Hisobot yozish qoidalari va hisobotlar tarkibi

---

Hisobot yozish qoidalari va hisobotlar tarkibi 
 
Sanobar Azimovna Shokirova 
[e-mail] 
“O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik jamiyati, Toshkent temir yo'l 
texnikumi 
 
Annotatsiya: Maqolada hisobotning yozilish qoidalari, uning xususiyatlari, 
yuzaga keladigan kamchiliklar va ularga qanday yechim topish yo’llari ko’rsatiladi. 
Hisobotning har qanday kasbdan kelib chiqib, hozirgi zamon talablariga mos 
xarakterlari tahlil qilinadi. 
Kalit so’zlar: Hisobot, hujjatlar, rasmiy, bayonot, mantiqlik, matnlar, xatolar, 
namuna, eslatma. 
Reporting rules and structure of reports 
 
Sanobar Azimovna Shokirova 
[e-mail] 
Joint Stock Company “O’zbekiston temir yo’llari”, Tashkent Railway Technical 
School 
 
Abstract: The article describes the rules of writing the report, its features, 
shortcomings and ways to address them. The report analyzes the characteristics of any 
profession from a modern perspective. 
Keywords: Report, documents, official, statement, logic, texts, errors, sample, 
note. 
Ma’lumki, hozirgi kunda ko’plab kasbiy hujjatlari, ayniqsa hisobotlar talabi 
kundan-kunga ortib boryapti. Muammo ko'pincha odamlar hisobot yozishni qiyin va 
yoqimsiz ish deb bilishlari va undan tezda xalos bo'lishga harakat qilishlari, uning 
maqsadlariga ozgina e'tibor berishlari bilan bog'liqdir. Biroq, so'zni noto'g'ri tanlash 
kabi kichik xatolar ham yozma xabarni idrok etishga xalaqit berishi mumkin. 
Avvalambor, kasbiy hisoboti turini tanlash lozimdir. Kasbiy hisobotlari qanday 
bo'lishi kerak? Hisobotlar har qanday shaklda va har qanday hajmda mumkin: 
• Yozma va og'zaki 
• Rasmiy va norasmiy ; 
• An'anaviy va original ; 
• Bir sahifali va ko'p jildli. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
723

---

 
• Mustaqil ravishda yoki tashqi maslahatchilarni jalb qilgan holda amalga 
oshiriladi.
Yozma hisobotlarni tayyorlashning asosiy tamoyillari barcha turdagi hujjatlar 
uchun bir xildir. Ba'zi tashkilotlar turli xil muntazam hisobotlar uchun 
standartlashtirilgan formatlardan foydalanadilar (masalan, "o'tgan haftadagi savdo 
hajmi hisoboti namunasi"). Ko'pgina hisobotlar tashkilot ichida bo'lishish uchun 
mo'ljallangan, shuning uchun ularni yozayotgan xodimlar ko'pincha hisobotni eslatma 
shaklida ishlatadilar. 
Nafaqat hisobot shaklini tanlash, balki uni yozishning boshqa xususiyatlari ham 
birinchi navbatda, hisobot qanday maqsadda tayyorlanayotganiga bog'liq. Savolga 
oddiy va aniq javobni bilmasdan hech qachon qog'ozga yoki kompyuter klaviaturasiga 
tegmang: nega buni yozyapsiz degan savolga javobni o’ylab chiqish zarurdir.[1] 
Aniq ko'rinadigan maqsadlardan tashqari, ushbu hisobotga muhtoj bo'lgan ko'plab 
sabablar mavjud. Hisobot kamdan-kam hollarda faqat ma'lumotni yozib olish uchun 
mo'ljallangan. Qoidaga ko'ra, u: 
• Xabar berish yoki tushuntirish ishlarini o’z ichiga qamrab oladi; 
• Tavsiya qiladi; 
• Rag'batlantiradi; 
• Munozarani yozma nutqda bayon qiladi yoki uning bir qismiga aylanadi; 
• Ishontiradi; 
• Mustahkamlaydi (oldingi muhokama/xabarga bog’liqgini ko’rsatadi); 
• Ko’rsatma beradi. 
Albatta, bu maqsadlar bir-birini inkor etmaydi. Siz bir nechta maqsadlarni 
belgilashingiz mumkin, ammo ularning barchasi aniq va o'z ustuvorliklariga ega 
bo'lishi kerak. Maqsadlar nafaqat siz aytmoqchi bo'lgan hibosobti matnini, balki 
bayonot orqali nimaga erishmoqchi ekanligingizni ham belgilaydi va ular kutilgan 
natijalar hisoblanadi. Ular matnning aniq uzunligini, uslubini, mazmunini va 
hokazolarni tanlashda yordam berishi kerak. Hisobotni to'g'ri taqdim etish uchun 
maqsad aniq, mantiqiy, real va vaqtga bog'liq bo'lishi kerakligini unutmaslik muhim. 
Yaxshi hisobot yozish bu juda nozik jarayon. Boshqacha qilib aytganda, siz 
maqsad qilgan matnning aniq ma'nosini xiralashtirish juda oson. Bir jumla, ibora yoki 
hatto noto'g'ri so'z yozuvning ravshanligini yoki ta'sirini kamaytirishi mumkin. 
Aksincha, kichik kamchiliklar hisobot sifatini yaxshilashi mumkin. Ayniqsa, yaxshi 
tanlangan ibora butun bo'lim yoki paragrafni hayratlanarli yoki esda qolarli narsaga 
aylantirishi mumkin. 
Hujjatning sifati tabiiy ravishda turli omillarning kombinatsiyasiga bog'liq. Agar 
uning mavzusi o‘rganilmasa, shoshqaloqlik bilan yozilsa, yomon tekshirilsa, tuzilishi 
yo‘q, jargon va bo‘sh dabdabali rasmiy so‘zlarga to‘la, uslubi yo‘q, juda uzun bo‘lsa, 
bu halokatli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
724

---

 
Nima uchun yaxshi hujjat kam uchraydi? Sabablari turlicha bo'lishi mumkin: ular 
shoshqaloqlik bilan yozilgan, ular eskirgan shakldan keyin modellashtirilgan, ular juda 
standartlashtirilgan holatlar ko’p uchraydi. Bundan tashqari, ular ko'pincha o'qishni 
qiyinlashtiradigan xatolarni o'z ichiga oladi. Ularda tuzilish va mantiq yo'q. Ular uchta 
so'z bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan o'nta so'zdan foydalanadilar. Bunday hujjatlarni 
tushunish qiyin, ular o'quvchiga noto'g'ri ma'lumot berishi mumkin va shuning uchun 
ularning maqsadini bajarmaydi.[2] 
Hisobot har qanday talabani tayyorlashga qodir. Ammo hammasi ham "a'lo" deb 
aytilmaydi va hamma ham esga olinmaydi. Sizning ishingiz nafaqat boshqa talabalar, 
balki o'qituvchilar tomonidan ham e'tiborga olinishi uchun hisobot yozishda uchta 
qoidaga amal qilishlari kerak: 
O'ziga xoslik. Matnning jumlalarini yoki paragraflarini nusxa ko'chirmang. Na 
Internetdan, na kutubxona kitoblaridan. Noyoblikni tekshirish qiyin emas va siz hatto 
yosh va tajribasiz o'qituvchini ham alday olmaysiz. 
Savodxonlik. Siz nafaqat imlo va tinish belgilaridagi xatolar, balki haqiqiy xatolar 
bilan ham qiziqishingiz kerak. Ammo ilmiy adabiyotlardan foydalansangiz va uni 
bibliografiyada ko'rsatsangiz, bunday bo'lmaydi. 
Akademik uslub. Talaba ishlarining deyarli barcha turlari akademik uslubda 
yozilgan. Siz murakkab jumlalarni, qo'shma so'zlarni, atamalar va ko'p so'zlab berilgan 
so'zlarni ishlatishingiz mumkin. Biroq, jumlalar to'g'ri tuzilganligi va atamalar joyiga 
nisbatan qo'llanilishi muhimdir. Agar sizda tajriba bo'lmasa, qasddan matnni 
murakkablashtirmang.[3]