Hayot faoliyati xavfsizligfni ta’miniash asosiari

ISHLAB ChlQARISHDA MEHNAT XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH PSIXOLOGIYASI.
Ishlab chiqarish sanitariyasi - sanitariya-texnik, tashkiliy tadbirlarni ifodalaydi va ishlab chiqarishda sogiom mehnat sharoitlarini ta’minlaydi. Shu maqsadda ishchi-xizmatchilaming so g iig ig a ta’sir etuvchi texnik jarayon va uskunalardagi kamchliklarni yo‘qotish yoilari ishlab chiqiladi. Buning uchun sanoat korxonalarida fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan unumli foydalanishni, jarayonlami masofadan boshqarish, ishchilarning zararli muhitda ishlashlarining oldini olish, uskuna va qurilmalami xavfsiz joylashtirish, havo tarkibini tekshirib turish, xavfli ish sharoitlarida himoya vositalaridan foydalanishni o‘rganadi. Ishlab chiqarish gigiyenasi ishlab chiqarishdagi zararli gazlar, changlar, bug‘ va tumanlar ta’siri natijasida vujudga keladigan kasb kasalliklarining oldini olishdan iborat. Ishlab chiqarish sanitariyasi va gigiyenasining maqsadi inson organizmiga zararli va zaharli moddalaming tushishini kamaytirishdan iborat.
Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish zonalari (texnosfera) havo muhiti quyidagi ko'rsatkichlar orqali belgilanadi:
- havo harorati,
“C; - havoning nisbiy namligi, %;
- havo bosimi, mm. simob ust. yoki Pa;
- havo harorati yo'nalishi, m/c bilan aniqlanadi.
Bulardan tashqari metereologik sharoitga ta’sir etuvchi ishlab chiqarish omillari ham mavjud boiib, ulardan ishlab chiqarish korxonalaridagi har xil qurilma-uskunalar va ishlov berilayotgan materiallar, moddalar yuzasidan tarqaladigan issiqlik nurlari havo haroratining oshishiga olib keladi. Aynan mana shu omillar ish joylaridagi mikroiqlimni tashkil etadi.
Mikroiqlim omillari insonning mehnat faoliyatiga, so g iig ig a juda katta ta’sir ko'rsatadi. Chunki, mikroiqlim omillarining bir vaqtda hammasi deyarli ta’sir qiladi. Masalan, sovuq sharoitda isituvchi omillar hamda shu bilan birga texnologik jarayonlardan ajralib chiqadigan bug' va parlar hisobiga nisbiy namlik ortib ketganida, uni normallashtiruvchi 30 omil bo‘lishi mumkin. Ba’zi hollarda bu omillarning bir-biriga qo‘shilib ketishi natijasida zararli ta’sirlar ortib ketishi mumkin. Masalan, nisbiy namlik va haroratning ortib ketishi inson uchun og‘ir sharoitni vujudga keltiradi.
Bundan tashqari ish joylaridagi havo harakatining oshishi harorat yuqori bo‘lgan vaqtda ijobiy natija beradi, harorat past bo'lgan vaqtda esa salbiy natijaga olib keladi. Bundan ko‘rinadiki, ishlab chiqarishning ob-havo omillari inson organizmi issiqlik boshqarilishining buzilishiga sabab bo'ladi.
Organizmning issiqlik boshqarilishi fiziologik va kimyoviy jarayonlar asosida tana haroratining bir xil chegarada (36-37,6 “C) saqlab turish demakdir. Tana haroratining ko‘rsatilgan darajadan ortib ketishini «issiqlash», sovushini esa «sovish» deb ataladi. Issiqlash va sovush mehanat faoliyatini buzuvchi halokatli holatni vujudga keltirishi mumkin. Shu sababdan ham inson organizmining tashqi muhit bilan moslashuvi (fiziologik mexanizmi) markaziy nerv sistemasining nazorati ostida bo'ladi.
Bunday fiziologik mexanizmning asosiy vazifasi organizmda modda almashuvi natijasida issiqlikning ortiqchasini tashqariga chiqarib, issiqlik balansini ushlab turadi. Tashqi muhitga moslashuv ikki xil; fizik va kimyoviy boiadi. Kimyoviy tashqi muhitga moslashuv, organizmning issiqlash davrida modda almashinuvini kamaytirishi va sovushida esa modda almashuvini oshirishi mumkin.
Organizmning tashqi muhitga issiqlik chiqarishi uch yo‘l bilan o‘tishi mumkin: - odam tanasining umumiy yuzasidan infraqizil nurlanish orqali (radiatsiya) havo alraashinuvi; - tanani o‘rab turgan havo muhitini isitish (konveksiya); - terining terlab, bugianishi va nafas olish yoilari orqali suyuqliklarning bugianishi natijasida.