Hozirgi kunda o'qituvchi nutq texnikasi va notiqlik madaniyatini takomillashtirish muammolari

O‘qituvchi tovushiningo‘ziga xosligi nimada?
Avvalo bu tovushning kupliligi. Uning kuchli nutq apparati organlarining aktivligiga bogliq.
Tovush eshitilishining ioletnost (uchuvchan)ligi, bu ovozni masofaga moslay olish, tovushni boshqara olipgdir. Gipkost (egiluvchanlik) va podvijnost (harakatchanligi) tovushning uni yengil o‘zlashtyara olish, tinglovchilarga moslashdir.
Diapazon - tovushning hajmi. Uning chegarasi juda goqori va past ton bilap aniqlanadi.
Tembr - tovush bueg‘i, yerqinligi, shu bilan birga uning yumshoqlyagi, iliq.\igi, o‘ziga xosligi. Uqituvchida kasbiy kassallik kelib chiqmasligi u^gun tovush gigenasiga amal qilish kerak- Uqitiuvchi ish vaqtining 50% davomida gapirib turadi. Pedagog ish vaqti tugagach 2-3 soat davomida uzoq vaqt so‘zlashishdan qochishi kerak. Zarur bo‘lib qolsa qisqa va sekin gapirishi kerak,
Dars jadvali qo‘yilishida igunga ehtibor berish kerak. 3-4 soat darsdan so‘ng nutk, apparati charchaydi, shundan so‘ng 1 soat tovush dam olishi kerak. Ko‘p stajli o‘hituvchi 2-3 soatda charchaydi va 2 soat dam olishi kerak. Yuqori nafas yo‘llari, nerv sistemalari, ovqatlanish rojimiga ehtibor berish kerak.
Diksiya - so‘z, bo‘tin, tovushnimg aytilishidagi to‘gri va anihlik. Diksiyani takomillashtirish nutq organlarining harakatini qayta ishlash bilan bog‘liq. Maxsus mashqlar boshqariladya.
Ritmika - ayrim bo‘tinlarni aytmshdagi to‘liq davomiylik, shu bilan birga nutqni tashkil qilish etapi. Bu nutqning muhim elementi bo‘lib, bahzan intonatsiya na pauza o‘ziga so‘zdan ko‘ra kuchli etotsional ta’sir qiladi.
Nugq tezligi o‘qituvchining individual sifatiga, uning nutq mazmuni va muloqot holatiga bogliq bo‘ladi. Turli millatlarda nutq tempiturlicha buladi. Ruslarda minutiga 120 so‘z atrofida, ingilizlarda 120 -150 so‘zgacha. Tadqiqotlarga ko‘ra 5-6 sinflarda o‘qituvchi minutiga 60 so‘z, 9-11 sinflarda 75 so‘z gaiirishi tugri bo‘ladi.
Materialning murakkab qismipi o‘qituvchi past tempda. Keyin esa tezroq ganirishi kerak. Qoida, qonunlar ashtanda, xulosada nutq sekinlashadi.
Nutq texnikasi. O‘quv vaqgining ko‘p qismi (1/4, 1/2) da o‘qituvchining nutqi bilan boqliq bo‘ladi. Shuning uchun o‘quv materialini o‘kuvchilar tushunishi o‘qituvchi nutqi mukammalligi bilan bogliqdir.
Bahzilar tovush va unimg tembri tugma deb bilishadi. Lekin hozirgi eksperimental fiziologiya tovushni to‘/shq qayta kurish mumkin.1igini aniqlamoqda Tarixdan ham mahulumki, bahzi kishilar o‘zlarining nutq, tovutslarini takomillashtirib borganlar. Masalan, Demosfen o‘zining bu sohadaga kamchiliklariyai tugatib borib Qadiyuti Gresiyaning siѐsiy oratorlaridan biriga aylangan. Yoki Vladimyar Mayakovsyaky ham 20 ѐshdan o‘zini rasmiy chiqishlari uchun tayѐrlagan, og‘ziga toshchalar olmb, Rion darѐsi bo‘yicha no‘gqlar tayѐrlagan.
Nafas jaraѐnida qaysi muskullar ishtirok etishiga qarab nafasning 4 ta tipi ajratiladi:

1. 
   Yelka va ko‘krak qafasining yuqori qismini ko‘taruvchi muskullar ishtirok etadi. Bu kuchsiz, yuqori nafas bo‘lib, upkaningfaqat yuqori qismi faol ishlayli.
   
2. 
   Ko‘krak orqali nafaspi qovurgalar orasidagi muskullar amalga oshiradi, Diafragma kam harkatda bo‘lib, nafas chig‘arish kuchsiz.
   
3. 
   Dnafragmali nafas - ko‘krak hajmining o‘zgarishi, diafragma qisqarishi hisobiga bo‘ladi.
   

Difragma va qovurga orqali nafas - diafragmaning har tomonlama hajmi o‘zgarishi, qovurg‘alar orasidagi va qorindagi nafas muskullari ham qushiladi. Shu nafas to‘gri bo‘lib, bu nugqiy nafas uchun asos bo‘lnb hisoblanadi.
Qo‘llaniladigan yangi pedagogik va axborot texnologiyalari mazmuni. mazmuni. yo‘naltiruvchi ma’ruza, suxbat, munozara savol javob.
Foydalanilgan adabiѐtlar
Ar1, Ar4, Ax1, Ax2, Ax3, A1, A3, A5, A6, Ak1, Ak2, Ak5.