Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

 
 

---

51 
III.2. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati obektlarini shakllantirish 
klassifikatsiyasi 
Bilim olish kriteriyalariga ko‗ra hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati 
obektlarini shakllantirishning individual darajasida birinchi yaqinlashuvda 
quyidagi kategoriyalarga bо‗lish mumkin:
- bilim olishdan asosiy maqsadi o‗zini ishlab chiqarishda, uyda shaxsiy 
xavfsizligini, o‗z yaqinlari xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha nazariy va amaliy 
bilimlarni singdiruvchilar;
- bilim olishdan asosiy maqsadi favqulodda vaziyatlarda, harbiy 
harakatlarning xavfli ta‘sirini oldini olish va muxofazalash borasida bilim va 
ko‗nikmalarni 
shakllantirish 
va 
o‗tkazish 
bo‗yicha 
chora-tadbirlarni 
o‗tkazuvchilar. 
Hozirgi vaqtda ijtimoiy sinflar va guruhlarda bir-biriga qarama-qarshi 
tushunchalar ko‗pligiga qaramay, insonlarning o‗rni va roli jamoaviy ishlab 
chiqarish tizimida asosiy aniqlovchi xossa hisoblanadi. 
Ushbu tavsiflar asosiy faoliyat turini, jamg‗arish va foyda kо‗rish, 
bilim olish va boshqa darajalarni aniqlaydi.
Hozirgi vaqtda olib borilgan izlanishlarning natijalarida keltirilgan 
klassifikatsiyalardan foydalanish yetarli hisoblanadi. Unga ko‗ra quyidagi 
sinflarni ajratish mumkin:
- oliy sinf –katta mablag‗ oluvchi yirik tadbirkorlar, direktorlik korpusi, 
ijodkorlar, yuqori pog‗onadagi davlat arboblari;
- yuqori o‗rta sinf – o‗rta va past pog‗onadagi davlat arboblari, o‗rta va 
kichik tadbirkorlar, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqaruvchi iqtisodiyot 
obektlaridagi injener-texnik tarkib, yuqori malakali ishchilar;
- past o‗rta sinf – ilmiy xodimlar, o‗qituvchilar, kichik xodimlar, o‗rtacha 
malakaga ega;
- past sinf – malakasiz ishchilar, nafaqaga yashovchi aholi va h.k.
Ahloqiy kriteriylar bo‗yicha shartli ravishda hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyati obektlarini shakllantirish quyidagi kategoriyali odamlarga taalluqli:

---

52 
- turg‗un ahloqiy negizli (katta yoshdagi avlod); 
- shakllanayotgan ahloqiy negizli (bolalik, yoshlik guruhiga tushuvchi 
avlod lar).
Davlat qonunlari odatda yashash uchun muhim ahloq meyorlarini 
muxofazalashga yo‗naltirilganligini e‘tiborga olinsa, zarurat tug‗ilganda 
qonunbuzar, ijtimoiy xavfli insonlar kategoriyasini ham ko‗rib chiqish kerak 
bо‗ladi.
Rasm 15. Shaxsiy himoya vositalari 
Insonning jismoniy xolatini kriteriyalari quyidagi kategoriyalarga ajratish 
imkon beradi: 
- jismoniy rivojlanish davridagi insonlar (yosh avlod);
- balog‗at yoshidagi insonlar; 
- nafaqa yoshidagi insonlar. 
Ikkita oldingi kategoriyalar qo‗shimcha yana sog‗lig‗i normal, past 
darajada va nogiron odamlarga bo‗linadi.
Etnografik muammolarni hal qilishda sezilarli qiyinchiliklar mavjudligi 
e‘tiborga olinib, birinchi yaqinlashuvda etnik kriteriylar bo‗yicha o‗rnatiladigan 
kategoriyalar sifatida quyidagilarni ta‘kidlash mumkin:
- xristianlik diniga mansub etnoslar; 
- islom diniga mansub etnoslar;
- buddaga diniga mansub etnoslar;
- otashparastlik va boshqa dinlarga mansub etnoslar.
Ko‗rsatilgan kategoriyalarning ichida ularning tillari, geografik, tarixiy- 

---

53 
madaniy va boshqa hususiyatlar bo‗yicha etnoslar, katta va kichik xalqlarni 
differensiatsiyalash amalga oshirilishi mumkin.
Yashash joylariga qarab hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati obektlarini
shakllantirish individual darajada quyidagicha kategoriyalanadi:
- asosan qishloqlarda yashovchi insonlar; 
- asosan shaharlarda yashovchi insonlar; 
- asosan qishloqlarda va shaharlarda yashovchi insonlar (bunda qishloqda 
yashab, shaharda ishlovchilar ko‗zda tutilgan). 
Aholini keng-ko‗lamli yo‗qotishlar va moddiy zarar ko‗rishlar havfi 
mavjudligi bo‗yicha hayot faoliyati xavfsizligi madaniyat obektlarini
shakllantirish korporativ darajada ikki kategoriyaga kiritish mumkin – potensial 
xavfli obektlar (PXO) va boshqa obektlar. O‗z navbatida (PXO) radiatsion