Hissadorlik jamiyatlarida kapitallar

D/S— qarz miqdorining o’z kapitaliga nisbati;
T_s — foyda solig’i.
Qoidaga ko’ra, mazkur formulani taftish usuliga qarab boshqa ko’rinishda taqdim etish mumkin. Birinchi variant SARM usuliga bilan eng yaxshi muvofiqlikni aniqlash uchun foydalaniladi va shu sababli ifoda regressiya tenglamasiga maksimal darajada yaqinlashtirilgan bo’ladi.

R_j i
(R_m

1. 
   _ju [1
   

D(1
T_c ) / S ]
(4)

bu erda β_ju — qarzga olingan mablag’lar yo’qligida aktsiyalar bo’yicha foydaning o’sishi va bozor portfeli foydasining o’sishi o’tasidagi aloqani tavsiflaydigan keltirilgan regressiya koeffistienti.
Ushbu ifodani uchta tarkibiy qismning yig’indichi ko’rinishida taqdim etish mumkin. Birinchi tarkibiy qism – i – risksiz foiz stavkasi, ikkinchi tarkibiy qism – (R_m - i)β_ju – operastion riskni kompensastiyalash daromad stavkasi, (R_m — i)β_ju[D(1 — T_c)/S] esa moliya riski uchun qo’shimcha mukofotni tavsiflaydi. Ko’pincha ekvivalent β odatiy qiymatiga kelinadi:

j ju ^[1


D / S (1


T_c )]
(5)

bu erda β_j,β_ju — mos ravishda vosita mavjudligida va yo’qligida beta

koeffistientlari.
Ko’rinib turibdiki, moliyaviy vositaga ega bo’lgan firmada beta koeffistienti narigi firmadan yuqori bo’ladi. Demak, bizning holatda qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadni faqat firma kapitalining tarkibini o’gartirgan holdagina oshirish imkoni bo’ladi. Bunday koeffistientlarni aniqlashda ma’lum bir qiyinchiliklar mavjud, chunki buning uchun ko’p axborot talab qilinadi. Shu bilan bir paytda foyda olish, to’plash va taqsimlash bo’yicha harakatlarga bog’liq kapital ko’rsatkichlarining o’garish xarakterini kuzatishga imkon beradigan nazariy tahlil o’tkazish qulay bo’ladi.
Ko’rinib turibdiki, korxona foydasining bitta aktsiyaga o’sishi agar bironta noandoza vaziyat vujudga keladigan bo’lmasa, daromadlar hajmini bitta aktsiyaga oshiradi. Biroq ishlab chiqarish vositasi ham, moliyaviy vosita ham daromadlar hajmini bitta aktsiyaga oshiradi. Demak, firmaning ishlab chiqarish va moliyaviy ko’rsatkichlari hamda uning qimmatli qog’ozlari bozor tavsifnomasi o’rtasida bevosita aloqa mavjud. Afsuski, ko’pchilik hollarda bo’lgani kabi, bu aloqani faqat statistik usullar yordamida aniqlash mumkin bo’lib, ular hozirgi kuzatuvlar bo’yicha kelajakdagi o’garishlar tendenstiyasini etarli darajada aniq belgilaydigan regression modellar tuzishga imkon beradi.
Kapitalning bayon qilingan tavsiflaridan tashqari uning narxi kabi tushuncha ham muhim ahamiyat kasb etadi. Alohida tarkibiy qismlarni tavsiflaydigan bir nechta narxlarni keltirish mumkin. Amaliyotda umumiy narx kamdan-kam aniqlanadi. Odatda faqat qarzga olingan mablag’larning narxi bilan, shunda ham taxminiy ko’rinishda kifoyalanadi. Biroq qarz mablag’lari bo’yicha xarajatlarni baholash amaliyoti mavjud tajribani boshqa masalalarga o’tkazish imkonini beradi. Jamiyat kapitalini turli shaxslarning biron-bir maqsadni amalga oshirish (asosan, foyda olish) uchun foydalaniladigan qo’yilmalari sifatida ko’rib chiqish lozim. Shunda hissadorlik kapitalini uzoq muddatli moliyaviy yoki moddiy qo’yilmalar sifatida taqdim etish mumkin. Taxmin qilinadiki, bu qo’yilmalar muddati kelishib olinmagan bo’ladi.
Kapitalning sifat va son tavsifi tahliliga yakun yasar ekanmiz, aytish
mumkinki, korxona faoliyati samaradorligi nuqtai nazaridan quyidagilar eng katta qiziqish uyg’otadi:

• 
  o’z kapitalining rentabelligi;
  
• 
  butun kapitalning rentabelligi;
  
• 
  qarzga olingan mablag’larning o’z mablag’lariga nisbati (moliyaviy vosita «elka»si);
  
• 
  ishlab chiqarish (operastion) vositasi hajmi;
  
• 
  moliyaviy vosita hajmi;
  
• 
  ichki o’sish sur’atlari;
  
• 
  moliyaviy va ishlab chiqarish faoliyati bilan bog’liq risk.
  

2.