‘ladigan korroziyaga barqaror bo"lib. 
keraklicha mexanik mustahkamlikka egadir (urilishga bo'lgan 
qarshilik 
a
= 360-400 mPA). Ammo mis kamyob netall boMganligi 
uchun. hozirgi paytda HL larida ishlatilmaydi. Lontaktli tarmoq- 
larda va maxsus ishlab chiqarish tarmoqarida ilarni ishlatishga 
ruxsat etiladi.
Mis simlar nominal kesim yuzasini qo'shib M harfi bilan belgi- 
lanadi.
35 mm2 nominal yuzali mis sim M-35 qilib belgilanadi.
Alumin simlar mis simlarga nisbatan 1,6 martj kichik solishtirma 
o ‘tkazuvchanlikka va bunga mos ravishda krttaroq, solishtirma 
qarshilikka ^ 0=34.7m/Om*mm2 , 
p
18/8 Om rrm2/km egadir.
Mis simlarga nisbatan alumin simlar an ha kam mexanik 
mustahkamlikka ega, bu ularning asosiy kamchligidir. Ammo alu- 
minni ishlab chiqarish misga nisbatan arzon, urcha kamyob emas, 
shuning uchun HL laming simlarini tayyorlaslua keng ishlatiladi. 
Aluminning mustahkamligi kam bo‘Iganligi sabibli alumin simlari 
ko‘p tolalik qilib tayyorlanadi va ularni osma xarumini kamaytirish 
uchun liniya, tayanchlari orasidagi masofani qisqartirib osiladi. 
A 
yoki An harfi bilan nominal yuza A-50 kabi belgilinadi.
Alumin simlar atmosfera ta’siriga yaxshi qauhilik qilib, havo- 
ning zararli qo'shim chalarining ta'siriga yetarli bsrdosh beradi. Shu­
ning uchun dengiz qirg'oqlari, tuzli ko‘llar va kinyoviy korxonalar 
yaqinida qurilayotgan havo liniyalari uchun koroziyadan himoya 
qilingan alumin simlar (belgi AK-alumin, konoziyaga chidamli) 
tavsiya etiladi.
Po'lat simlar c> =550-700 mPA katta mexank mustahkamlikka 
ega bo'lib, bir tolali hamda ko‘p tolali bo'ladi. Po'lat simlarning 
solishtirma qarshiligi alumin simlarga nisbatan aicha katta va o 'z ­
garuvchan tok tarmoqlarida u simdan oqayotgan okning qiymatiga

---

bog'liq b o ia d i Po'lat simlar uncha katta bo'lm agan quvvatlarni 
mahalliy tarmoqlarda 10 kVgacha bo‘lgan kuchlanishda uzatish 
uchun, qachonici alumin simlar bilan qurilgan liniyalarni foydasi 
kuinroq bo'lsi qo'llaniladi. Po'lat simlar va troslarning asosiy 
knmchiligi koroziyaga bardosh berolmasligidir, bundan qutilish 
uchun ular ruxbilan qoplanadi.
Kesim yuz^si jihatidan bir-biriga teng po'lat-alum in va alumin 
simlarning qarshiligi bir xildir, chunki elektr hisoblarda po'lat 
alumin simlarni po'lat o'zagining o'tkazuvchanligi simni alumin 
qismining o'tkizuvchanligiga nisbatan juda kichik, bu esa uni 110 
kV va undan yuqori kuchlanishli havo liniyalarida qo'llanishiga 
qulaylik tug'diradi.
Sanoatda quyidagi belgili po'lat-alum in simlar ishlab chiqariladi: 
AS (aluminning po'latga nisbati 6,5-6,0:1), ASU (mustahkamligi 
kuchaytirilgan aluminning po'latga nisbati 4,0-4,5:1 oralig'ida). 
ASO (yengilla;htirilgan, alumin va po‘lat kesim yuzalarining nisbati 
8:1 ga yaqin), ASK (korroziyaga chidamli, mis simlarning o'rniga 
ishlatiiadi) va diametri oshirilgan po‘lat alumin simlar.
Teshik sLnlar (mis va alumin) ayrim yassi simlarning 
ariqchasimon o ‘yiq joyida o'zaro ulanganligini ifodalaydi, bu esa 
ulami tuzilish jihatidan mustahkamligini ta’minlaydi (2.2.1e-rasm). 
Bunday simlarni tayyorlash murakkab va ishlatishda noqulaydir. 
Shuning uchun ular faqat 330 kV va undan yuqori kuchlanishli 
podstansiyalarda shinalar sifatida qo'llaniladi.
Troslar HLIarini atmosferadagi o 'ta yuqori kuchlanishlardan 
hamda chaqmoq urishidan saqlash uchun va yana aloqa liniyalarga 
qilinadigan ta'sirni kamaytirish uchun mo'ljallangan. Troslar ta- 
yanchlaming eng yuqori nuqtasiga osiladi va natijada chaqmoqni 
elektrsizlanishi liniyada bo'lm ay, balki trosda bo'ladi va razryad to­
ki tayanchlar orqali yerga bevosita ulanganligi tufayli yerga o'tadi.
110 kV va undan kichik kuchlanishli HL larida troslar PS larga 
kirishda ishlatiiadi, bu esa liniya simlarni PSga yaqin joyda to'silib 
qolishidan (chaqmoq sababli qisqa tutashuvdan) saqlaydi. 110 kV 
va undan yuqori kuchlanishli HL larida troslar liniyaning butun 
u/.unligi bo'yicha tortiladi.
Foydanilgan adabiyotlar:
Elektr tarmoqlari va tizimlari A.N.RASULOV, I.U. RAXMONOV