Huquq shakillari (man’balari) tushunchasi va turlari

Odat huquqi

• 
  O’zining 2 jihati bilan ,ya’ni xalqning huquqiy ongi,huquqiy mafkurasi bilan chambarchas bog’liqlgi,xalq orasida doimiy takrorlanib turuvchi ,ammo yozilmagan,avloddan –avlodga meros b’lib o’tuvchi jamiyatning asl qonun-qoidalari ilahamohangligi bilan e’tiborlidir.Odat huquq normalar ish muomalasi odatlari,mahalliy odat va an’analar shaklida namoyon bo’ladi.
  
• 
  Hozirgi kunga kelib,Odat huquqi normalari huquning alohida bir manbai sifatida e’tirof etilmoqda.Chunonchi,O’zbekiston Respbulikasining amaldagi Fuqarolik kodeksi bo’yicha,Odat huquq normalari ilk bor huquqning manbai sifatida kiritildi.Unga ko’ra,tabdirkirlik faoliyatining biron bir sohasida vujudga kelgan va keng qo’llaniladigan qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan xulq-atvor qoidasi biron bir hujjatda yozilganligi yoki yozilmaganligidan qati nazar, ish muomilasi odati bo’lib hisoblanadi.
  

Huquqiy odat elementlari.

• 
  Xulq-atvor qoidalari va tamoyillari og’zaki so’zlar orqali avloddan avlodga o’tib boradi.Rimliklar ularni chaqirdilar meros malorum,bu ajdodlarnin urf –odatlari degan ma’noni anglatadi.Qadimgi Rimda bu qoidalar ovoz bilan yetkazilgan bo’lib,ruhoniylar tomonidan himoya qilingan va shuning uchun ulardan foydalanish yuqori sinifdagilarga ta’qiqlangan.
  
• 
  O’sha paytda ushbu urf-odatlarni tartibga solish sifatida qo’llash bir nechtasining imtiyozi edi.Qolgan odamlar bexabar edilar va bu nasldan naslga o’tgan bu qoidalarni qo’llamadilar.
  

Odatda faqat ikkita omil majvud bo’lganda sodir bo’ladi:

• 
  Bitta maqsad jamiyat a’zolari tomonidan xatti-harakatlarning uzoq vaqt davomida takrorlanishidan iborat;
  
• 
  Yana bir subyektiv ,bu odatiy e’lon qilingan narsalarga roiyaqilishning zarur huquqiy ahamiyatini o’z ichiga oladi.
  
• 
  Ijtimoiy urf – odatlardan farqli o’laroq,bu odat majburiydir va sudda talab qilinishi mumkin.Angl-sakson huquq tizimlarida urf –odatlar katta ahamiyatga ega va bu markaziy element hisoblanadi.