Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

Adabiyotlar tahlili. Ba’zi polisaxaridlar, jumladan, xitozan, oʻz xususiyatlariga koʻra 
ovqatlanishda foydalanish uchun jozibador. Xitozan, oziq-ovqat bilan kiritilganda, fermentativ 
ravishda parchalanishi va past molekulyar ogʻirlikdagi birikmalar shaklida assimilyatsiya qilishga 
qodir. Xitozan oligomerlari immunitet tizimini ragʻbatlantiradigan oʻziga xos boʻlmagan qarshilik 
omillariga ta’sir qiladi [1].
Xitin va xitozan boʻyicha tadqiqotlar tarixi taxminan 200 yilga borib taqaladi (xitin 1811 yilda, 
xitozan 1859 yilda kashf etilgan). Xitozan va uning asosidagi preparatlar veterinariya tibbiyotida 
qishloq hayvonlari va parrandalar kasalliklarini davolashda hamda ularning mahsuldorligini 
oshirishda muvaffaqiyatli qoʻllanilmoqda [2]. 
Broyler tovuqlarini toʻliq oziqlantirish samaradorligini oshirishda tabiiy kelib chiqadigan 
biologik faol moddalarning roli toʻgʻrisida ma’lumotlar batafsil yoritilgan va broyler tovuqlarini 
sanoatda yetishtirishda immunitet tizimini va metabolik jarayonlarni faollashtirish usullarini ilmiy 
ishlab chiqish taklif qilingan [3]. 
Parrandachilik mahsulotlaridagi toksik elementlarning tarkibini kamaytirish boʻyicha 
tadqiqotlarda aniqlangan mikroorganizmlarning baholangan madaniyatlarining xususiyatlari katta 
amaliy ahamiyatga ega. Olingan natijalardan oʻquv jarayonida zootexnika, fiziologiya va 
oziqlantirish kurslarida foydalanish mumkin [4]. 
Ushbu maqolada parrandalar uchun xlorella va xitozan jinsining mikroalglaridan noan’anaviy 
ozuqa qoʻshimchalarini yaratish imkoniyatini koʻrib chiqilgan. Qishloq hayvonlarining muvozanatli 
ovqatlanishi ularning kasallanishini kamaytirishi, vaznini oshirishi va sut mahsuldorligini oshirishi 
mumkin [5]. 
Biomassada xom protein miqdorini oshirish va aminokislotalar tarkibini yaxshilash masalalari 
ochiqligicha qolmoqda va qoʻshimcha tadqiqotlarni talab qiladi. Bundan tashqari, bunday oqsilning 
broyler tovuqlarining fiziologik va mahsuldor koʻrsatkichlariga ta’sirini oʻrganish ilmiy va amaliy 
ahamiyatga ega. Ishning maqsadi xom protein miqdori yuqori va aminokislotalar tarkibi yaxshilangan 
muqobil ozuqa oqsilini olish usulini ishlab chiqishdan iborat [6]. 
Yuqori mustahkamlik xususiyatiga ega boʻlgan xitozanning D, L-laktidli xitozanning 8 blokli 
sopolimerlari bilan aralashmalari asosida strukturaviy bir hil biomoslashuvchan va biologik 
parchalanadigan kompozit materiallar olindi [7]. 
Broyler tovuqlari ratsionida yangi “SBT-Lakto” probiyotik ozuqa qoʻshimchasidan foydalanish 
samaradorligini oʻrganish natijalari keltirilgan. Sinovlar natijasida, oʻrganilayotgan mikrobial ozuqa 
qoʻshimchasi broyler tovuqlarining xavfsizligini 8,0 foizga, tirik vaznini 7,0 foizga oshirishga, ozuqa 
konversiyasini 1,2 foizga kamaytirishga yordam bergani aniqlandi. Probiyotikning parranda 
goʻshtining oshqozon-ichak traktining normoflorasiga ogohlantiruvchi ta’siri aniqlandi, bu 
laktobakteriyalar darajasining oshishi va mikroflora titrining pasayishi bilan tavsiflanadi [8]. 
BS ozuqa qoʻshimchasining broyler tovuqlari jigari holatiga ta’siri oʻrganildi. BS ozuqa 
qoʻshimchasini qoʻllashda jigarda sodir boʻladigan jarayonlarni gistologik tekshirish va qiyosiy 
tekshirish nazorat va eksperimental tovuqlarda fiziologik, kompensatsion va patologik jarayonlar 
majmuasini aniqladi [9]. 
Bugungi kunga kelib, qushlarning normal fiziologik holatini saqlaydigan, kasalliklarning 
rivojlanishiga toʻsqinlik qiladigan, sogʻligʻiga zarar etkazmasdan oʻsishni tezlashtiradigan va genetik 
ma’lumotlarning koʻpayishi intensivligiga ta’sir koʻrsatadigan ularning mahsuldorligini oshiradigan 
turli xil ozuqa qoʻshimchalarini qidirish ishlari olib borilmoqda [10, 11]. 
Metionin va zardob kukunining saqlanish koʻrsatkichlariga, oʻrtacha umumiy ogʻirligiga, 
broylerlarning toifalar boʻyicha taqsimlanishiga va goʻshtning kimyoviy tarkibiga ta’siri oʻrganildi. 
Metioninni asosiy parhezga qoʻshganda tovuq va xoʻrozlarning omon qolish darajasi 0,3% ga, 
tovuqlarning oʻrtacha vazni 30 kundan keyin - 10,03% ga, xoʻrozlar - 6,25% ga, 60 kundan keyin 
oʻsdi [12]. 
“Organik” qayta ishlash tarmoqlarining ikkilamchi xomashyosidan broyler tovuqlarini 
yetishtirish uchun yuqori oqsilli ozuqa qoʻshimchalaridan foydalanish boʻyicha oʻrganishlar 

---