Hujjetlestriwge misallar Reje

Hujjetlestriwge misallar
Reje:
Kirisiw
1. Baslanǵısh esap hújjetleri hám olardıń májburiy hám qosımsha rekvizitlari
2. Hújjetlestiriwge qoyılǵan talaplar
3. Buxgalteriya esabı esap betleri tuwrısında túsinik
4. Byudjet shólkemleri buxgalteriya esabında sintetik hám analitik esap betleri
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar


Kirisiw
Hújjetlestiriw. Bul kárxana xojalıq iskerligin gúzetip barıw, esapqa alınatuǵın xojalıq operatsiyaların baqlaw hám sáwlelendiriwdiń tiykarǵı usılı bolıp tabıladı. Hújjetlestiriw buxgalteriya esabında zárúrli áhmiyetke iye bolıp, hár qanday júz bergen xojalıq mámilesin hújjetlerde waqıtında hám de tuwrı sáwlelendirilishini talap etedi. Hújjetsiz buxgalteriya esabında jazıwlar ámelge asırilmaydi. Hújjet yuridikalıq tıykarǵa iye bolıp, olar kárxana iskerligine ataq beriwde buxgalteriya esabı maǵlıwmatlarınıń isenimliligin támiyinleydi.
Bahalaw. Bahalaw xojalıq qarjları, olardıń tashkil tabıw dárekleri hám xojalıq procesin pul ólshewinde ańlatıw usılında kórinetuǵın boladı. Bul usıl buxgalteriya esabında natura ólshewindegi múlkti baha ólshewine keltiriw hám birdey ólshewde sáwlelendiriw hám de ulıwmalastırıw ushın paydalanıladı. Bul usıl járdeminde múlk ulıwmalastırılıp, ulıwma balans shıǵarıw múmkinshiligi ámeldegi boladı.
Esapbetler sisteması. Esapbetler sisteması esap ob'ektlerin olardıń ekonomikayi belgilerine qaray gruppalastırıwǵa tiykarlanǵan. Esabat dáwiri dawamında xojalıq iskerligin ámelge asırıw processinde hár túrli mámileler júz boladı. Olar esapbetler sistemasınan paydalanıp, xojalıq mámileleriniń málim ekonomikalıq mazmunına qaray ulıwmalastırıladı. Esapbetler sistema buxgalteri esabın eki tárepli sistemada júritiletuǵın aksiyadorlik jámiyetleri, kárxanalar, menshikli firmalar ushın Ózbektsoon Respublikası Finans ministrligi tastıyıqlaǵan birden-bir hújjet esaplanadı.
Eki yoqlama jazıw. Bul kárxanada júz bergen xojalıq mámilesin hisbvaraqlar sistemasında sáwlelendiriw usılı bolıp tabıladı. Bul usıldıń zárúrli bir ózgesheligi sonnan ibarat, hár qanday xojalıq mámilesine tiyisli bir summa buxgalteriya esabında sol waqtıniń ózinde keminde eki esapbette sáwlelendiriledi.

Kalkulyatsiya. Bul kárxana iskerligin basqarıw processinde sarplanǵan ǵárejetlerdi hám islep shıǵarılǵan ónim, jumıs yamasa xızmet birliginiń ózine túser bahasın anıqlaw usılı bolıp tabıladı.

Inventarizatsiya. Bul buxgalteriya esabı maǵlıwmatları menen haqıyqat ortasındaǵı ayırmashılıqtı jónge salıw qılıw maqsetinde kárxana qarjları natura jaǵdayın, bul kárxananıń basqa kárxanalar menen esap -kitap jumısların tekseriw usılı bolıp tabıladı. Inventarizatsiya járdeminde rasındaǵı ámeldegi materiallıq bahalıqlar, tamamlanmagan islep shıǵarıw, depitor hám kreditorlar buxgalteriya esabındaǵı maǵlıwmatlar menen salıstırıwlanadı. Anıqlanǵan ayırmashılıq, yaǵnıy aqshalardıń artıqsha yamasa kem shıǵıwı tiyisli aktlarda rásmiylestiriledi hám esapta sáwlelendiriledi.
Buxgaletriya balansı. Xojalıq qarjları hám dáreklerin málim bir sánege bolǵan jaǵdayın sáwlelendiriw usılı esaplanadı. Balansda korxorna qarjlarınıń jaylanıwı hám quramı, aqshalar dárekleriniń tashkil tabıwı haqqındaǵı maǵlıwmatlar keltiriledi.
Esabat. Málim dáwir bolǵan xojalıq iskerligin sáwlelendiriwshi ulıwmalastırılǵan xojalıq procesi hám mámilelerin olardıń ekonomikalıq mazmunına qaray málim tártipte gruppalashtiradigan hám óz-ara baylanıslılıǵın támiyinleytuǵın kórsetkishlerdi sáwlelendiriwshi sırtqı kórinisler jıyındısı esabat esaplanadı. Esabat kárxananıń málim bir dáwir boyınsha xojalıq iskerliginiń juwmaǵın kórsetedi.
Ámeliyatda buxgalteriya esabı aldına dástúriy túrde tómendegi talaplar qoyılǵan edi:
1. Esap kórsetkishleriniń joba kórsetkishleri menen salıstırıwshılıǵı ;
2. Waqıtındalıǵı, anıqlıǵı hám ob'yektivligi;
3. Tolıqlıǵı ;
4. Ayqınlıǵı ;
5. Qolaylılıǵı hám hámmege tuwri keletuǵınliligi hám t.b.

Birinshi talap - esap kórsetkishleriniń joba kórsetkishleri menen salıstırıwshılıǵı esap kórsetkishleriniń oraylastırılǵan tártipte belgilengen joybar kórsetkishleri menen salıstırıw múmkinligin támiyinlewdi názerde tutadı. Kárxananı rawajlandırıw jobaları kárxananıń ózi islep shıǵıs bazar ekonomikası sharayatında ishki islep shıǵarıwdı joybarlaw noqatı názerinen kóriliwi kerek. Waqıtındalıǵı, anıqlıǵı hám ob'yektivligi talabına kelsek, sonı aytiwimız kerekki, xalıq aralıq standartlarǵa qaray orınlılıq, áhmiyetlilik hám materiallıqliligiga kóbirek áhmiyet beriledi. Buxgalteriya esabında kóbirek itibar teoriyalıqtan kóre ámeliy tárepke beriliwi kerek. Mısalı, basqarıw mútajlikler ushın qaǵazdıń sarıplanıwı ǵárejettiń anıq esabı, sarplanǵan qaǵazdıń haqıyqıy ózine túser bahasın ǵárejetler júzege keletuǵın jaylar hám juwapkerlik orayları hám de jumıs jaylarında sarplanmay qalǵan qaǵazlar qaldıg'ini esaplab shıǵıwdı talap etpeydi. Qaǵazdı bazadan beriw ádetke kóre ǵárejet esaplanadı. Eger teoriyalıq kózqarastan biz rasında sarplanǵan qaǵaz, onıń haqıyqıy ózine túser bahası hám qaldıg'ini biliwimiz kerek sonda da, bul máselege ámeliy jantasıw maqul bolıp tabıladı.

Qolaylılıǵı hám hámmege tuwri keletuǵınliligi. Bazar ekonomikası sharayatında bul talap shegaralanǵan boladı. Únemlilikti názerde tutqanda informaciyanı onı payda etiw sarp etiwleri menen salıstırıw tiykarında onıń zárúrliliginen kelip shıǵıw kerek.
3. xojalıq esabınıń tiykarǵı waziypası - ol jaǵdayda sáwlelendiriletuǵın ob'yektlarni basqarıw ushın maǵlıwmatlardı jıynaw, olardı filtrlew hám kerekli informaciyanı qáliplestiriwden ibarat.
4. Buxgalteriya esabı obiektleri
Tiykarǵı hám ámeldegi aktivler, minnetlemeler, menshikli kapital, rezervlar, dáramatlar hám ǵárejetler, payda, záleller hám de olardıń háreketi menen baylanıslı xojalıq operatsiyaları buxgalteriya esabınıń obiektleri bolıp tabıladı.

Buxgalteriya esabınıń obiektleri jıynama esap - betlerinde sáwlelendiriledi. Analitik esaptı júrgiziw tártibi buxgalteriya esabı subyekti tárepinen ǵárezsiz túrde belgilenedi.

5. de Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń 2002 jıl 7 fevralda 31-sanlı buyrıǵı menen qabıl etilgen balans eki bólekten ibarat bolǵan keste formasında dúzilgen. Onıń shep tárepinde aqshalar túrleri hám olardıń jaylanıwı keltiriledi hám ol aktiv bólim dep ataladı, passiv bólim dep atalatuǵın ońında aqshalar dárekleri hám olardıń qanday maqsetlerge atalǵanlıǵı kórsetiledi.
Buxgalteriya balansı kárxana, shólkem, firma hám basqa xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń múlkshilik jaǵdayın baha kórinisinde tariyplab beredi. Buxgalteriya balansı ulıwmalastırılǵan keste formasında kárxananıń múlki quramın, olardıń jaylastırilishini, dáreklerin, aqshalardıń sarıplanıwı hám saparbar etiliwin esabat sánesinde baha tárepinen sáwlelendiredi hám dárekleri esaplanadı.