Hududlarni rivojlantirish nazariyalari

O‘zbekiston Respublikasining 2021 yilning birinchi choragida asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari

O‘zbekiston iqtisodiyotining birinchi chorak traektoriyasi
Birinchi chorak yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston iqtisodiyoti kuchli o‘sish traektoriyasiga qaytadi. YAlpi ichki mahsulot (YAIM) 2021 yilning dastlabki uch oyida 3% ga oshdi.

Iqtisodiyotga investitsiyalar oqimi o‘tgan yilning va joriy yilning birinchi choragidagi pasayishni bekor qildi va ijobiy dinamikaga qaytdi. Asosiy fondlarga investitsiyalar o‘tgan yilning shu davrida deyarli 5,9% pasayishiga qarshi 10% ga oshdi. Markazlashtirilgan mablag‘lar hisobiga investitsiyalarni markazlashtirilmaganlarga nisbatan jalb qilishni kamaytirish tendensiyasi mavjud. Byudjet hisobidan investitsiyalar 8,5% ga kamaydi. Hukumat kafolati ostida jalb qilingan investitsiyalar va kreditlar 36% dan ortiqqa kamaydi va ularning umumiy investitsiya hajmidagi ulushi 8,9% ga kamaydi. O‘tgan yilning birinchi yarmida 14,9% o‘sishiga qarshi, 1,9% ga-markazlashgan bo‘lmagan manbalardan investitsiyalar oqimi sezilarli darajada oshdi. Aholi va korxonalarning o‘z mablag‘lari hisobidan investitsiyalar biroz oshdi – mos ravishda 4,4 va 4,7% ga. Investitsiyalarning salmoqli oqimi tijorat banklari tomonidan jalb qilingan kreditlar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va xorijdan kredit mablag‘larining o‘sishi bilan bog‘liq.

Ishlab chiqarishning ijobiy dinamikasi iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida kuzatiladi. Asosiy drayverlar-sanoat va xizmat ko‘rsatish sohasi.
YAnvar-iyun oylarida sanoat sektori o‘sishning yuqori sur’atlarini namoyish etdi - o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 0,3% pasayishiga qarshi 8,5%. Tog‘-kon sanoati 7,5% (2020 yil yanvar-iyun oylarida 18% pasayish), ishlab chiqarish sanoati – 8,6% (4,9%), elektr, gaz ta’minoti va havoni konditsiyalash – 12,1% (8,4%) o‘sdi. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarish o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 7,7% ga oshdi va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish jadal sur’atlarda o‘sib bormoqda.
Turizm, umumiy ovqatlanish va turar joy kabi alohida kichik tarmoqlar uchun pandemiya tufayli davom etayotgan qiyinchiliklarga qaramasdan, xizmat ko‘rsatish sohasi ta’sirchan dinamikani namoyish etmoqda, joriy yilning birinchi yarmida 18,3% ga o‘sish sur’ati o‘tgan yilning yanvar-iyun oylarida 2,6% ga oshgan bo‘lsa-da, transport sohasi o‘tgan yilgi pasayishdan so‘ng faol ravishda tiklanadi: yuk aylanmasi 14,1%, yo‘lovchi aylanmasi 4,1% ga oshdi. Ko‘rib chiqilayotgan davr uchun chakana savdo hajmi 9% ga oshdi.
Qishloq xo‘jaligida o‘tgan yilga nisbatan dinamikaning pasayishi 1,8% ga nisbatan 2,8% gacha pasaygani qayd etildi, bu esa joriy yilgi murakkab ob-havo sharoitlari va suv tanqisligi bilan bog‘liq. Qurilish sohasida o‘sish sur’ati 2020 yilning birinchi yarmida 7,1% ga nisbatan 0,1% gacha pasaydi.
Tashqi savdoda ham pasayishni bartaraf etishga muvaffaq bo‘ldik. Joriy yilning birinchi yarmida savdo hajmi 13,6% ga o‘sdi va 18 milliard dollarni tashkil etdi. O‘tgan yilning xuddi shu davrida 18% ga jiddiy pasayish kuzatildi. Ko‘rib chiqilayotgan davrda eksport 12 foizga o‘sib, 7,1 milliard dollarni, import esa 14,4 foizga o‘sib, 11 milliard dollarni tashkil etdi. Ikkinchi chorakda O‘zbekiston jahon bozorida ijobiy narx kon’yunkturasi fonida chet elga oltin sotdi. SHu bilan birga, birinchi yarim yil ichida oltinsiz eksport hajmi 36,4% ga oshdi va 5,7 milliard dollarga etdi.
Eksport tarkibida xorijiy mamlakatlarga oziq-ovqat mahsulotlari etkazib berish hajmi 6,3%, kimyoviy mahsulotlar 18,6%, sanoat mahsulotlari 74,4% (asosan to‘qimachilik mahsulotlari, rangli metallar hisobiga), mashinalar va transport uskunalari 2 baravar ko‘paydi.
SHu bilan birga, oziq-ovqat mahsulotlarini 46,2%, sanoat mahsulotlari 29,1% (asosan metallurgiya mahsulotlari), kimyoviy mahsulotlar 17% ga importining o‘sishi kuzatilmoqda. Eng katta hajmga ega bo‘lgan mashina va uskunalar importi 1,4% ga oshdi.SHunday qilib, yarim yillik yakunlari bo‘yicha O‘zbekiston iqtisodiyoti inqiroz oqibatlarini faol engib, inqirozdan oldingi dinamikaga o‘tmoqda.
O‘zbekistonda inflyasiya darajasi pasayishda davom etmoqda, narxlarning ko‘tarilishi birinchi chorakda 2,5% ni, 2020 yilning shu davriga nisbatan esa - 2,8% ni tashkil etdi. Biroq, inflyasiyaning asosiy omili oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining ko‘tarilishi bo‘lib, ular 2020 yil dekabrga nisbatan 3,1 foizga o‘sdi, shu bilan birga o‘tgan yilning shu davriga nisbatan pasayish kuzatildi (2020 yilning dastlabki 3 oyida 4,3 foizga). Nooziq-ovqat mahsulotlari narxlarining o‘sishi 1,7% darajasida saqlanib qoldi, ammo xizmatlar narxi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan tez sur’atlarda o‘sdi - o‘tgan yilning shu davri nisbatan 2,7%, joriy yilning dastlabki uch oyida 1,5%.
O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga global inqiroz ta’sir ko‘rsatmoqda, bu o‘tgan yilning birinchi choragiga nisbatan iqtisodiyotning ayrim tarmoqlari o‘sish sur’atlarining pasayishida ifodalanadi, tashqi savdoning pasayishida (bu asosan oltin eksportining to‘xtashi bilan bog‘liq) o‘z aksini topmoqda. Umuman olganda, O‘zbekiston iqtisodiyoti inqirozgacha bo‘lgan dinamikaga qaytishga faol intilmoqda.

1.