SOG’ TANDA SOG’LOM AQL
REJA: - 1.PROKARIOTLAR HAQIDA QISQACHA MA’LUMOT.
- 2.BAKTERIYALAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA.
- 3.BAKTERIYALARNING INSON HAYOT FAOLIYATIDAGI AHAMIYATI.
- 4.KO’K –YASHIL SUV O’TLAR (OSSILLATORIYA ,NOSTOK) HAQIDA MA’LUMOT.
BAKTERIYALAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT - Bakteriyalar. Bakteriyalar yer sharidagi sodda tuzilgan eng qadimgi va ko’z bilan ko’rib boimaydigan sodda organizmlar hisoblanib, hujayrasida yadro rosmana shakllanmaganligi va oddiy ko’payishi (bo’linish yo’li) bilan xarak-terlidir, jinsiy ko’payi sh uchramaydi. Ba'zi avtotrof bakteriyalarni hisobga ol-maganda, ularning ko’pchiligida plastidalar ham boimaydi, shuning uchun ular geterotrof oziqlanadi. Hujayra po’sti ham murein degan moddadan tashkil topgan. Bakteriyalar bir hujayrali, ba'zan ipsimon yoki shoxlangan, kolo-niyali organizmlar bo’lib, ular shakl jihatidan 3 guruhga ajratilgan:
- 1 .sharsimon-kokklar; 2.Tayoqsimon-BasiIIala 3.buralgan-vibrionlar, spirillalar .
Bakteriya hujayralarining shakllari
Bakteriyalarning tashqi tuzulishi. Bakteriyalarning ko’pchiligi suv va boshqa oziq moddalar etishmaganda yoki boshqa noqulay sharoitda spora hosil qilish xususiyatiga ega. Sporalar tashqi omillar ta'siriga ancha chidamli boiib, bir necha yilgacha o’z hayotini saqlab qoladi. Ular asosan shamol va suv yordamida tarqaladi. Shuning uchun ham suv, tuproq, ozuqa mahsulotlarida va turar joylarda bakteriyalar ko’p uchraydi. Shuningdek, bakteriyalarning erkin kislorodli muhitda yashovch\ aerob va kislorodsiz muhitda yashovchi anaerob hamda kasallik qo'zg'atuvchchi turlari ham mavjud. - Bakteriyalarning ko’pchiligi suv va boshqa oziq moddalar etishmaganda yoki boshqa noqulay sharoitda spora hosil qilish xususiyatiga ega. Sporalar tashqi omillar ta'siriga ancha chidamli boiib, bir necha yilgacha o’z hayotini saqlab qoladi. Ular asosan shamol va suv yordamida tarqaladi. Shuning uchun ham suv, tuproq, ozuqa mahsulotlarida va turar joylarda bakteriyalar ko’p uchraydi. Shuningdek, bakteriyalarning erkin kislorodli muhitda yashovch\ aerob va kislorodsiz muhitda yashovchi anaerob hamda kasallik qo'zg'atuvchchi turlari ham mavjud.
Avtotrof bakteriyalar organik moddalar to’plash xususiyatiga ega. Buninguchun quyqsh energiyasi yoki kimyoviy energiyadan foydalaniladi. Ba'zi tur-lari tuproqda yashagan holda erkin azotni o’zlashtira oladi. Tugunak bakteriyalar yiliga bir gektar maydonda 200 kg^gacha azot to’playdi. Bakte-riyalarfaoliyati natijasida tabiatda azotning aylanishi amalga oshiriladi. - Avtotrof bakteriyalar organik moddalar to’plash xususiyatiga ega. Buninguchun quyqsh energiyasi yoki kimyoviy energiyadan foydalaniladi. Ba'zi tur-lari tuproqda yashagan holda erkin azotni o’zlashtira oladi. Tugunak bakteriyalar yiliga bir gektar maydonda 200 kg^gacha azot to’playdi. Bakte-riyalarfaoliyati natijasida tabiatda azotning aylanishi amalga oshiriladi.
- Zararli tomonlari — odamlarda, o’simlik va hayvonlarda turli havfli kasal-liklarni keltirib chiqaradi va tarqatadi (parazit bakteriyalar), ozuqa mahsulotlarini buzulishiga sabab bo’ladi
- DUKKAKLI O’SIMLIKLAR ILDIZIDAGI TUGUNAK BAKTERIYALAR
Bakteriyalar tabiatda va inson hayotidajuda muhim rol o’ynaydi. Ularning foydali va zararli tomonlari mavjud. Foydali jihatlari—organik moddalarning parchalanishi, chirishi va achishini amalga oshiradi. Turli achish jarayonlaridan amaldasut mahsuloflarini tayorlashda konservalasda sjlos-bostirishda foydalaniladi. Shuningdek, spirt va sirkalar olishda, tolalarni ajratishda ham bakteriyalarning turlari qo’llaniladi - Bakteriyalar tabiatda va inson hayotidajuda muhim rol o’ynaydi. Ularning foydali va zararli tomonlari mavjud. Foydali jihatlari—organik moddalarning parchalanishi, chirishi va achishini amalga oshiradi. Turli achish jarayonlaridan amaldasut mahsuloflarini tayorlashda konservalasda sjlos-bostirishda foydalaniladi. Shuningdek, spirt va sirkalar olishda, tolalarni ajratishda ham bakteriyalarning turlari qo’llaniladi
Xavfli kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalar orasida o’pka sil kasalligini qo’zg’atuvchi tayoqchasimon_bataeriyaga qarshi davolash usullari va tegishli dori-darmonlar yaratilgan. Vatanlmizda~sirkasalligini oldini olish va unga qarshi kurashish maqsadida dispanserlar faoliyat ko’rsatib turibdi. Sil sekin rivojlanadigan kasallik hisobla-nadi, bakteriyalar orqali tez tarqaladigan xavfli kasalliklarga esa o’lat, vabo, kuy_r djigi kasalliklarini misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular ma'lum turdagi bakteriya-lar orqali kelib chiqadi. o’lat kasalligini keltirib chiqaradigan bakteriyalar sichqon va kalamushlarda yashaydigan burgalar orqali tarqaladi - Xavfli kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalar orasida o’pka sil kasalligini qo’zg’atuvchi tayoqchasimon_bataeriyaga qarshi davolash usullari va tegishli dori-darmonlar yaratilgan. Vatanlmizda~sirkasalligini oldini olish va unga qarshi kurashish maqsadida dispanserlar faoliyat ko’rsatib turibdi. Sil sekin rivojlanadigan kasallik hisobla-nadi, bakteriyalar orqali tez tarqaladigan xavfli kasalliklarga esa o’lat, vabo, kuy_r djigi kasalliklarini misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular ma'lum turdagi bakteriya-lar orqali kelib chiqadi. o’lat kasalligini keltirib chiqaradigan bakteriyalar sichqon va kalamushlarda yashaydigan burgalar orqali tarqaladi
Hozirgi davrda mamlakatimizda yuqumli kasalliklarxavfi bartaraf etilgan. Suv va oziq-ovqat mahsulotlari doimo qat'iy nazorat ostida, shuningdek, vo-doprovod suvlari filtrdan o’tkaziladi. Dizenfeksiya ishlari keng ko’lamda olib boriladi. Bu borada sanitar epidemiologik stansiyalar faollik ko’rsatib kelmoqda. Kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalarga qarshi kurash chora-tadbirlaridan biri oldindan emlash hisoblanadi. Emlash orqali ichburug’, ko’k yo’tal, qoqshol kabi xavfli kasalliklarning oldi olinadi. - Hozirgi davrda mamlakatimizda yuqumli kasalliklarxavfi bartaraf etilgan. Suv va oziq-ovqat mahsulotlari doimo qat'iy nazorat ostida, shuningdek, vo-doprovod suvlari filtrdan o’tkaziladi. Dizenfeksiya ishlari keng ko’lamda olib boriladi. Bu borada sanitar epidemiologik stansiyalar faollik ko’rsatib kelmoqda. Kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalarga qarshi kurash chora-tadbirlaridan biri oldindan emlash hisoblanadi. Emlash orqali ichburug’, ko’k yo’tal, qoqshol kabi xavfli kasalliklarning oldi olinadi.
Ossillatoriya-oddiy ipsimon, shilimshiq - Ossillatoriya-oddiy ipsimon, shilimshiq
pardasi boimagan hujayrasining eni bo’yidan - bo’ylab bir xilda tuzilgan hujayralardan iborat
. Sitoplazmada rangsiz sentroplazma va - uni o’rab olgan rangli xromatoplazma ajratiladi.
- Ossillatoriya ipi alohida Gormogoniylarga ajralib ketish yoii bilan ko’payadI
- Tabiatda ossillatoriyani sholipoyalar, ko’lmak suylar, hovuz va ko’llarda ko’plab uch-ratish mumkin
Bir hujayrali vakillari –xrokokk. Nostok — koloniya holda yashovchi suv o’ti bo’lib ,koloniya yong^oq yoki olxo’ri donasidek kattalikda shilimshiq po’st bilan qoplangan. Kolonlyada shar-simon hujayralar marjonsimon, xilma-xil buralgan, ipsimon ko’rinishlardajoylashgan. Nostok koloniyasi ko’pincha tog_'li tuman-larda buloq, soy va ariqiarda_keng tarqalgan . - Nostok — koloniya holda yashovchi suv o’ti bo’lib ,koloniya yong^oq yoki olxo’ri donasidek kattalikda shilimshiq po’st bilan qoplangan. Kolonlyada shar-simon hujayralar marjonsimon, xilma-xil buralgan, ipsimon ko’rinishlardajoylashgan. Nostok koloniyasi ko’pincha tog_'li tuman-larda buloq, soy va ariqiarda_keng tarqalgan .
- Tashqi ko’rinishi jihatdan ^sodda_tuzilgan ko’k-yashil suv o’tlartashqi muhitning noqulay sharoitlariga ancha moslashuvchan. Shuning uchun ham ularni chu-chuk va sho’r suvlarda, tuproq va uning yuzasida hamda qaynar buloqlarda uchratish mumkin.
- Markaziy Osiyo cho’llarida ko’k-yashil suv o’tlar tuproq hosil bo’lishi jarayonlarida qatnashadi. Ular atmosferadagi erkin azotni o’zlashtirish xiisusi-
- yatiga Ega_Va Tuproqni azotga boyitadi. Yaponiya va Xitoyda nostokning ba'zi turlari ozuqa sifatida ishlatiladi.
UYGA VAZIFA - MAVZUNI O’QIB KELISH .
- MAVZU YUZASIDAN 5 TADAN SAVOL TUZIB KELISH.
- BAKTERIYA , OSSILLATORIYA , NOSTOKLARNI RASMLARINI DAFTARGA CHIZIB KELISH.
Do'stlaringiz bilan baham: |
