Huquqi ko’nikmalar

Huquq sohasi

• Huquq sohasi – bu huquq tizimining asosiy qismi va mustaqil bo‘g‘inidir. Hqar bir huquq sohasi umumiy va maxsus qismdan iborat bo‘ladi. Bularda shu sohaga tegishli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning umumiy va maxsus tamoyillari bayon etiladi. Huquq normalari, institutlari va huquq sohalariga birlashib yagona huquq tizimini tashqil qiladi. Huquq tizimi — huquqning mohiyati bilan ya’ni tabiiy huquq — tabiat tomonidan berilgan. Masalan, insonning yashash huquqi, har bir shaxsning mulkdor bo‘lishlik huquqi va pozitiv huquq davlat tomonidan chiqarilgan (obyektiv va subyektiv) huquq bilan belgilanadi.

Huquq tizimining tuzilish tamoyillari.

• Huquq tizimi tarixan obyektiv shakillanuvchi hodisa bo‘lgani sababli, uning normalari, huquq institutlari va huquq sohalariga ish ham obyektiv tamoyillarga asoslanadi. Huquq tizimining obyektiv tamoyillari —bu jamiyatda har bir huquq sohasi bilan kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishdir. Bu ijtimoiy munosabatlar o‘zining mazmuni na davlat boshqaruvining qaysi sohasiga tegishli ekanligi bilan farq qiladi. Jamiyatning iqtisodi, ijtimoiy va siyosiy tuzilishidan kolib chiqqan xilma — xil ijtimoiy munosabatlar shu munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarning turini belgilab beradi. Shuning uchun ham huquq institutlari va huquq sohalariga hamda huquq normalariga -huquq tizimiga bo‘lishning bosh asoslaridan biri bu huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlardir. Bu ijtimoiy munosabatlar huquqiy tartibga solish predmeti deb ataladi.

Huquqiy tartibga solish quyidagi uchta holat bilan belgilanadi:

• a) subyektiv huquq va majburiyatlarni —ya’ni yuridik majburiyatlarni belgilash tartibi;
• b) subyektlar harakati darajasini belgilash;
• v) subyektiv huquq va majburiyatlarni ta’minlash yo‘llari bilan.

Huquqiy tartibga solish asosan 2 — usulga bo‘linadi:

• 1) hokimiyat buyruq usuli yoki avtoritar usuli,
• 2) dispozitiv yoki avtonomiya usuli. Avtoritar usulda — huquqiy munosabatlarda ishtirok etuvchi taraflardan biri davlat bo‘lib u subyektning va burchlarini paydo bo‘lishligini aniq belgilaydi. U hokimiyat huquqiga ega bo‘lib, «qattiq» tartib o‘rnatiladi. Bu usul ma’muriy, jinoiy va konstitutsiyaviy huquq, soqalarida ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda keng qo‘llaniladi.