Hozirgi o‘zbek adabiy tili va uning shevalari

II.Bosqich. Qadimgi turkiy adabiy til Turk hoqonligi barpo

II.Bosqich. Qadimgi turkiy adabiy til Turk hoqonligi barpo

bo'lgandan to Qoraxoniylar davrigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi.

III bosqich. Eski turkiy adabiy til. Til taraqqiyotining bu bosqichi Qoraxoniylar davlati barpo bo’lish davri bilan boshlanadi. Bu davrda o’zbek hamda boshqa turkiy adabiy tillarning ajralishi uchun zamin tayyorlandi. Qoraxoniylar sulolasi hukmronligi davrida Movaraunnahr va Qashqar hududlarida qarluq — uyg‘ur va qipchoq, o‘g‘uz urug‘ tillari farqlanuvchi asosidagi turkiy adabiy til mavjud edi. Bu adabiy tilda « Qutadg‘u bilig», «Devonu lug‘otit turk», «Hibatul haqoyiq», Yassaviy «Hikmat»i, «Tafsir», «O‘g’uznoma», «Qissasi Rabg’uziy» kabi asarlar yaratilgan.

IV bosqich. Bu davrga kelib bugungi kunda amal qilayotgan turkiy tillar bir —biridan juda ko‘plab belgilari asosida farqlanib, mustaqillik kasb eta bordi. Xususan, eski o’zbek adabiy tili ham vujudga keldi. Shuningdek, yozma adabiyot ommalashmaganligi tufayli adabiy til zaifroq bo’lib, yozma manbalarda shevaga xos xususiyatlar ko‘plab ko‘zga tashlanadi.

IV bosqich. Bu davrga kelib bugungi kunda amal qilayotgan turkiy tillar bir —biridan juda ko‘plab belgilari asosida farqlanib, mustaqillik kasb eta bordi. Xususan, eski o’zbek adabiy tili ham vujudga keldi. Shuningdek, yozma adabiyot ommalashmaganligi tufayli adabiy til zaifroq bo’lib, yozma manbalarda shevaga xos xususiyatlar ko‘plab ko‘zga tashlanadi.

V.bosqich. XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib nafaqat nasriy asarlar, balki nazmiy asarlar ham jonli xalq tiliga ancha yaqinlashdi. Muqimiy, Furqat, Zavqiy kabi shoirlarning asarlari shular jumlasidandir. Baribir unda arabiy, forsiy unsurlar keragidan ortiq edi. Hozirgi o’zbek adabiy tili mustaqil o’zbek millatining milliy adabiy tilidir.

O‘zbek tili ko‘p dialektli til hisoblanadi. Bu uning murakkab tarixiy taraqqiyot yo’lini bosib o’tganligi, bugungi o‘zbek millati o’tmishda xilma —xil etnik tarkibga ega bo‘lganligi bilan belgilanadi. O‘zbek milliy tilini tashkil etuvchi turli —tuman shevalarni uch lahjaga birlashtirish mumkin. Bular: