Hukum tafakkur shakli sifati

SHAHRRISABZ DAVLAT PEDAGOGIKA INISTITUTI MATEMATIKA INFORMATIKA GURUHI 1-KURS SIRTQI BOLIM TALABASI PERNAAZAROV SHUHRATNING FALSAFA FANIDAN “HUKUM TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA” MAVZUSIDA YOZGAN MUSTAQIL ISHI TAQDIMOTI

Hukum tafakkur shakli sifati

R E J A : 1) Hukm, muhokama, mantiq; 2) Hukmlarning asosiy turlari; 3) Hukmning tarkibi va xususiyatlari; 4) Hukmlar o’rtasidagi munosabatlar; 5) Xulosa

H U K U M T U R L A R I

TO’G’RI

XATO

NOANIQ

Hukum tuzulishiga ko’ra: Hukmlar tuzilishiga koʻra oddiy va murakkab boʻladi. Oddiy Hukm deb tarkibidan yana bir Hukmni ajratib boʻlmaydigan mulohazaga aytiladi.

Murakkab H.lar "va", "yoki", "agar... unda" kabi mantiqiy bogʻlovchilar, inkor qilish va modal terminlarni qoʻllash orqali 2 va undan ortiq oddiy H.larning oʻzaro birikishidan hosil boʻladi.

Hukmlar modalligiga koʻra aletik (zaruriy), epistemik (ishonchli bilim), deontik (majburiylik), aksiologik (baholash) va vaqt modalligini ifo-dalovchi turlarga boʻlinadi. Hukm tafak-kur shakli sifatida xulosa chiqarishning tarkibiy qismi boʻlib xizmat qiladi.

Bizning har bir chin (yoki xato) fikrimiz voqelikdagi narsa va xodisalarning xossalari, o’zaro munosabatlari borligi yoki yo’qligi hamda bu voqelik elementlarining xossalari, ular orasidagi munosabatning doimiyligi, zaruriy yoki tasodifiyligi xaqida borsa, unda bizning fikrimiz hukm shaklida ifodalanadi.

Tasdiq yoki inkor har bir hukmning xarakterli belgisidir. Shuning uchun, agar hukm o’ziga xos bo’lgan tasdiq yoki inkor belgisiga ega bo’lmasa, u hukm bo’la olmaydi. Demak, hukm narsa va xodisalar, ularning turli belgilari, xususiyati va munosabatlari haqidagi tasdiq yoki inkor shaklidagi fikrdir

a) qo’shuvchi (kon'yunktiv) hukmlar. Ikki yoki undan ortio` sodda hukmlarning «va» bog’lovchisi yordamida qo’shiluvidan tashkil topgan murakkab hukmlar qo’shiluvchi (kon'yuktiv) hukmlar deb yuritiladi. qo’shuvchi

murakkab hukmlar formal mantiq fanida qo’yidagi simvollar bilan ifodalanadi: p(q Masalan, Alisher Navoiy va Z.M. Bobur o’zbek mumtoz adabiyoti vakillaridir.

P	q	P q
CHin CHin Xato xato	CHin Xato CHin xato	CHin Xato Xato Xato

P
q

b) Ayiruvchi (diz'yunktiv) hukmlar. Bunday hukmlarning sub'ekti yoki predikati bir necha narsalar, xodisalarni yoki ularning belgilarini ifodalashi mumkin. Uning formulasi formal mantiqda qo’yidagicha ifodalanadi: pvq. Ayiruvchi hukmlar formulasi qo’yidagi shakllarda ifodalanadi: «S yoki R yoki R1 yoki R2 dir» Yoki «S yoki S1 yoki S2 – R dir».

Birinchi shaklda bir sub'ekt va bir predikat bo’lsa, ikkinchi shaklda, aksincha bir necha sub'ekt va bir predikat bor. Bo’lingan hukmlarda sub'ektga ta'luqli bo’lgan predikatlar ba'zan o’zaro bog’langan va ba'zan esa bir-biriga zid bo’ladilar.

P	q	P q
CHin CHin Xato Xato	CHin Xato CHin Xato	CHin CHin CHin Xato

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT