Hozirgi davrda jahon mamlakatlari ta’lim tizimi va pedagogika fani rivoji Reja

: Hozirgi davrda jahon mamlakatlari ta’lim tizimi va pedagogika fani rivoji
Reja:

1. Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimi, tuzilishi.

2. Yaponiya xalq ta’limi tizimi.
3. Germaniya xalq ta’limi tizimi.
4. Janubiy Koreya xalq ta’limi tizimi.
5. Fransiya xalq ta’limi tizimi.

Tayanch iboralar: rivojlangan, ta’lim, tarbiya, turlari, kinder, quyi, yuqori, kollej, universitet, qonun, majburiy, ixtiyoriy, diniy, xususiy, shartnoma, maxsus muassasa va h.k.

Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha:

- maktabgacha tarbiya muassasalari (3-5 yoshgacha)
- boshlang’ich maktablar 1-8 sinflar (6-13 yoshgacha)
-o’rta maktab, bu ikkiga: quyi va yuqori bosqich (14-17 yoshgacha).
- oliy ta’lim 2-4 yil, kollejlar va dorilfununlar.
- oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim (aspirantura, doktarantura).
AQShda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amalga oshiriladi.O’quv yurtlari davlat, xususiy, diniy muassasalar ixtiyorida bo’lishi mumkin.
Amerikada bolalar 3 yoshga to’lganda onalarga moddiy imtiyozlar berish ko’zda tutilmagan. Bog’chalarda bolalar yoshlariga qarab guruhlarda tarbiyalanadi. 5 yoshga to’lganda haqiqiy ta’lim tarbiya jarayonida qatnashadi, ular «Kinder gander» deb ataluvchi muassasada ta’lim oladi. Bu muassasa bog’cha yoki maktab tarkibida tashkil etiladi. 5 yoshli bolalarni maktabga tayyorlash ota-onalar, bog’chalar, maktablar va ommaviy axborot vositalarining vazifasi hisoblanadi.
AQSh ko’p millatli mamlakat. Shunga ko’ra har bir millat bolalari o’z ona tilini , milliy urf odatlarini, dinini bog’chalarda o’rganadilar.
Amerika maktablarida o’quv tarbiya ishlari bilan bog’liq masalalarni har bir shtat o’ziga mustaqil belgilab olish huquqiga ega.
Amerika maktablarida o’qish har bir o’quvchi uchun faxr-iftixor bo’lishiga, o’z bilimi imkoniyatiga ishonch hissini tarbiyalashga katta e’tibor beradi. O’quvchilarni maktabdan bezdirish, ularni darslarga ishtiyoqsiz va loqayd bo’lib qolishlari favqulotda salbiy holat bo’lib hisoblanadi. O’quvchilar boshlang’ich maktabni bitirganidan so’ng qo’yi (7-8-9 sinflar) o’rta maktabda o’qishni davom ettirishadi. Bu maktabni muvafaqiyatli o’tganlar yuqori, o’rta (10-11-12 sinflar) maktabga qabul qilinadi. O’quvchilar ma’lum bir sinfni, kursni yoki maktabni bitirishda test sinovlari topshiradilar.
O’rta maktablarda o’quvchilar o’zlari yoki ota-onalari tanlagan yo’nalishlarga mos holda predmetlar tanlashda erkinliklar berilgan.
O’rta maktab o’quvchilari kundalik faoliyatlarida yarim vaqtini o’quv sinflarida qolgan vaqtini kutubxonada, labaratoriya, tajriba uchastkalari, amaliyot uchun mo’ljallangan joylarda o’tkazadilar.
Ayni paytda o’quvchilarga 4 yo’nalishda kasbkor bilimlar beradi.
1. Qishloq xo’jaligi
2. Biznes ta’limi.
3. Savdo va sanoat.
4. Qurilish bo’yicha kasbkor asoslari o’rgatiladi.
Amerikada yaqinda qabul qilingan «2000 yilda Amerikada ta’lim strategiyasi» dasturi e’lon qilindi. Bunda quyidagi asosiy vazifalar belgilandi:
- 2000 yilda barcha Amerikalik kichkintoylarning maktabda tayyor holda qilishlari;
- aholining 90% oliy ma’lumotli bo’lishi, o’quvchilarning ingliz tili, matematika, tabiiy fanlar, tarix, geografiya fanlari bo’yicha jahonga o’z iqtidorlarini namoyish eta olishlari;
- talabalarning tabiiy va matematika fani yutuqlarini o’zlashtirishda jahonda eng oldinda turishlari;
- har bir voyaga yetmagan Amerikalikning iqtisodiyot sohasida jahonning barcha yoshlari bilan bellasha oladigan bo’lishlari;
- maktablarda giyohvandlik va zo’ravonlikka barham berish, o’qish uchun barcha shart-sharoitlar yaratib berish ko’zda tutilgan va h.k..
Amerikada bir o’quv yili 180 kun, 1 soatlik dars 40-45 minut. 7-sentyabr o’quv kunining boshlanishi, 12-oktyabr «Koluob» kuni munosabati bilan bayram, 21-oktyabr o’quvchilarning aqliy qobiliyatini aniqlash kuni, 10- noyabr insho sinovi, 30-may xotira kuni, 12-iyun bitirish kechasi, 20-iyun yozgi ta’tilning boshlanishi.
Yaponiyada xalq ta’limi tizimi
Yaponiyada hozirgi zamon ta’lim tizimlarining tarkibi quyidagicha:
1. Bolalar bog’chalari (3-5 yosh).
2. Boshlang’ich maktab (6 yil).
3. Kichik o’rta maktab (3 yil majburiy).
4. Yuqori o’rta maktab – (ixtiyoriy).
5. Oliy ta’lim tizimiga kiruvchi o’quv yurtlari (kollej, universitet).
6. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim.
1. Maktabgacha tarbiya (3-5 yosh) muassasalariga bolalar loyoqatiga qarab 3-2-1 yillik o’quv turlariga jalb qilinadi. Yaponiyada bu muassasalarning 59,9% xususiydir, 39,8 % tuman kengashlariga qarashli, 0,3% davlatga qarashlidir.
2. Majburiy ta’lim (6-15 yosh) 6 yil boshlang’ich maktabda, 3 yil kichik o’rta maktab kursini o’taydi. Bu 9 yillik ta’lim majburiy bo’lib barcha bolalar bepul o’qitiladi va tekin darsliklardan foydalanadi, ota-onalar o’z bolalarini xususiy maktabga berish huquqiga ham egalar. Xususiy maktablarning o’ziga xos shart sharoitlari va talablari mavjud.
Yuqori, o’rta maktab sirtqi, kechki, kunduzgi bo’limlari mavjud. O’qish muddati 3 yil, 95% o’quvchilar kunduzgi maktabda o’qishadi. Unda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha bilimlar beriladi.

1. Umumiy ta’lim fanlari; 5. Qishloq xo’jaligi;

2. Texnik bilimlar; 6. Chorvachillik;
3. Tijorat; 7. Baliqchilik;
4. Mahalliy sanoat; 8. Kemasozlik va h.k.

Yaponiyada kollejlar va universitetlar oliy ta’lim tizimini tashkil etadilar. Bundan tashqari Yaponiyada «Ixtisos maktablari» ham mavjud.
Yaponiyada maktablarda o’qish 1-apreldan boshlanib, kelasi yilning 31-martida nihoyasiga yetadi. Maktablar 3 simestrga bo’linadi:
1. Aprel-iyun;
2. Sentyabr-dekabr;
3. Yanvar-mart.
Yapon maktablari asosiy e’tiborni o’quvchi faoliyatiga va darslikka qaratilgan. Ularning fikricha o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida jonli muloqog) muhim ahamiyatga ega.
Turli ta’limiy ko’nikmalarni bolalar ongiga singdirish Yapon maktablariga xos fazilatdir. Masalan, 2-sinf o’quvchisi ko’pchilik oldida nutq so’zlash qobiliyatiga ega bo’lishi, 6-sinf o’quvchisi kamida 2 ta milliy cholg’u asbobida kuy chala bilishi, boshlangich sinf o’quvchisi suvda bemalol suza olishi kerak.
Yaponiyaliklar to’g’ri va halol turmish tarzini qadyrlaydilar. Birinchi sinfdan 9-sinfgacha axloq tarbiyasi maktab faoliyatining zaruriy shartidir.
Germaniya ta’lim tizimi
Germaniya talim tizimida maktabgacha tarbiya tizimi ham muhim bosqich hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bolalar bog'chalari ta'limning quyi bosqichi hisoblansada, lekin davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog'chalarni mablag’ bilan ta'minlash turli jamoat tashkilotlari, hayriya birlashmalari, korxonalar,. xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog'chalariga o'z farzandlarini tarbiyalayotganliklari uchun ancha miqdorda pul tolaydilar. 3 yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog'chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda bolalar bog'chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda, oilada bo'ladilar. Bu mamlakatda kuni uzaytirilgan bog'chalar ham bor.
Majburiy talim 6 yoshdan 18 yoshgacha bolgan bolalarga tegishli, ya'ni bu jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba'zi joylarda 10 yil) maktabda tola haftalik o'qishda o'qiydi. o'qish davlat maktablarida tekin. Xususiy maktablar kam. o'qish 6 yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (faqat Berlinda 6 yil). Boshlang'ich maktabdan so'ng o'quvchilar yo'nalish bosqichidagi maktabga o'tadilar. Bu erda 5-6- sinf bosqichidagi . yo'nalish maktablarda maxsus dastur asosida o'qiydilar. Keyin navbatdagi maktab tipiga ko'chadilar: bular - asosiy, maxsus. maktab, real bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosiy maktabga o'tadi. 9 yoki 10 yillik o'qish tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o'tiladi. Maxsus maktablarda nuqsonga ega bo'lgan bolalar o'qiydi. Real bilim yurtlari asosiy maktab va yuqori bosqich maktabi o'rtasida turadi. Qoidaga ko'ra bu erda o'qish 6 yil davom etadi (5-10 sinfgacha) va tola o'rta ma'lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar o'rta maxsus o'quv yurtiga yoki yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib o'qish huquqiga ega bo'ladi. Germaniyada gimnaziyalar ham mayjud. Ular 5-13 sinflarni o'z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o'quv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham bajaradi. Gimnaziyani bitirganlik haqidagi etuklik attestati oliy o’quv yurtida o’qish imkonini beradi. Germaniya talim tizimida hunar talimi muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo’lgan talab kuchli. To’liqsiz o'rta maktabni bitiruvchilarning 20% hunar talimi tizimida bilim olishni davom ettiradilar. Aksariyat hollarda o’qish muddati 3-3,5-yilni tashkil etadi. o'qish uch bosqichdan iborat bo'lib, birinchi -yili asosiy hunar ta'limi beriladi. Bunga o'qitilayotgan kasbga taalluqli maxsus fanlardan nazariy asoslar berilib, yirik korxonalarda amaliy mashg'ulotlar o'tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar ta'limi beriladi, o'quvchining birinchi yilda ikkinchi yilga o'tishi sinov imtihonlari o'tkazilib o'qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi,
Uchinchi yil davomida maxsus hunar talimi yanada chuqurlashtirilib boriladi. Bitiruv imtihonlari maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya a'zolari korxonalarning etakchi mutaxassislari, federal erlardagi sanoat palatasi, hunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining diplomlari oliy o'quv yurtlariga kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. o'qishga qabul qilish imtihonsiz maktab talimi to'g'risidagi hujjatga asosan oshiriladi.
Oliy maktab o'z-o'zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o'quy yurtini shtatdagi rektor yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. o'z-o'zini boshqarishda vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlar bosqichma-bosqich ishtiroki prinsipiga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-o'qituvchilar, o'quvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o'qishi erkin tashkil etilgan. Ko'p sonli o'quv bosqichlari bilan birga o'quv rejalari taklif etiladi. o'qishga haq to'lanmaydi. Agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat harajatlarini ko'tara olmasa o'qish uchun moliyaviy yordam ko'rsatish to'g'risidagi federal qonunga ko'ra ular moliya yordami oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo'shib berilsa, ikkinchi yarimi qarz tariqasida beriladi.
Mamlakatda talimni isloh qilish masalasi ko'pdan buyon muhokama qilinmoqda, bunda o'quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmoqda. Hozir universitetlarda talabalar 7 yil o'qiydi. Ular o'qishga kirganlarigaqadar korxonalarda bir necha yil ishlashlari yoki bundesverda xizmat qilishini hisobga olsak, talabalar haqiqiy mehnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz.
Maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta’lim tizimida ham muhim bosqich hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bolalar bog’chalari ta’limning quyi bosqichi hisoblansada, lekin u davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog’chalarni mablag’ bilan ta’minlash turli jamoat tashkilotlari, hayriya birlashmalari, korxonalar, xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog’chalariga o’z farzandlarini tarbiyalayotganliklari uchun ancha miqdorda pul to’laydilar. 3 yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog’chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda bolalar bog’chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda, oilada bo’ladilar. Germaniyada kuni uzaytirilgan bog’chalar ham bor.
Majburiy ta’lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan bolalarga tegishli, ya’ni bu jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba’zi joylarda 10 yil) maktabda to’la haftalik o’qishda o’qiydi. O’qish davlat maktablarida tekin. Xususiy maktablar ozroq. O’qish 6 yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (faqat Berlinda 6 yil). Boshlang’ich maktabdan so’ng o’quvchilar yo’nalish bosqichidagi maktabga o’tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqichidagi yo’nalish maktablarda maxsus dastur asosida o’qiydilar. Keyin navbatdagi maktab tipiga ko’chadilar: bular — asosiy, maxsus maktab, real bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosiy maktabga o’tadi. 9 yoki 10 yillik o’qish tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o’tiladi. Maxsus maktablarda nuqsonga ega bo’lgan bolalar o’qiydi. Real bilim yurtlari asosiy maktab va yuqori bosqich maktabi o’rtasida turadi. Qoidaga ko’ra bu yerda o’qish 6 yil davom etadi (5-10 sinfgacha) va to’la o’rta ma’lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar o’rta maxsus o’quv yurtiga yoki yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib o’qish huquqiga ega bo’ladi. Germaniyada gimnaziyalar ham mavjud. Ular 5-13 sinflarni o’z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o’quv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham bajaradi. Gimnaziyani bitirganlik haqidagi yetuklik attestati oliy o’quv yurtida o’qish imkonini beradi. Germaniya ta’lim tizimida hunar ta’limi muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo’lgan talab kuchlidir. To’liqsiz o’rta maktabni bitiruvchilarning esa 20% hunar ta’limi tizimida bilim olishni davom ettiradilar. Aksariyat hollarda o’qish muddati 3—3,5 yilni tashkil etadi. O’qish uch bosqichdan iborat bo’lib, birinchi yili asosiy hunar ta’limi beriladi. Bunga o’qitilayotgan kasbga taalluqli maxsus fanlardan nazariy asoslar berilib, yirik korxonalarda amaliy mashg’ulotlar o’tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi beriladi. O’quvchining birinchi yilda ikkinchi yilga o’tishi sinov imtihonlari o’tkazilib o’qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi yanada chuqurlashtirilib boriladi.. Bitiruv imtihonlari maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya a’zolari korxonalarning yetakchi mutaxassislari, federal yerlardagi sanoat palatasi, hunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining diplomlari oliy o’quv yurtlariga kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. O’qishga qabul qilish imtihonsiz maktab ta’limi to’g’risidagi hujjatga asosan oshiriladi.
Oliy maktab o’z-o’zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o’quv yurtini shtatdagi rektor yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. O’z-o’zini boshqarishda vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlar bosqichma-bosqich ishtiroki prinsipiga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-o’qituvchilar, o’quvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o’qishi erkin tashkil etilgan. Ko’p sonli o’quv bosqichlari bilan birga o’quv rejalari taklif etiladi. O’qishga haq to’lanmaydi. Agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat harajatlarini ko’tara olmasa o’qish uchun moliyaviy yordam ko’rsatish to’g’risidagi federal qonunga ko’ra ular moliya yordamida oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo’shib berilsa, ikkinchi yarimi qarz tariqasida beriladi.
Mamlakatda ta’limning isloh qilish masalasi ko’pdan buyon muhokama qilinmoqda, bunda o’quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmoqda. Hozir universitetlarda talabalar 7 yil o’qiydi. Ular o’qishga kirganlariga qadar korxonalarda bir necha yil ishlashlari yoki bundesverda xizmat qilishni hisobga olsak, talabalar haqiqiy mehnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz.
Germaniyada Xalq universitetlari mavjud bo’lib, ular partiya va dindan tashqari muassasa. Ularning ko’pchiligi kechki bo’lib, faqat 1989 yilda universitetlarda 400000 kurslar tashkil etilgan va bu kurslarda, 5,5 mln. tinglovchi malaka oshirgan. Davlat malaka oshirganlarni rag’batlantiradi va bu uchun har yili 5,5 mln. marka mablag’ ajratadi. Malaka oshirish kurslarida o’qish davrida tinglovchilarga mablag’ bilan moliyaviy yordam beradilar. Asosan ishsizlar o’z malakasini oshirish imkoniyatlaridan ko’proq foydalanadilar va bu bilan ish topishlari tezlashadi. Yarim yil davomida malaka oshirgan ishchilarning 75% ish bilan ta’minlanadi. Cherkovlar ham fuqarolarning bilim darajalarini oshirishda faol ishtirok etadi. yevangel cherkovi o’zining 15 akademiyasida dolzarb mavzular bo’yicha konferensiyalar tashkil etadi.
Katoliklar malaka oshirishda nikoh, oila masalalariga, teologiya va madaniyat sohalariga katta ahamiyat beradilar.
Oliy o’quv yurtlarida tadqiqot bilan shug’ullanish ularning qadimiy an’analaridan biri. O’tgan asr boshlarida Vilgelm fon Gumboldt pruss universitetlarini isloh qildi, o’shandan beri «Tadqiqot va o’qitish birligi» ularning hayotiy prinsiplariga aylanib qolgan. Oliy o’quv yurtlari tadqiqotlarining asosiy yo’nalishi-fundamental amaliy tadqiqot bo’lib, ularga boshqa ilmiy-tekshirish institutlari, sanoat laboratoriyalari yaqindan yordam beradi. Germaniya ta’limi o’ziga xos yo’nalishga, juda murakkab tizimga ega. SHu bilan bir qatorda hozirda Germaniyada ta’lim tizimini isloh etish yo’lida yangi izlanishlar olib borilmoqda.
Germaniyada Xalq universitetlari mavjud bo" lib, ular partiya va dindan tashqari muassasa. Ularning ko’pchiligi kechki bo'lib, faqat 1989-yili universitetlarda 400000 kurslar tashkil etilgan va bu kurslarda, 5,5 mm. tinglovchi malaka oshirgan. Davlat malaka oshirganlarni rag'batlantiradi va bu uchun har yili 5,5 mln. marka mablag' ajratadi. Malaka oshirish kurslarida o'qish davrida tinglovchilarga mablag' bilan moliyaviy yordam beradilar. Asosan ishsizlar o'z malakasini oshirish imkoniyatlaridan ko'proq foydalanadilar va bu bilan ish topishlari tezlashadi. Yarim yil davomida malaka oshirgan ishchilarning 75% ish bilan ta'minlanadi. Cherkovlar ham fuqarolarning bilim darajalarini oshirishda faol ishtirok etadi. Evangel cherkovi o'zining 15 akademiyasida dolzarb mavzular bo'yicha konferensiyalar tashkil etadi.
Katoliklar malaka oshirishda nikoh, oila masalalariga, teologiya va madaniyat sohalariga katta ahamiyat beradilar.
Oliy o'quv yurtlarida tadqiqot bilan shug'ullanish ularning qadimiy an'analaridan bin. o'tgan asr boshlarida Vilgelm fon Gumboldt pruss universitetlarini isloh qildi, o'shandan beri «Tadqiqot va o'qitish birligi» ularning hayotiy prinsiplariga aylanib qolgan. Oliy o'quv yurtlari tadqiqotlarining asosiy yo nalishi-fundamental amaliy tadqiqot bolib, ularga boshqa ilmiy-tekshirish institutlari, sanoat laboratoriyalari yaqindan yordam beradi. Germaniya ta'limi o'ziga xos yo nalishga, juda murakkab tizimga ega. Shu bilan bir qatorda hozirda Germaniyada ta'lim tizimini isloh etish yo'lida yangi izlanishlar olib borilmoqda.