“ххi асрда илм-фан тарақҚиётининг ривожланиш истиқболлари ва уларда инновацияларнинг тутган ўрни” мавзусидаги республика илмий-online конференцияси материаллари

BIBLIOGAPHY 
1. Codde, Philippe. “Polysystem Theory Revisited: A New Comparative Introduction.” 2003.
2. In Venuti, Lawrence. The Translation Studies Reader. (2
nd
Ed.) New York: Routledge, 2000. 
3. Munday, Jeremy. Introducing Translation Studies. Theories and Applications. 
London: Routledge, 2001. 
4. Nam Fung Chang. “The Cultural Turn of Itamar Even-Zohar’s Polysystems Studies Promises and Problems.”. 2001.

---

“ХХI АСРДА ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ ВА УЛАРДА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ 
ТУТГАН ЎРНИ” МАВЗУСИДАГИ РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-ONLINE КОНФЕРЕНЦИЯСИ МАТЕРИАЛЛАРИ 
217 
ARAB TILI GRAMMATIKASIDA JINS KATEGORIYALARI 
Shodmonaliyeva Malikabonu, 
O’zDJTU xorijiy til va adabiyoti 
2-fakulteti III bosqich talabasi
Ilmiy rahbar: Sagdullayeva Dilfuza 
 
Anotatsiya; Ushbu mavzuni yoritishdan maqsad talabalarga arab tilida mavjud bo’lgan 
jins katigoriyasi haqida ma’lumot berish va ularda bu borada malaka va ko’nikmalarni 
shakllantirish. 
 
Tilshunoslik fani fan sifatida XX-asrda rivoj topgan bo’lsa-da, uning tub ildizlari 
insoniyatning ilk davrlari bilan uzviy bog’liq. Zero u boshqa fanlar singari, shu bilan birgalikda, 
ulardan farqli o’laroq insonlar uchun o’zaro muloqot almashinuv manbasi bo’lmish til va uning 
tuzilishini tadqiq etadi.
“Shaxs nomlari” atamasiga to’xtaladigan bo’lsak, shaxs nomlari- inson shaxsini ifodalab 
keluvchi hamda uning sifati yoki qaysi bir guruh, ijtimoiy qatlamga mansubliligi kabi sifatlarini 
ochib berish uchun xizmat qiladi. Shaxs otlarining “gender” lik, ya’ni rod kategoriyasi 
xususiyatlariga to’xtaladigan bo’lsak, avvalo, shuni aytib o’tishimiz joizki, tilshunoslikda otlarni 
rod kategoriyasi jinsiy tabaqalanish bo’yicha guruhlarga ajratish nisbiy tushuncha hisoblanadi. 
Ammo, shaxs otlariga doir otlarni tahlil qilish jarayonida shunga amin bo’ldikki, til lug’aviy 
qatlamidagi shaxs otlarining barcha guruhlardagi nomlarni jins kategoriyasi bo’yicha ikki guruhga 
bemalol ajratishimiz mumkin. 
Arab tilida otlar ikki jinsga ajratiladi: 
1. Muzakkar 2.Muannasga 
Muannas jinsning grammatik belgisi so’z oxiridagi -atun, -atu qo’shimchasidir. 
U yozuvda ةta-marbuta harfi bilan ifodalaniladi.
نيدملا
ة
shahar ٌةفرغ –xona 
ةبتكم -
kutubhona 
So'zning muannas jinsda ekanligini bildiradigan morfologik belgilari uchta: 
1. So'zning "ta marbuta" bilan tugagan bo’lishi. Bunday so'zlar ko’p uchraydi: 
Hadya’ ehson - ٌةَيْدَه qiz - ٌةَنْبِإ amma - ٌةَّمَع
2. So'zning
ءاَـ(alif va hamza) bilan tugashi. Bunday so'zlar kam uchraydi: 
davo -
ٌءاَوَد sinov - ٌءَلاَب kasallik – ٌءاَد 
3. So'zning ي
ََ (alif maqsura) bilan tugashi. Bunday so'zlar juda kam uchraydi: 
xushxabar - ي
َرْش ب
kasalxona – يَفْشَتْس
م
Qolgan muannas jinsdagi so’zlar ular anglatgan mazmuniga qarab aniqlanadi, garchi ta 
marbuta bilan yakunlanmagan bo’lsada. 
Ayol kishini yoki ularning ismini bildiruvchi so'zlar, bu kabi so’zlarni ma’no jihatdan 
farqlaymiz. 
qiz - ٌتْن
ِب ona - م أ
Vidad (ism) - ٌداَدِو 
Tananing juft a’zolarini bildiruvchi so'zlar: 
quloq - ٌن ذ أ qo’l - ٌد
َي
Xalqlar, davlatlar, shaharlarning nomlari: 
Livan - 
َنْب ل
ٌنا
Liviya – ا
َيبيِل
Yaratilishiga ko’ra yakka bo’lgan narsalarning nomlari:
quyosh - ٌس
ْمَش olov - ٌراَن bu kabi so’zlar istisno sifatida qabul qilingan. 
ٌمومس ٌبْرّح ٌران ٌسْمَش
Qolgan so’zlar esa ma’no jihatdan muzakkar ya’ni erkak jins kategoriyasiga mansub 
hisoblanadi.

---