Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

ijtimoiy uyushmasining xolati bo„lib, hayot faoliyati jarayonida ma‟lum 
darajada uning xavfsizligini ta‟minlovchisidir.
Madaniyatni shakllantirish deganda shunday jarayon tushuniladiki, uning 

---

40 
tashkil etuvchilari bo‗lib, maqsad va vazifalarni o‗rnatish va to‗g‗rilash, 
HFXMning asosiy usul va yo‗nalishlarini shakllantirish, HFXMning meyoriy 
huquqiy va o‗quv-uslubiy asoslarini ishlab chiqish, madaniy- informatsion 
ta‘sirning samarali uslublarini uchratish va takomillashtirish va b. tushuniladi.
FXMning uslubiy asoslarini ishlab chiqish uchun hayot faoliyati havfsizligi 
madaniyatini shakllantirish va ularni tashuvchilari bo‗lishi kerak bo‗lgan 
obektlarni tanlab, ular HFXMning tashuvchilari bo‗lishi kerak, hamda xoxlagan 
sifat va xossalarga erishish maqsadida ushbu obektlarga ta‘sir etish usullari 
aniqlanadi.
HFXMning 
boshlang‗ich 
darajasini 
shakllantirish 
obekti 
sifatida 
sotsiumdagi shaxsga rivojlanish jarayonida va hayot faoliyatini borishida yuzaga 
chiqadigan sifatlarni yig‗indisi shaklida qarash maqsadga muvofiqligi 
muqarrardir.
Shuni ta‘kidlash lozimki, bu sifatlarning asosiy bo‗g‗ini hisoblangan oila 
jamiyat ning faqat hayot faoliyati jarayonidagina yuzaga chiqadi. Shuning 
uchun individual daraja to‗g‗risida gapirilganda nafaqat yakka odam, balki 
uning oilaviy ahvoli, atrofdagilari, oilaviy sharoiti nazarda tutiladi. Inson asosiy 
vaqtini xuddi shu sharoitda o‗tkazadi.
Har kuni yashash tarzida va havflar ta‘sir qilganda insonlarning sifatini 
namoyon bo‗lishi xavflarni va favqulodda vaziyatlarni rivojlanishiga yo‗l 
qo‗ymaslik, ularning oqibatlarini minimallashtirish nuqtai nazaridan hal 
qiluvchi faktorlar hisoblanadi. Bundan tashqari, so‗zsiz fakt bo‗lib, insonlar 
kollektivi, ijtimoiy guruh va butun jamiyat ning xavfsiz hatti-harakatlarini asosiy 
alomati uning tarkibi bo‗lgan odamlarning xususiyatlari va sifatiga kerakli 
darajada bog‗liqdir.
Inson o‗zini sifatlari va xususiyatlari, professional potensiali, ma‘lum 
kollektiv bilan munosabatlari yanada to‗laqonli amalga oshiradigan joyi bo‗lib 
ishlab chiqarish muhiti hisoblanadi. Statistika ko‗rsatadiki, aynan ishlab 
chiqarish muhiti katta miqdordagi masshtabli tazyiq va xavflarg manbai
hisoblanadi. Shunda ilgari haqli deb topilgan va hozirda dolzarbligi ta‘kidlagan 

---

41 
―ishchilarning tashqi moslashuvi va ichki integratsiyasining muammolarini 
yechishning yo‗llari va qoidalari‖ ishlab chiqildi, ular korporativ madaniyatni 
tashkil etdi.
Ishlab chiqarish texnologiyasi va boshqaruv tizimi bilan birgalikda
korporativ madaniyat korxona, tashkilot, muassasalarning samarali faoliyat 
ko‗rsatishiga ta‘sir ko‗rsatuvchi asosiy faktor hisoblanadi. Shuning uchun 
xavfsizlik korxona, tashkilot, muassasalarning samarali faoliyat ko‗rsatishida 
zaruriy tarkibidan biri bo‗lganligi uchun, turgan gapki korporativ madaniyat 
tizimining muhim elementlaridan biri HFXM bo‗lishi kerak.
Bundan tashqari, faqatgina mehnat kollektivida, ishlab chiqarishda, odamlar 
professional faoliyat ko‗rsatish joylarida sezilarli vaqtini o‗tkazadi.
Shuning uchun HFXMning yuqori darajada shakllanishini obekti 
sifatida mehnat kollektivlarini (korporatsiyalarni) ko‗rish zarurdir. Va nihoyat, 
ijtimoiy va davlat qadriyatlari, birlamchilik huquqi (ya‘ni jamiyat ning 
ko‗pchilik a‘zosini fikricha ko‗proq ijtimoiy ahamiyatga ega bo‗lgan shaxsiy va 
jamoa 
farovonligi 
nuqtai 
nazaridan, 
stabil 
kun 
kechirish, 
ijtimoiy 
munosabatlarni uzoq muddatli rivojlanishi va mukammallashishi, davlatning 
ichki va tashqi siyosati kabilar) shubhasiz hayot faoliyati xavfsizligini 
ta‘minlashning asosiy tizimli tashkil etuvchisi hisoblanadi.
Shunday qilib, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllanishining 
asosiy darajasi bo‗lib, individual, korporativ va jamoaviy davlat tuzumi 
hisoblanadi. Bunda ko‗rsatilgan darajada hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini shakllanishi bizning fikrimizcha, absolyut xavfsizlikning qotib 
qolgan ideal xolati bo‗lib qolmasligi kerak. Takomillashtirish chegarasi 
bo‗lmaganligi sababli buni amalga oshirib bo‗lmaydi. Agar bu xolatga 
taxminan erishish imkoni bo‗lsa ham, ko‗zda tutilmagan yangi xavf-xatarlar 
va tazyiqlar yuzaga kelib, xavfsizligi kam bo‗lgan yangi xolat yuzaga kelishi 
mumkin.
Shuning uchun hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllanishining 
asosiy maqsadi insonlar, mehnat kollektivlari, butun jamiyat ning shunday 

---

42 
xolatiga erishishi kuzatiladiki, unda hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlash 
asosiy ichki ehtiyoji bo‗ladi va ushbu ehtiyojlarni qoniqtirish uchun zaruriy 
shart-sharoitlar mavjud bo‗ladi.
Bularni tarbiyachiik bilimlar 
taqqoslash 
maqsadi bo‗lib, 
oliy 
mutaxassislik ta‘limi doirasida – bilim va ko‗nikmalar jamlanmasinigina berish 
emas, balki o‗qishni o‗qitish kerakdir. Bu maqsadlarga erishish uchun HFXM ni 
shakllantirishda quyidagi masalalarini yechish kerak bo‗ladi: 
- HFXMni obektlarini shunday sifat va xolatlarini rivojlantirish kerakki, 
unda hayot faoliyati xavfsizligini ichki maqsadli o‗rnatishni shakllantirishga 
imkonini bersin. Bu shaxsiy va jamoat ideallari va qadriyatlari, sabablarga ko‗ra 
harakatlaridir;
- xavfsiz kun kechirish to‗g‗risidagi bilimlarga muhabbat tug‗dirmoq, 
atrofdagi dunyo, sotsium bilan hamjixatlikda rivojlanish;
- hayot faoliyati xavfsizligi soxasida turg‗un individual va ijtimoiy, ahloqiy 
xossalari bo‗lgan an‘analar, ahloq meyorlarini shakllantirish;
- alohida olingan odamlar, ularning kollektivlari va birlashmalari uchun 
HFXM ni shakllantirish borasida sharoit yaratish. Ushbu masalani hal qilish 
uchun birinchi navbatda HFXM ni shakllantirishda huquqiy, meyoriy, qonuniy 
va o‗quv- dasturiy asosini yaratish kerak.
Hozirgi paytda bunday boshlang‗ich asos yaratilgan. U respublika 
miqyosidagi qonunlar, O‗zbekiston Respublikasining Prezidenti va Vazirlar 
Mahkamasini meyoriy huquqiy aktlari, FVV va boshqa muassasalarning hayot 
faoliyati xavfsizligi soxasidagi meyoriy huquqiy aktlari, FM borasidagi 
ma‘lumotlar, meyoriy- uslubiy materiallar, ularni oldini olish va bartaraf etish, 
yong‗in xavfsizligi va suv havzalarida insonlar havfsizligini ta‘minlash, 
tavakkalni kamaytirishga qaratilgan ma‘lumotlarni o‗z ichiga oladi.
HFXM ni shakllantirishning o‗quv-uslubiy asosi o‗z ichiga davlat o‗quv 
standartlari, asosiy fanlar, hayot faoliyati xavfsizligi asoslari, hayot faoliyati 
xavfsizligi fanlari, hamda hayot faoliyati xavfsizligi sohasida bilim olayotgan 
turli aholi guruhlari uchun taxminiy o‗quv rejalarini oladi.

---

43 
Bu hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishga qo‗yiladigan 
maqsad va vazifalarini bajarish uchun boshlang‗ich asos bo‗ladi.