Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

1 –amaliyot. " Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasini aniqlash 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati umumiy madaniyatning ajralmas qismidir. 
Bundan kelib chiqadiki, umuman madaniyatning asosiy xususiyatlari qaysidir ma'noda uning 
qismiga xos xususiyatdir. Madaniyat ob'ektiv dunyoni o'zgartirishga va inson munosabatlari 
sohasini rivojlantirishga qaratilgan mehnat tarkibi, vositalari va mahsulotlarida 
mujassamlashgan bo'ladi. 
Talabalarni mehnat sub'ekti sifatida shakllantirish ularning atrofidagi dunyoni 
o'zgartirishga tayyorligini, shu jumladan tashqi xavfli omillarni yo'q qilishni, odamlar va 
jamiyat uchun xavfsiz yashash sharoitlarini ta'minlashni, xavfsizlik texnikasini yaratishni va 

---

180 
ulardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Madaniyat odamlar o'rtasidagi munosabatlardagi hayot 
va faoliyatni tashkil etish shakllari va turlarida namoyon bo'ladi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati mavjud bo'lish shakllari ma'naviy qadriyatlar 
(shaxsning iqtisodiy manfaatlarini tan olish, inson hayotining qadr-qimmati, piyodaning 
salomatligi va xavfsizligi qiymatini tan olish va boshqalar), odamlarning faoliyati, shaxslar, 
guruhlar va umuman jamiyat hayotini tashkil qilish (shaxsning kundalik hayoti jadvali; 
jamoaviy ish jadvali; shaxsiy va ijtimoiy xavfsizlik qonunlarini hisobga olgan holda amalga 
oshiriladigan jamiyatning kuch, favqulodda vaziyatlar, iqtisodiy va boshqa tuzilmalarining 
o'zaro ta'siri, odamlarning kundalik hayotda va xavfli vaziyatlarda munosabati. 
Madaniyat odamlarning faoliyati natijalarini, shuningdek, ular faoliyati davomida amalga 
oshirilgan bilim, ko'nikma va qobiliyatlarni, intellektual, axloqiy va estetik rivojlanish 
darajasini, dunyoqarashni, aloqa usullari va shakllarini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati mafkuraviy g'oyalarni, axloqiy va estetik qadriyatlarni, 
xavfsizlik muammolarini hal qilishda intellektual tajribani, xavfsiz hayotiy aloqa va 
birgalikda yashash tajribasini o'z ichiga oladi. 
Madaniyat - bu inson qobiliyatlari va ijodiy kuchlarini rivojlanishining ma'lum bir 
darajasidir. Shunday qilib, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati - bu odamning hayotidagi 
salbiy omillarni, shuningdek, boshqa odamlarga va umuman jamiyatga zarar etkazilishining 
oldini olish va kamaytirishga qaratilgan qobiliyat va ijodiy kuchlarni rivojlantirishning 
muayyan darajasidir. "Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" va "hayot faoliyati xavfsizligi" 
tushunchalari o'zaro bog'liq jarayonlar va hodisalarni aks ettiradi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati ijtimoiy hodisa sifatida fanga (inson va jamiyat 
xavfsizligi haqidagi ilmiy bilimlar), mifologiyaga, dinga, san'atga, sportga, mafkuraga 
singdirilgan. Hayot faoliyati xavfsizligi ilmiy fan sifatida turli fanlarning ma'lumotlarini 
tizimlashtiradi va umumlashtiradi, inson xavfsizligi va jamiyat qonuniyatlarini kontseptual 
shaklda aks ettiradi. Individual darajadagi hayot faoliyati xavfsizligi deganda inson va uning 
hayotining xususiyatlari tushunilishi kerak, uning asosiy mazmuni ushbu shaxs tomonidan 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini ijodiy assimilyatsiya qilishdir
Odamlarning hayot faoliyati xavfsizligiga ta'siri haqida uzoq vaqtdan beri o'ylashlariga 
qaramay, "hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasi nisbatan "yosh" hodisadir. " 
faoliyati xavfsizligi madaniyati" tushunchasi birinchi marta 1986 yilda Yadro xavfsizligi 
bo'yicha maslahat guruhi (INSAG) tomonidan Chernobil avariyasining sabablari va 
oqibatlarini tahlil qilishda ishlatilgan. Xususan, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining 
etishmasligi ushbu avariyaning asosiy sabablaridan biri ekanligi e'tirof etildi. 
1991 yilda yadro havfsizligi bo‗yicha Xalqaro maslahat guruhi INSAG-4 hisobotida 
"hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasi aniqlangan. Mutaxassislar quyidagi ta'rifni 
berishdi: hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati bu tashkilot faoliyati va shaxslarning xulq-
atvorining xususiyatlari va xususiyatlarining to'plami bo'lib, xavfsizlik muammolariga 
ularning ahamiyati bilan belgilanadigan eng muhim ustuvorlik sifatida e'tibor berilishini 
belgilaydi. 
Kelajakda "hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" tushunchasi kengayadi. XX asr oxiri - 
XXI asr boshlarida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati nafaqat potentsial xavfli 
ob'ektlardagi xodimlarga nisbatan qo'llanilishi va mansabdor shaxslarning tayyorgarligini 
pasaytirishi, balki har bir shaxsga va umuman jamiyatga tegishli bo'lishi kerak degan 
tushuncha mavjud edi. Ma'lum darajada, hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlash, individual, 
ijtimoiy va global xavflarni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlarning samaradorligi ma'lum 
darajada odamlarning munosabati, ularning xatti-harakatlari motivlari, shaxsiy va kasbiy 
fazilatlari va qobiliyatlariga bog'liqdir. 
Shunday qilib, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati inson, jamiyat va davlat hayotini 
ta'minlash jarayonining eng muhim xususiyatiga aylanadi. Asta-sekin amaliy hayotga kirib, 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati o'z mavq‘eini mustahkamladi. Bugungi kunda hayot 
faoliyati xavfsizligi madaniyati nafaqat ixtisoslashtirilgan lug'atlarga, balki O‗zbekiston 

---

181 
Republikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi (O‗zRFVV), Bosh davlat sanitariya 
shifokorining qaroriga, o'quv qo'llanmalariga va boshqalarga kiritilgan. 
Olimlar " hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasining yigirma ikkita ta'rifini 
o'rganib chiqishdi va hozirgi paytda uning talqining mazmunida noaniq ekanligini aniqlandi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati ko'plab aniq fanlarni o'rganishning ob'ekti bo'lib, 
ularning har biri ushbu madaniyat to'g'risida o'ziga xos g'oyani yaratadi va shu yoki boshqa 
qurilmalarga qarab uning eng xilma-xil ta'riflari berilgan. 
" Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasining asosiy mazmunini aniqlash uchun
o'rganayotgan ta'riflarning semantik tahlilini o'tkazdik, uning davomida semantik birliklar va 
ularning takrorlanish chastotalarini aniqlandi. Bularga quyidagilar kiradi: munosabat, 
ustuvorlik, yo'q qilish, minimallashtirish, pasayish, o'zini anglash, o'zini- o'zi boshqarish, 
o'zini himoya qilish, xulq-atvor, ehtiyoj, tayyorgarlik, tayyorgarlik, munosabat, amaliyot, 
ahamiyat, e'tibor, tushunish, rivojlanish, rivojlanish, o'zaro ta'sir, aloqa, hayot. , qoidalar, 
talablar, himoya, xavfsizlik, qobiliyat, ko'nikma, bilim, urf-odatlar, ideallar, maqsadlar, 
vakillar, e'tiqodlar, qadriyatlar, me'yorlar, va faoliyat. 
Ushbu semantik birliklarning takrorlanish chastotasini aniqlab, ularning asosiylarini 
aniqlandi, ular o'z navbatida o'rganayotgan ta'riflarning semantik yadrosini tashkil qiladi. 
Shunday qilib, tahlil "hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati" atamasining quyidagi asosiy 
semantik birliklarini shakllantirishga imkon beradi: faoliyat, me'yorlar, qadriyatlar, 
munosabat, xatti-harakatlar, rivojlanish (rasm 40)