Hayot faoliyati

Qutqaruvchi omillar

Kishini turli tusdagi hodisalardan qutqaruvchi bir nechta

omillar mavjud. Birinchisi, ular yuz berganda qo‘rqmaslik,

ikkinchisi, sovuqqon bo‘lish, uchinchisi, tez va to‘g‘ri harakat

qilish, to‘rtinchisi, oldindan tayyorgarlik ko‘rish. Albatta, bular

o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi. Shu sabab, ularni shakllantirish

lozim. Buning uchun tayyorgarlik ko‘rish, ular haqida muayyan

bilimga ega bo‘lish, amalda bajarib turish lozim.

Qo‘rquvni yengish

Inson tushib qolishi mumkin bo‘lgan xavfli ekstremal vaziyatlar

ruhiy va hissiy zo‘riqish keltirib chiqaradi. Notinchlik,

xavotirga tushishdan boshlab, qo‘rquv va vahimagacha bo‘lgan

holatlar inson ruhiy holatining ko‘lamini belgilab beradi.

Qo‘rquv hissi asosan xavfli vaziyat va holatlarda vujudga keladi.

1966-yilda yuz bergan Toshkent zilzilasida jarohatlanishning

aksariyati odamlarning ruhiy ahvoli tufayli kelib chiqqan bo‘lib,

bu sabab boshqa omillarga qaraganda ko‘proq talofatlarga olib

keldi. Xuddi shunday oqibatlar boshqa zilzilalarda ham

kuzatilgan. Demak, vaqti kelganda harakatlarimizni puxta

o‘ylab, vasvasaga tushmasdan, aniq harakat qilishimiz kerak.

Qo‘rquv, bu – salbiy hissiy holat, o‘z-o‘zini saqlash

instinktining tabiiy hosil bo‘lishidir. Qo‘rquvni his qilish, bu –

aqli raso kishi uchun tabiiy va mantiqan to‘g‘ri holatki, uning

bo‘lmasligi o‘sha insonning ruhiyatida qandaydir kamchilik,

yetishmovchilik mavjudligini bildiradi.

Nazorat qiluvchi qo‘rquv insonni ongli ravishda sergaklikka

chaqiradi, hamda jismoniy kuchlarni birlashtiradi, fikrlashni

tezlashtiradi, diqqat-e’tiborni jamlaydi, mushkul vaziyatlardan

chiqib ketishda yordam beradi.

Qo‘rquvni boshdan kechirayotgan inson ko‘pincha bo‘lishi

mumkin bo‘lgan ko‘ngilsizliklarni faqat taxminiy ehtimoliga ega

bo‘ladi va ana shunday, aksariyat hollarda ishonib bo‘lmaydigan

yoki bo‘rttirilgan taxminlar asosida harakat qiladi.

Qo‘rquv, bu – inson organizmining «diqqat!», deb xitob

qiluvchi signal tizimidir.

63

Qo‘rquv – xavfga nisbatan hissiy ta’sirlanish shakllaridan

biri sifatida nafaqat inson tushib qolgan holatlarga, balki uni

iroda sifatlariga, shayligi va uyushqoqligiga, vaziyatga to‘g‘ri

baho berishiga, o‘ziga bo‘lgan ishonchiga bog‘liq bo‘ladi.

Qo‘rquvning salbiy oqibatlarini yengib o‘tish uchun quyidagilarni

bilish zarur:

1. Qulay joylashib oling, chuqur nafas olgan holda yuqoriga

qarang va ko‘zni ufq darajasiga tushira borib, ohista nafas

chiqaring hamda o‘pkani undan bo‘shating. Ushbu mashqni bir

necha marta bajaring.

2. Shu bilan bir vaqtda barcha mushaklarni bo‘sh qo‘ying.

Bunda shuni bilingki, kishi faqat o‘z nafas olishini tartibga sola

olsagina, mushaklarni bo‘sh qo‘ya olishi mumkin. Ekstremal

vaziyatda kishi bir tekis va xotirjam nafas ola boshlasa, u tezda

tinchlanib oladi.

3. Vaziyatlarga xotirjamlik bilan baho bering, diqqate’tiborni

faqat eng yaqin masalalarga qarating. Bunda albatta

o‘z – o‘ziga ishonch hissi kuchli bo‘lishi lozim. Biroq bunday

vaziyatda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan quyidagi holatlarni

yodda tuting:

- o‘z imkoniyatlaringizga ortiqcha baho berib yubormang;

- qat’iyatli va ishonchli bo‘ling;

- ushbu holatda atrofingizdagi barcha narsalarga e’tibor

qarating;

- ishonch, dadillik uyg‘otish uchun o‘z-o‘zingiz bilan

gaplashing;

- keyingi harakatni rejalashtiring;

- Ushbu vaziyatlarda be’manilikday ko‘rinsa ham biron –

bir jismoniy ish bilan shug‘ullaning, shunda ruhiy osoyishtalik

yanada tezroq tiklanadi.

Qo‘rquv hissini kamaytirish uchun ekstremal vaziyatlarda

irodani, o‘zini tuta bilishni tarbiyalash lozim. Bunday sifatlarga

muayyan, aniq harakatlarni ko‘p martalab takrorlash, buning

uchun zarur bo‘lgan mashqlarni bajarish orqali erishish

mumkin.