Hozirgi vaqtda butun dunyoda suv tanqisligi global muammo hisoblanadi

Hozirgi vaqtda butun dunyoda suv tanqisligi global muammo hisoblanadi.
Termiz-202 navining Angor tumanida yetishtirilgan hosilidan olingan ko`rsatkichlar
Yuqori qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	8,30	6,00	3,9	2,1	28
2	6,28	4,42	2,8	1,62	27
3	7,44	5,3	3,7	1,6	27
O`rtacha	7,34	5,24	3,46	1,77	27

O`rta qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	8,07	5,88	3,87	2,01	32
2	7,86	5,91	3,86	2,05	33
3	7,95	5,97	3,95	2,02	34
O`rtacha	7,96	5,92	5,84	2,02	33

Pastki qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	7,06	5,22	3,42	1,8	26
2	6,7	5,00	3,25	1,75	25
3	6,9	5,1	3,37	1,73	26
O`rtacha	6,88	5,10	3,34	1,76	25

Termiz-202 navining Sherobod tumanida yetishtirilgan hosilidan olingan ko`rsatkichlar
Yuqori qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	9,00	7,1	4,76	2,34	39
2	6,30	5,00	3,4	1,6	37
3	7.5	5,8	3,95	1.85	36
O`rtacha	6,6	5,96	4,03	1,93	37

O`rta qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	8,48	6,58	4,48	2,1	32
2	7,04	5,48	3,68	1,8	34
3	7,6	5,7	3,88	1,82	35
O`rtacha	7,7	5,92	4,01	1,90	34

Pastki qism

Namunalar soni	Chanog`i bilan(gr)	Chanoqsiz (gr)	Chigiti (gr)	Tolasi (gr)	Chigit soni
1	7,30	5,77	3,93	1,84	35
2	7,14	5,67	3,88	1,79	37
3	6,90	5,45	3,71	1,74	36
O`rtacha	7,11	5,63	3,84	1,79	36

Tola mikroneyr ko`rsatkichi (Angor)

Namuna massasi:8 gr
Sinov ishlari olib borilgan pribor:PAM-1
Sinov davomiyligi: 30 sekund
1-Pribor 2-Pribor
Mic=3,65 Mic=3,66
Tola mikroneyr ko`rsatkichi (Sherobod)
Namuna massasi:8 gr
Sinov ishlari olib borilgan pribor:PAM-1
Sinov davomiyligi: 30 sekund
1-Pribor 2-Pribor(qaytaruvchanlik,pavtor)
Mic=3,02 Mic=3,07
Chigit tukdorligi(Angor)
Namuna massasi:42 gr
Chigit tukdorligi (1-pribor): 17,48%, 11,90 Mv
Chigit tukdorligi (2-pribor): 17,55%, 11,88 mV
Chigit tukdorligi(Sherobod)
Namuna massasi:42 gr
Chigit tukdorligi (1-pribor): 11,61%, 14,15 Mv
Chigit tukdorligi (2-pribor): 11,67%, 14,12 mV

Etalon bilan taqqoslash

Etalon massasi :42 gr
Etalon tukdorligi(1-pribor):1212 Mv, 16,86%
Etalon tukdorligi(2-pribor):1212 Mv, 16,86%
Hisoblash
U₁=1212 mV Q₁=13,08 %
U₂=1190 mV Q₂=16,86%
K=Q₁/Q₂=13,08:16,86=0,7758
1)U=1190*0,7758=13,56%

Тадқиқот ишлари “Пахтасаноат илмий маркази” акциядолик жамиятида олиб борилди. Унинг учун Республикада 2019 йилда етиштирилган турли ғўза навлари пахта толаси, шу жумладан Порлоқ-4, Бухоро-8, С-6524, Наманган-77, Бухоро-102, Хоразм-127, Андижон-35, Султон, Омад каби ғўза навлари толалари танлаб олинди ва уларнинг физик-механик хусусиятлари Германиянинг замонавий FCS тизимида синовдан ўтказилди.

Пахта толасининг сифат кўрсаткичларини аниқлашдан олдин намуналар ISO 139-2014 ва ГОСТ 10681-75 стандартларига мувофиқ климатик шароитда сақлаб турилди ва синовдан ўтказилди.

Tadqiqot ishlari “Paxtasanoat ilmiy markazi” AJda olib borildi. Shu maqsadda “To‘qimachilik materialshunosligi” kafedrasi va “O‘zstandart” agentligining sinov laboratoriyalarida turli navli paxta tolalaridan namunalar tanlab olinib, tolalarning uzunligi va chigit tukdorligi aniqlandi.

Sinovdan oldin GOST 10681-75 standarti talablariga muvofiq tolalarining barcha laboratoriya namunalari 8 soat davomida normal atmosfera sharoitida saqlandi
Paxta tolasining sifat ko'rsatkichlarini aniqlash uchun PAM-1 yagona akustik qurilmasi



Akustik qurilma ПАМ-1.

Namuna tolasi orqali o'tadigan tovush to'lqinlari ichiga o'rnatilgan mikrofon yordamida elektr signaliga aylanadi. Signalning kattaligi tovush tebranishlarining bosim amplitudasiga proportsionaldir. Chiqish signalining kattaligi o'lchov va ko'rsatkich birligi bilan o'lchanadi.

Qurilmaning texnik ko`rsatkichlari:
– namuna massasi 8,00 g
– o'lchash kamerasi ko`rsatkichlari
– ichki diametr 40 mm;
– Ishchi kameraning balandligi 30 mm.
– mikroneyrni o'lchash diapazoni 2,5 dan 6 mic gacha.
Hozirgi paytda suvga bo‘lgan talab va ehtiyoj har qachongidan tobora ortib bormoqda. Natijada butun dunyoda suv tanqisligi kuzatilyapti. Ushbu dolzarb masala Markaziy Osiyo mintaqasini ham chetlab o‘tgani yo‘q. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, 2050 yilgacha suv resurslari Sirdaryo havzasida 5 foizgacha, Amudaryo havzasida 15 foizgacha kamayishi kutilmoqda. Boshqa tomondan esa, aholining o‘sishi hisobiga, O‘zbekistonda 2030 yilga borib, suvga bo‘lgan talab 7 mlrd. kub metrga yetishi, 2050 yilga borib esa, bu ko‘rsatkich ikki barobarga ortishi mumkin. Ma’lumki, O‘zbekistonda eng ko‘p suv sarflanadigan tarmoqlaridan biri qishloq xo‘jaligi hisoblanadi. Mamlakat hududidagi sug‘oriladigan ekin maydonlari 4 million 300 ming gektarni tashkil etib, paxta eng ko‘p suv talab qiladigan ekinlardan biri hisoblanadi. Bu esa, kelgusida agrar tarmoqda suv tanqisligi bilan bog’liq muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli suvni tejash uchun, Surxondaryo viloyatining SHerobod va Angor tumanida ingichka tolali paxtaning yangi ertapishar Termiz-202, Termiz-208,Surxon-14 navlari ekildi.SHerobod tumanida ekilgan ingichka tolali paxta navlariga 4 marta an`anaviy usulda suv berildi hamda ANGOR tumanida esa ekilgan paxtalarga 1 marotaba an`anaviy usulda suv berildi.
Shuningdek, tajriba dalasida ekilgan 3 xildagi yangi Termiz-202, Termiz-208,Surxon-14 g‘o‘za navlari orasidan Angor tumanida ekilgan hamda 1 marotaba suv quyilgan Termiz-202 navli g‘o‘za hosildorligi yuqori ekanligi hamda paxta hosili 10-12 kunga erta pishib yetilishiga, zararkunandalarga qarshi uyg‘unlashgan kurash choralari hisobiga mehnat sarfi va iqtisodiy samaradorlik 20-25% ga oshishiga, bir marta sug‘orish hisobiga sug‘orish suvlari 35-45% ga, mineral o‘g‘itlar 25% tejalishiga, anomal issiq ob-havoda hosil elementlari to‘kilishi kamida 20-25% kamaydi.Bundan tashqari, paxta tolasining sifat ko`rsatkichlari hamda chigit sifati ham sezilarli darajada oshdi.Quyida bir marotaba va ko`p marotaba suv ichgan ingichka tolali paxtaning tola ko`rsatkichlari hamda chigit sifat ko`rsatkichlari keltirilgan.

Olingan ko`rsatkichlarni O`zDst 604:2016 standarti bo`yicha taqqoslaymiz. O`zDst 604:2016 standarti bo`yicha taqqoslaganimizda Sherobod tumanida yetishtirilgan ingichka tolali paxta navi 1b tipiga,Angor tumanida yetishtirilgan ingichka tolali paxta navi 2 tipga mos keldi.Umumiy ko`rsatkichlar bir biriga juda yaqin ekanligini yuqorida keltirilgan jadval orqali ko`rishimiz mumkin.

Olingan natijalar shuni ko`rsatdiki ingichka tolali paxtaga kam miqdorda suv berib sifatli tola olish mumkin.Ko`p marotaba suv ichgan paxta tolasi bilan kam marotaba suv ichgan paxta tolasi sifat ko`rsatkishlari farqi 5 foizni tashkil etmoqda.
Xulosa qilib aytganda,suv tanqis yerlarda ham sifatli tola olish uchun Termiz-202 ingichka tolali paxta navini ekish tavsiya etiladi.

Тадқиқот ишларини олиб бориш объекти
Тадқиқот ишлари “Пахтасаноат илмий маркази” акциядолик жамиятида олиб борилди. Унинг учун Республикада 2019 йилда етиштирилган турли ғўза навлари пахта толаси, шу жумладан Порлоқ-4, Бухоро-8, С-6524, Наманган-77, Бухоро-102, Хоразм-127, Андижон-35, Султон, Омад каби ғўза навлари толалари танлаб олинди ва уларнинг физик-механик хусусиятлари Германиянинг замонавий FCS тизимида синовдан ўтказилди.
Пахта толасининг сифат кўрсаткичларини аниқлашдан олдин намуналар ISO 139-2014 ва ГОСТ 10681-75 стандартларига мувофиқ климатик шароитда сақлаб турилди ва синовдан ўтказилди.

2.2-§.Пахта толаси сифат кўрсаткичларини аниқлаш усуллари.
Пахта толасини сифат кўрсаткичларини аниқлаш усуллари O’zDSt 604:2016 “Пахта толаси. Техникавий шартлар” давлат стандартида келтирилган. Булар қуйидагилардан иборат: