Hisobot daftari

Nazariy ma’lumotlar. O’quvchi to’g’ri ko’ndalang egilishning oddiy xollaridan biri uchun balkaning salqiligini va ko’ndalang kesimning aylanish burchaklarini tajriba yo’li bilan aniqlab, nazariy ma’lumotlar bilan taqqoslashi kerak. Quyida biz ko’ndalang to’g’ri egilishning ayrim oddiy hollari uchun nazariy ma’lumotlarni keltiramiz.
I sxema. va tayanchlarda erkin yotuvchi ikki uchi konsol balka (1-shakl, a). Ikki tayanch o’rtasidagi kesimning salqiligi quyidagicha bo’ladi:



(1)
Bu yerda -balka ko’ndalang kesim yuzasining neytral o’qqa nisbatan inersiya momenti; -balka materialining elastiklik moduli.
va tayanlardagi ko’ndalangkesimning aylanish burchagi quyidagicha bo’ladi:
(2)
II sxema. Bir uchi qistirib mahkamlangan konsol balka (1-shakl, b). Balkaning erkin uchiga to’plangan kuch qo’yilgan erkin uchidagi eng katta salqilik quyidagicha:
(3)
SHu kesimning aylanish burchani:
(4)
III sxema. Ikki tayanchda erkin yotuvchi balka (1-shakl, v). Uning o’rtasiga to’plangan kuch qo’yilgan. Kuch ko’yilgan kesimning salqiligi quyidagicha:
(5)

Tayachlardagi kesim yuzalarning aylanish burchaklari

(6)
bo’ladi. Bu tajribani yuqorida ko’rib chiqilgan sxemalarning istalgan bittasida o’tkazish mumkin. Bu-laboratoriyaning imkoniyatlariga bog’liq. Biz shulardan birini ko’rib chiqamiz.
qurilmasi. Bu qurilma ikki uchi sharnirli qilib mahkamlangan, uzunligi ko’ndalang kesimi to’g’ri tortburchaklik po’lat balkadan iborat (2-shakl). tayanch qo’zg’almas, tayanch esa qo’zg’aluvchan sharnirli. Balkaning materiali po’lat, elastiklik moduli Balkaga nagruzka berish uchun tarozi toshlaridan foydalaniladi. Tosh osiladigan moslamani balkaning uzunligi bo’ylab istalgan nuqtaga surish mumkin. Balka- ning ikki uchiga va sterjenlar bikr qilib mahkamlangan. Unga yuk qo’yilganda balka egiladi (shaklda shtrix chiziq bilan ko’rsatilgan). va sterjenlar esa tayanch kesimlar bilaan birgalikda va burchakka buriladi. nuqtalarning ko’chishi indikator lar yordamida o’lchanadi.

Tajriba o’tkazish. Balkaga dastavval boshlang’ich nagruzka qo’yiladi va barcha indikatorlarning shkalasi vint yordamida aylantirilib, nol qiymat strelkaning to’g’risida keltiriladi. So’ngra balkaga proporsional ravishda marta ortib boruvchi asosiy nagruzka qo’yiladi. Nagruzkaning har bir bosqichi ga teng bo’lib, umumiy yig’indisi dan oshib ketmasligi kerak.

Asosiy nagruzkaning har bir bosqichiga mos kelgan indikatorlarning ko’rsatishlari 1-jadvalga yozib boriladi. Balkaning 1-indikator o’rnatilgan kesimning nagruzkani bitta bosqichiga mos kelgan o’rtacha salqiligi quyidagi formuladan aniqlanadi:
(7)
bunda -indikator shkalasi bitta bo’linmasining qiymati. Balkaning va tayanchlaridagi ko’ndalang kesimlarining aylanish va burchaklari quyidagicha aniqlanadi, shakldan
(8)
1-jadval

№	Nagruzka	Nagruzka Orttirmasi	Indikatorlarning ko’rsatish va orttirmasi
1. 2. 3. 4.
O’rtacha orttirmasi

deformatsiya kichik bo’lganligi uchun
(9)
deb olsa bo’ladi. Uholda,
(10)
bo’ladi. Bu qiymatlar nagruzkaning umumiy miqdoriga mos kelgan aylanish burchaklaridir. Bizga nagruzkaning bitta bosqichiga mos kelgan aylanish burchaklarini aniqlash kerak. Demak,
(11)
bo’ladi. Bu yerda jadvaldan olingan va miqdorlarni birliklarga e’tibor berish kerak. Maxrajdagi qiymat va sterjenlarning uzunligi.
Endi, yuqorida tajriba natijalardan foydalanib topilgan nuqtadagi salqiylik hamda va kesimlarning aylanish burchaklarni nazariy usulda topish kerak. Buning uchun (5) va (6) formuladagi o’rniga ni qo’yish lozim, ya’ni:
(12)
Bu yerda balkaning uzunligi; balka materialining elastiklik moduli, balka ko’ndalang kesimning neytral o’qiga nisbatan inersiya momenti
Topilgan nazariy qiymatlar bilan tajribadan olingan miqdorlar orasidagi farqni (protsent hisobida) quyidagi formulalardan aniqlash mumkin:


(13)