Hujjat tekshirish natijalari Tekshiruvchi: Botirova Nodira Sherali qizi (ID: 13187) Tashkilot

3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3

---

0.7
+
1
23
=0.744vt/m2oS
2. 3,2 formula asosida olingan quyidagi formula yordamida
konstruksiyaning issiqlik
inersiyasini aniqlaymiz.
D=
δ
λ
· S1
+
δ
λ
S2
+
δ
λ
S3
+
1
α
=
0.015
0.7
· 8.69 +
0.38
0.7
· 9.20 +
0.015
0.7
· 8.69 =5.362
vt/m2oS
3. 4 ≤ D = 5.362 ≤7,bo’lganligi uchun 11 betdagi ko’rsatmalarga binoan
tashqi havoning hisobiy temperaturasi tn – sifatida 3 bandda aniqlangan tn =–17oC
ni qabul qilamiz.
4. Quyidagi 1.13 formula yordamida konstruksiya uchun issiqlik
o’tkazishga qarshilikning talab etilgan qiymatini aniqlaymiz
.
Ro
tr =
(tb−tn)
Δ
tn·α
=
(18+17)·1
6·8.7
=0.68 m2/vt
5. Ro ≥Rotrshartning bajarilinishi tekshiramiz
Ro= 0.744vt/m2oS ≥Rotr= 0.68 vt/m2oS
38
Sharti bajarilganligi, ya’ni konstruksiyaning issiqlik o’tkazishga umumiy
qarshiligi yetarli bo
’lganligi uchun konstruksiyani issiqlik ustivorligini
tekshirishga o’tamiz.
6. Devor uchun D = 5.362 ≥ 4 bu holda konstruksiyaning issiqlik
ustuvorligini hisoblamaslik mumkin.
3
3
3
3

---

39
Bakalavr diplom loyihasiga
«XAVFSIZLIK» BO’LIMI
Mavzu: Surxondaryo viloyati, Denov tumanida qurilishi mo‘ljallangan
“Supermarket binosi”ni taklif loyihalash
Diplomant: Safarov Y.Ch.__________
(F.I.Sh., imzo)
Bo’lim bo’yicha
konsu’ltant:_Qiryigitov X.__________
(F.I.Sh., imzo)
Mutaxassislik bo’yicha
konsu’ltant:___ Xalikov S.R_________
(F.I.Sh., imzo)
40
DENOV TUMANI SAVDO BINOSI UCHUN SHOVQINDAN
HIMOYALANISH CHORA TADBIRLARI.
Turli balandlik va chastotadagi tovushlarning tartibsiz ravishda qushilib
eshitilishi shovqindir. Odamga shovqin ta’siri uning bosim darajasiga, chastotasiga
va uzoq muddatli ta’sir darajasiga bog’liqdir. Tovush zik holat sifatida havo, suv
va boshqa tarang muhitdan kelib chiqadigan to’lqinsimon harakatlardan iborat
bo’lib, tovush chiqaradigan jismlarning tebranishi natijasida hosil bo’ladi.
Shovqin kasb kasalligiga olib kelishi mumkin. U boshni aylantirib, miyada
og’riq turg’diradi va quloq shang’illab asab tizimiga ham yomon tasir etadi.
Ayniqsa, krni to’plab, aqliy ish bilan shug’ullanishga imkon bermaydi, ish
qobiliyatini (10 – 60%) pasaytirib yuborishi mumkin.
Uzoq vaqt mobaynida shovqinning odamga sezilmas darajada ta’sir qilishi
asab tizimining ishdan chiqishiga olib keladi. Ayniqsa, qattiq va kuchli tovushlar,
shuningdek, to’xtovsiz ravishda bir xilda chiqib turadigan tovushlar odamga
yomon ta’sir qiladi va tez charchatadi. Biz odamlarni shovqin ta’siridan himoya
qilishimiz va shovqin manbalarini aniqlashimiz lozim.
Tovush bosimining darajasini odamlarga ta’sir darajasiga bog’liq
holdashovqinni 3 guruhga bo’lishimiz mumkin:
1 – guruh – tovush bosimining darajasi 40dB gacha bo’lib, bunda tovush
kuchsiz bo’lib, odam bu tovushga uncha ahamiyat bermaydi;
2 – guruh – tovush bosimining darajasi 40dB dan 80–90 dB gacha bo’lib,
bunda shovqin manbai radio, televizor, o’zaro so’zlashish va boshqalar bo’lib, bu
tovushlarni odam qulog’i barchasini qabul qiladi va bu diapozonda tovush
sifatlarini ajrata oladi;
3 – guruh – tovush bosimining darajasi 90dB dan120–130 dB gacha bo’ladi.
Bu tovushlar 120 – 130 dB dan yuqori bo’lsa, quloq pardasini yirtib yuborishi
mumkin. Agar shovqin 100–120 dB darajada bo’lsa, eshitish a’zolariga zararli
ta’sir etishi mumkin.
41
Yopiq xonalardan farqli holda, ochiq teatr va auditoriyalarda tovushni
qaytaruvchi to’siqdevor bo’lmaganligi sababli tinglovchilarga faqat to’g’ri tovush
to’lqinlari yetib boradi, shu sababli tovush energiyasi to’liq kattaligiga erishib,
tinglovchilar tomonidan bir damda qabul qilinadi va tovush manbai o’chishi bilan
tovush ham yo’qoladi.
Bino xonalarida reverberasiya vaqtini aniqlash uchun dastlab uning hajmi
aniqlanadi, alohida olingan har bir to’siq konstruksiyalarning yuzalari ularning
tovush yutish koe senti ko’paytmasining yig’indisi olinadi va tovush yutishning
ekvivalent yuzi aniqlanadi.
Bu yuza zalda o’rtacha 70% tomoshabin bor deb 125, 500 va 2000 Gs
chastotalar uchun aniqlanadi.

---

Tovush yutuvchanlikning ekvivalent yuzasi quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
Aum = Ʃα i Si – ƩA + αqushSum
α i – to’siq konstruksiya ichki sirtining tovush yutish koe siyenti
Si – to’siq konstruksiya yuzasi, m2
Ʃ
A – tomoshabin va bo’sh o’rindiqlarning tovush yutuvchanligining
ekvivalent yuzalarining yig’indisi
αqush – qo’shimcha o’rtacha tovush yutish koe senti,125 Gs – chastota
uchun qo’shimcha tovush yutuvchanlikning o’rtacha koe senti
008–0,90 va 500–200 Gs uchun 0,04–0,05 qabul qilinadi
Sum – tovush yutuvchi yuzaning yig’indisi, m2
Xona hajmi qancha katta bo’lsa, Sum va tovush to’lqining erkin o’tishining
o’rtacha uzunligi shuncha katta bo’lib, qaytish soni n – shuncha kichik bo’ladi.
Bu kattaliklar quyidagicha:
Xona o’lchami, m Xona hajmi, Vm3
SUm m2
lo’r= n=
10x10x10 1000 600 6,7 51
100x10x10 10000 4200 9.5 36
42
100x20x10 20000 6400 12.5 27
100x20x20 40000 8800 18 19
O’lchamlari 12,5x12,5x4 metr bo’lgan bo’sh zal uchun reverberachiya
vaqtini aniqlaymiz.
Zalning hajmi V=625 m3, Sum =132m2
To’siq konstruksiyalarning materiali, ularning yuzasi va tovush yutish
koe siyenti quyidagi jadvalda keltirilgan.
Tovush yuzasining ekvivalent yuzasini aniqlash
To’siq materiali Yuzasi
S,m2
Quyidagi chastotalarda α va α.S, Gs
125 500 2000
α α.S α α.S α α.S
Shift, quruq suvoq 726 0,02 14,5 0,06 43,6 0,05 36.3
Pol, parket 726 0,04 29 0,07 50,8 0,07 50,8
Devor, quruq suvoq
qilingan
1265 0,02 25.3 0,06 75,9 0,05 63,3
Qo’shimcha tovush
yutuvchan yuza uchun
2717 0,08 217.4 0,04 108,7 0,04 108.7
Tovush yutuvchanlikning umumiy ekvivalent yuzasini aniqlaymiz.
125 Gs chastota uchun Aum =14,5+29+25,3+217,4=286 m2
500 Gs uchun Aum =279m2; 2000Gs uchun Aum =259 m2
O’rtacha tovush yutuvchanlik koe siyentini aniqlaymiz:
125 Gy uchun
αo’r =( Aum )/Sum= 286/132=2,16
500 Gs uchun
αo’r = 279/132=2,11
43
200 Gs uchun
αo’r = 259/132=0,90
Demak, αo’r< 0,2 kichik bo’lganligi uchun reverberasiya vaqtini quyidagi
formula yordamida aniqlaymiz.

---

T = 0,163 ( V )/Aum,
125 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/286=0,35 S
500 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/279,7 = 0,36 S
2000 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/259 = 0,39 S.
Aniqlanayotgan reverberasiya vaqti shu hajmga ega bo’lgan zalning me’yoriy
reverberasiya vaqti bilan solishtiriladi. Hisoblar natijasidan ko’rinib turibdiki,
hisobiy reverberasiya vaqti standart reverberasiya vaqtidan katta ekan.
Ko’pincha hisobiy reverberasiya vaqti standart reverberasiya vaqtidan katta
bo’ladi, shu sababli zalning tovush yutuvchanlik xususiyati oshiriladi. Buning
uchun talab etilgan reverberasiya vaqti asosan quyidagi formula orqali hisoblanadi.
φ(α_o’r^(t.e)) = 163/(Tt.eSum)
φ(α_o’r^(t.e)) – kattalikka asosan o’rtacha tovush yutish koe siyenti αo’r ni
aniqlaymiz.
Shunga asosan quyidagi formula yordamida zalning talab etilgan umumiy
tovush yutuvchanligining ekvivalent yuzasini aniqlaymiz.
A_o’r^(t.e )– ( α_o’r^(t.e)) . Sum.
Aniqlangan bu kattalikni A um ko’rsatkich bilan taqqoslab, zalda mo’tadil
reverberasiya vaqtini hosil qilish uchun qancha tovush yutuvchan ekvivalent yuza
kerakligi aniqlanadi. Hisobiy va talab etilgan reverberasiya vaqtlarining farqi ±
10% dan oshmasligi lozim.
Yopiq xonalarning geometrik akustik asoslari – reverberasiya vaqti asosiy
hisoblansa ham, ba’zan katta zallarning mo’tadil akkustik muhit yaratish uchun
yetarli emas. Katta zallarda tovushning eshitish sifati reverberasiya vaqtiga, balki
44
erta qaytgan tovush to’lqinlarining strukturasiga ham bog’liq. Bu zalning
geometrik shakliga, plastikasiga va interyeriga bog’liq. Zalda o’tirgan tomoshabin
yoki tinglovchiga to’g’ri tovush bilan devor va shiftdan bir necha marta qaytgan
tovush to’lqinlari ham yetib keladi. Agar ko’p marta urilib qaytgan tovush
to’lqinlari bilan to’g’ri va boshqa tovush to’lqinlari bir nuqtada kesishsa,
ko’pincha, usha joyda aks sado kuzatiladi. Bu kesishgan nuqta geometrik akustik
fokus deyiladi. Agar geometrik akustik fokus tomoshabin o’tirgan zalda bo’lsa, bu
zalda akkustika qoniqarsiz bo’ladi. shu sababli zal tipidagi binolarni loyihalashda
ularning devor va shiftlarining geometrik shakli hamda ular sirtidan qaytgan
tovush nurlarining strukturasi ham e’tiborga olinadi
.
Ko’pincha tovush nurlarining tushish burchagi, qaytgan tovush nurlarining
burchagiga teng. Egri va qabariq sirtli zallarda geometrik akustik fokusning
joylashgan nuqta koordinati sirtning egrilik radiusiga bog’liq. Egri qabariq
sirtlardan tovush nurlari sachrama tarzda tarqaladi. Interyeri bunday pastlik pardoz
qatlam bilan jihozlangan tarhi aylana va elliptik shakliga ega bo’lgan binolar
amaliyotda ko’p qo’llaniladi.
Tarhi doira shaklidagi silliq devorli binolarda akkustik fokus paydo bo’lishi
bilan birgalikda, ularda sirpanuvchan tovush ham paydo
bo’ladi. Yopiq xonalarda aks–sado tovush to’lqinlarining shi va devorlardan
urilib qaytishidan hosil bo’lsa, katta zallarda esa devor va shift sirtlarida ishlatilgan
pardoz qatlamning tovush qaytarish koe siyenti katta bo’lganda ham paydo
bo’ladi.
Shovqin insonning umumiy holatiga ta’sir ko’rsatadi, ahvolining
yomonlashuvi yuzaga keladi, bu esa mehnat samaradorligini pasaytiradi, xatolar
qilishga, shikastlanishiga sababchi bo’lishi mumkin. Tovush balandligi – eshitish
sezgisi o’lchamini baholaydi. Tovush balandligining darajasi fonlarda o’lchanadi.
Ta’sirni baholash uchun butun chastotalar diapazoni oktava chiziqlariga
26

---

bo’lingan, ularda yuqori chegara chastotasi past chegara chastotasidan 2 martaga
ko’p.
45
Oktavani xarakterlovchi chastota sifatida uning o’rtacha geometrik kattaligi
olinadi.
45 – 90 Gs – > fo’rt = 63 Gs
90 – 180 Gs –> fo’rt = 125 Gs
5000 – 11000 Gs – > fo’rt = 8000 Gs
Yuqori (baland) chastota tovushlari inson hissiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Bir necha shovqinli agregatlar mavjud binolarda shovqinning umumiy darajasi
barcha agregatlar shovqinlar darajasining
arifmetik yig’indisiga teng emas. Bir necha shovqin manbalarining shovqin
yig’indisi darajasi, ulardan teng yarim bo’lingan nuqtada qo’yidagicha
ifodalaniladi:
L = L1 + 10 lg n; (dB )
bu yerda L1 – 1 shovqin manbai darajasi n – shovqin manbalari soni.
Sanitariya me’yorlariga binoan jamoatchilik va turar–joy binolarining to’siq
moslamalaridan shovqin manbaiga qadar minimal masofa o’rnatadilar va ishlab
chiqarish binolarida shovqinning cheklovli darajalariga yo’l qo’yadilar. Ochiq
havo va hajmi bo’yicha katta binolarda sfera to’lqinining tovush bosimi
darajasining kamayishi shovqin manbaidan masofa kvadratiga teng
proporsionaldir
:
Binoning me’morchilik shakllari tovush to’lqinlarini kamaytirish yoki
kuchaytirishda katta ahamiyatga ega. Eshiklarning yuqori qismlari shovqinni bir
yerga to’plab kuchaytirsa, bo’rtib chiqqan joylari shovqinni tarqatadi, tovush
tezligini kamaytiradi
.
Eshitish organlarini individual himoyalash
choralariga quyidagilar kiradi.
1. Mexanizmning aylanma qismlarini o’ta aniq hisob bilan
2. pasaytirish va balansirovka qilish.
3. Dinamik tovush
pasaytirgichlardan foydalanish.
4. Silkinish manbai
bo’lgan aylanma xarakatlar sonini
5. o’zgartirish
46
6. Mashina poydevori va asosi o’rtasida zich prokladkalardan (rezina,
voylok, yog’och, probka, prujina va ressorlar) foydalanish mumkin.
7. Mexanizmlarning qaytish–kirishish xarakatini aylanuvchan (podshipnik) –
chayqalma, sirg’aluvchan podshipniklar bilan, po’lat detallarni
plastmassalardan
yasalgan detallar bilan almashtirish.
8. Mashinalar detallari uchun yopishqoq materiallar va qotirmalar qo’llash.
Bunday himoya
turlari shovqinning yuzaga kelish manbaida silkinish va
shovqinga qarshi kurashning asosiy choralaridan biridir.
Ichki shovqinga qarshi choralar yoki
ovoz ta’sirini kamaytiruvchilar sifatida
doka, paxta, yumshoq rezinadan tayyorlangan materiallardan foydalaniladi.
Tashqi shovqinga qarshi choralar
sifatida – quloqqa mustahkam
joylashtiriladigan
quloqchinlardan, ya’ni, o ’rtacha va yuqori chastotali
shovqinlardan himoyalash uchun
, VSNIIOT – 1, 2, 3 va 4 tipidagi qo’loqchinlar
ishlab chiqilgan.
Shavqinga qarshi quloqchinlar
Bunday qo’loqchinlar ishlab chiqarish shovqinlaridan ishonchli himoya bilan
ta’minlaydi va shu bilan birga so’zlashuv nutqini yaxshi eshitish imkonini beradi
.
Yuqori chastotali silkinishlardan qo’llarni himoyalash uchun – polimer
materiallardan
tayyorlangan zich qobiqlarga ega kaftlarida kamera mavjud
silkinishdan himoyalovchi qo’lkoplar bor. Barcha yuqorida qayd etilgan choralar
shovqinli binolar yoki shovqinli uskunalar bilan ishlovchi insonlar salomatligini