Hissadorlik jamiyatlarida kapitallar

(9)

bu erda C_nom — obligastiya chiqaruvi nominal narxi,
r — daromadlar bo’yicha foiz stavkasi, C_s — sotuv narxi,
t— zayom muddati,

N— foyda solig’i stavkasi.
Agar obligastiyalar bo’yicha daromadlarning bir qismi xarajatlar tarkibiga kiritiladigan bo’lsa, ko’rinib turibdiki, bu turrdagi qarz majburiyatlari narxi kapital qiymatining o’zgarishiga yanayam ko’proq ta’sir ko’rsatadi.
Ba’zida sotuv narxi quyidagi ko’rinishda aniqlanadi

C_s C_nom /(1 f )
(10)

bu erda f— obligastiya chiqarish va joylashtirish bilan bog’liq bo’lgan, nominal qiymatdan foizda ifodalangan xarajatlar.
Yuqorida keltirilgan xarajatlardan tashqari, agar obligastiyalar qog’oz shaklida chiqarilgan bo’lsa qarz majburiyatlari blanklarini xarid qilish bilan bog’liq yoki qog’ozsiz shaklda chiqarilgan bo’lsa, reestr yuritish bilan bog’liq boshqa xarajatlar turlari ham mavjud.
Ayrim hollarda korxona ular bo’yicha kupon natural ko’rsatkichlarda ifodalangan obligastiyalar chiqaradi. Maslan, «Komineft» AJ buning uchun o’z mahsuloti – neftdan foydalangan. Ko’rinib turibdiki, to’lov vaqtiga kelib naft narxi o’garishi mumkin. Demak, xarajatlar ham o’zgaradi. Shu sababli obligastiyalar bo’yicha kupon o’lchanadigan tovar narxining o’zgarishini ma’lum bir zaxira bilan bashorat qilish maqsadga muvofiq.
Davlatning maqsadli kreditlari haqida bir og’iz gapirib o’tishni istardik. Ular aylanma vositalarni to’ldirish uchun ajratiladi. Ularning qat’iy ravishda ajratilgan maqsadlarga foydalanilishi zarur. Agar kredit vaqtida to’lanadigan bo’lsa, foizlar mahsulot tannarxiga kiritiladi.

Taqsimlanmagan foyda kelajakda qaror qabul qilingan paytdagidan ko’ra ko’proq daromad olish maqsadida korxonani rivojlantirishga qo’yilmalar kiritish uchun foydalaniladi. Demak, dividend to’lamaslik va foydani investistiyalash amalda daromad olishni kechiktirish hisoblanadi. Moliyaviy inqiroz sharoitlarida bu qadam ma’lum darajadagi risklar bilan bog’liq.
Foydaning bir qismini ishlab chiqarishga investistiyalash uchun bu qadamning kelajakda qanday iqtisodiy samara berishini baholash zarur. Agar investistiyalardan olinadigan daromad hajmini keltirish darhol to’lanishi lozim bo’lgan dividendlardan katta bo’lishini hisobga olib, ko’p hollarda mos keluvchi loyiha ishlab chiqish haqida qaror qabul qilish zarur. Bundan tashqari, hissador oladigan pullarni qanday tasarruf qilishi mumkinligini baholash zarur. Agar mablag’larni korxonaga investistiyalashdan ko’ra ko’proq daromad keltiradigan muqobil variantlar bo’lsa, pullar to’lanishi kerak.
Ko’pincha direktorlar kengashi dividendlar hajmini kamaytirish yoki to’lamaslik haqida qaror qabul qiladi, chunki belgilangan miqdorda mablag’lar oqimisiz ishlab chiqarishni zarur darajada qo’llab-quvvatlash ham ancha qiyin bo’ladi. Yig’ilish dividendlar hajmini oshirish tomon o’zgartirish imkoniyatiga ega emasligi tufayli shunday bo’lib chiqadiki, hissador daromadning ma’lum bir qismini ololmay qoladi.
Biroq agar hissador ushbu korxona xodimi hisoblansa, taqsimlanmagan foydani investistiyalash bilvosita uning daromadlarini oshirishga yoki belgilangan darajada saqlashga olib keladi. Foydani qayta investistiyalashda ro’y berishi mumkin bo’lgan barcha oqibatlarni hisobga olib, xulosa chiqarish mumkinki, umumiy holatda taqsimlanmagan foyda narxini aniqlash juda qiyin. Oddiy hissadorlik kapitali narxini tahlil qilishda foydalanilganga o’xshash dividend yondashuvidan foydalanishni taklif etish mumkin.
Investistiyalar samaradorligini aniqlash uchun foyda sohasida korxonaning kelajakdagi ko’rsatkichlarini bashorat qilgan holda loyiha tahlilini amalga oshirish zarur. Shundan keyin hissadorlarga real to’lanishi mumkin bo’lgan dividendlar hajmini baholash talab qilinadi. Bu dividendlar hajmi — D bo’lsin. Real bozor
ma’lumotlariga muvofiq diskontlash koeffistientini tanlashda joriy vaqtga keltirilgan to’lov qiymatini olamiz — A/(1 + k). Bu qiymatni korxona hisobot davri yakunida to’lashi mumkin bo’lgan dividendlar hajmi bilan taqqoslab, investistiyalarni amalga oshirish natijasida paydo bo’ladigan o’sishni qo’lga kiritamiz. Ehtimol, risk uchun to’lov va inflyastiya ta’sirini hisobga olmaydigan bo’lsak, ushbu tahlil to’liq bo’lmaydi. Aytish mumkinki, taqsimlanmagan foyda narxi (S) quyidagicha hisob-kitob qilinadi:

С D_p / Pr[1 (k