Hozirda Respublikamizda sanoat rivojiga katta e’tibor qaratilgan bo‘lib, unda ishlab chiqarishning o‘rni beqiyosdir. Davlatimizning iqtisodiy o‘sishini ta’minlash uchun yurtboshimiz Sh. M

1.4.1. Maydalash mashinalarining turlari
Maydalagichlarning tasnifi
Maydalagichlar tuzilishiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
1.Jag‘li maydalagichlar (щekovыe drobilki)
2.Konusli maydalagichlar (konusnыe drobilki)
3.Jo‘vali maydalagichlar (valkovыe drobilki)
4.Bolg‘ali maydalagichlar (molotkovыe drobilki) va x.k.
Jag‘li maydalagichlarda maydalash jarayonlari qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan jag‘lar orasida xom ash’yoning maydalanishi hisobiga amalga oshiriladi. Maydalagich jag‘lari sillik yoki mayda tishli bo‘ladi. Bu jag‘lar maydalagichlarning turlariga qarab oddiy va murakkab xarakatlanadi. Jag‘li maydalagichlar asosan birinchi bosqich maydalashda va boyitish fabrikasining unumdorligi katta bo‘lgan xollarda qo‘llaniladi. Bunday maydalash mashinalarining bir necha xil markadagi turlari mavjud bo‘lib, bu foydali qazilmalarni fizik xossalariga asoslangan xolda tanlanadi. Konusli maydalagichlarda maydalash jarayonlari ko‘zg‘almas va ko‘zg‘aluvchn ekssentrik aylanadigan konuslar orasida xom ashyoning uzluksiz maydalanishi natijasida amalga oshiriladi. Bunday maydalagichlarning bir nechta tulari mavjud bo‘lib. uch boskichli maydalashda qo‘llash mumkin. Ularni quyidagi turlari mavjud: katta o‘lchamda maydalovchi konusli maydalagich (KKD); o‘rtacha o‘lchamda maydalovchi konusli maydalagich (KSD); va mayda o‘lchamda maydalovchi konusli maydalagich(KMD).
Jo‘vali maydalagichlarda xom ashyo 2 ta, bir-biriga qarama-qarshi aylanadigan silindrik yoki o‘tkir tishli jo‘valar orasida uzluksiz maydalanadi.
Bolg‘ali maydalagichlarda xom ashyo to‘xtovsiz aylanadigan valga biriktirilgan bir nechta bolg‘alarning kuchli zarbi natijasida rudalarni maydalaydi. Bunday maydalagichlardan asosan o‘rtacha va yumshoq (Fosforit rudalari, sement xom ashyolari, oxaktoshlar va h.) tog‘ jinslari hamda foydali qazilmalarni maydalash uchun kullaniladi.
1.5. Foydali qazilmalarni yanchish jarayoni
Tegirmonlar 2 xil bo‘ladi: mexanik va aerodinamik. Tegirmon ichida materialni ezadigan jismlari bo‘lsa mexanik tegirmonlar va aksincha materialni ezadigan jismlari bo‘lmasa aerodinamik tegirmonlar deyiladi. Metallni ezadigan jismlarga metall sterjenlar, po‘lat sharlar va yanchiladigan ruda bo‘laklarining o‘zi kiradi ya’ni ruda, rudani ezib maydalaydi. Tegirmon xar xil ash’yolarning kattaligini 5mm gacha o‘lchamda maydalovchi agregat. Ularni shakliga va yanchish usuliga qarab quyidagi turlarga bo‘lish mumkin:
1. Aylanma (soqqali, zoldirli, sterjenli, o‘zi yanchar va boshqalar);
2. Korpusi ko‘zg‘almas, inersion, titrama;
3. Planetar tegirmonlar;
4. Gaz oqimi yordamida yanchuvchi tegirmonlar.
Barabanli tegirmonlar
Barabanniing formasiga ko‘ra tegirmonlar silindrik va konussimon bo‘ladi. Silindrik tegirmonlar 3 xil bo‘ladi:
a) qisqa – barabanning uzunligi uning diametriga teng yoki kichik;
b) uzun – barabanning uzunligi uning diametriga teng yoki katta;
v) uzun – barabanning uzunligi uning diametridan 3 marta katta.
Qisqa va uzun silindrli tegirmonlar boyitish fabrikalarida ko‘proqqo‘llaniladi. Quvurli tegirmonlar esa sement va alyuminiy zavodlarida keng qo‘llaniladi va qo‘llanilib kelinmokda. Barabanli tegirmonlarni o‘zi xam sharli yoki sharsiz ishlashi bilan birgalikda birnechta quyidagi turlarga bo‘linadi:
a) markazdan bo‘shatuvchi sharli tegirmon MSHS;
b) panjara orqali bo‘shatuvchi sharli tegirmon MSHR;
v) o‘zi yanchar va yarim o‘zi yanchar tegirmon MMS.
Aylanma tegirmonlar baraban yon tomonlarida qopqoqlar 2 va 44 – 45% hajmi yanchuvchi sharlar bilan to‘ldirilgan. Yon qopqoqllar markazida ichi bo‘sh sapfalar borki, birinchisidan dastlabki material beriladi, ikkinchisidan yanchilgan maxsulot chiqadi. Sapfalar podshipniklarga biriktirilgan. Tegirmon gorizontal o‘q bo‘yicha aylanma harakat qiladi.
Aylanma harakat davomida ezuvchi sharlar ishqalanish kuchi va markazdan kochma kuchlar ta’sirida tegirmonning devorlariga maxkam o‘rnashib, aniq bir balandlikgacha ko‘tarilib, so‘ngra pastga tushadi va xom ash’yoni yanchadi. Tegirmonlar uzluksiz aylanib turadi. Xom ash’yo berilishi va yanchilgan maxsulotning chiqishi xam uzluksiz ravishda amalga oshiriladi.
Tegirmonlar barabanning shakliga ko‘ra siltindrik yoki silindro – konusligi bilan farqlanadi.
Tegirmonlar yanchuvchi jismlariga va shakllariga qarab quyidagicha bo‘ladi: sharli, sterjenli, galkali va o‘ziyanchar. Sharli tegirmonlarda yanchuvchi jismlar po‘lat va cho‘yan sharlar hisoblanadi; sterjenli tegirmonda–po‘lat sterjenlar; galkali tegirmonda – kremniy qumidan bo‘lgan galkalar; o‘ziyanchar tegirmonlarda esa yanchuvchi jismlari – yanchilayotgan rudalarning yirik bo‘laklari hisoblanadi. Yanchuvchi sharlarning diametri 60 mm dan 125 mm gacha bo‘ladi. barabanli tegirmonlar asosan II – III bosqich yanchish jarayonlarida qo‘llaniladi.

Rasm. 1. Barabanli tegirmon

Tegirmonlar (futerovkalari echilgan holda) barabanning ichki diametri D va uni uzunligi L bilan xarakterlanadi. Sharli va sterjenli silindrli tegirmonlar rudalarni yanchish uchun boyitish fabrikalarida keng qo‘llaniladi. Mayda sochma rudalarni gravitatsion yoki elektromagnit boyitish jarayonlarida yanchishdan oldin, mayda maydalash jarayonlarida maydalagich sifatida sterjenli tegirmonlardan foydalanish mumkin. Galkali tegirmonlar – maydalanadigan materialga temir aralashmalarini mutlaqo qo‘shish mumkin bo‘lmagan holatlarda qo‘llaniladi.