Huquq shakillari (man’balari) tushunchasi va turlari

Yuridik odat elementlari

• 
  Huquqiy urf-odatlar tushunchasidan ,uning ikkita belgilovchi elementi borligini allaqachon anglash mumkin.
  

Maqsadli element

• 
  Bu obyektiv element chunki uni sezgi orqali osongina tekshirish mumkin.Bu uzoq vaqt davomida doimiy ravishda qayta-qayta amalga oshirilgan umumlahstirilgan xatti- harakatlarni anglatadi.Jamiyatning aksariyat qismi bunday xatti-harakatlar haqida o’yalshkari muhimdir.
  

Rasmiy element

• 
  Ba’zi olimlar tomonidan ko’tarilgan uchinchi elemwnt rasmiy element deb ataladi, ya’ni bu odat hukumat tomonidan tan olinganligini anglatadi.
  
• 
  Bu aslida unday emas,chunki odat har qanday tan olinishdan mustaqil ravishda harakat qiladi;bu bir xil ijtimoiy vijdon.
  

Xalqaro huquqiy odat

• 
  Xalqaro huquqiy odat huquqi davlatlarning huquqiy mahburiyati tushunchasida kelib chiqadi hamda qat’iy rioya etiladigan umumiy va doimiy amaliyotdan tashkil topadi.Xalqaro odat xalqaro huquqning manbaidir.Xalqaro huquqning odat normasi xulq-atvor va yurish turishning bab-baravar qoidalari ya’ni xalqaro huquq subyektlari majburiy deb e’tirof etadigan qoidalar bir xil amal qilishda ko’rinadi.Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq davlat bilan uning fuqarolari o’rtasida huquqlarini xalqaro miqyosda himoya qilish bilan bog’liq bo’lgan huquqiy munosabatlarni tartibga soladi.Boshqa davlatlar odatda, bunday huquq monitoringiga faqat oddiy diplomatik amaliyot vositasida tasodif tufayli jalb etilib qolishi mumkin.
  
• 
  Huquqning shakli — bu jamiyatdagi turli sinf, millat, elat tabaqalar va xalqning qonuniy erkini ifodalovchi usuldir. Bu erk davlat organlari tomonidan, uning majburlash kuchi orqali qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa normativ aktlar shaklida qabul qilinadi. Bularni bajarish barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir.
  
• 
  Huquqning uchta tarixiy shakli mavjud: huquqiy odatt sud yoki ma’muriy pretsent va normativ huquqiy aktlar.
  
• 
  Huquqiy odat — bu jamiyatda yaxshi odat normalarini davlat tomonidan tasdiqlanib, huquqiy normalar sifatida qabul qilinishidir. Huquqiy odat bu huquqning birinchi tarixiy shakli bo‘lib, quldorlik va feodal davlatlarida mavjud bo‘lgan. Masalan, bu davlatlarning huquqiy odatlaridan to hozirga qadar bizga yetib kelgan XII jadval qonuni, Manu Drakond qonuni, Rus pravdasi (haqiqati) va boshqalar. Huquqiy odat bu diniy normalar bilan bog‘liqdir. Shuning uchun hozirgi musulmon, Hindiston va Afrika davlatlari tizimida huquqiy odat ishlatiladi. O‘zbekiston Respublikasi tizimida huquqiy odat kam ishlatiladi. Masalan, O‘zRning oila Kodeksining 8 — modddsida qonun hujjatlarida oilaviy munosabatlarni tartibga solishga oid tegishli normalar bo‘lmagan taqdirida, O‘zRning qonun hujjatlari tamoyillariga zid bo‘lmagan maqalliy urf-odat va an’ana qo‘llanilishi ko‘rsatiladi.
  
•