Hurmatli talabalar yuqoridagi mavzular bilan to‘liq tanishib chiqing va

4-topshiriq. Matnni o’qing va o’z faoliyatingizdan misollar yozing. 
O‘zbek adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari mavjud. 
1. Suhbat uslubi Ko'p qo'llaniladigan uslublardan biri suhbat uslubidir. Bu uslubda 
adabiy til me’yorlari ko‘p kuzatiladi. Og'zaki til ko'pincha dialogik shaklga ega. Ikki 
yoki undan ortiq shaxsdan iborat nutq dialogik nutq deyiladi. Suhbat uslubida turli 
stilistik so'zlar, grammatik vositalar, tovush uzatishlar qo'shilishi mumkin: Obbo, siz 
hamma narsani muzlatib qo'ydingiz. Biz dam oldik. Keling, boraylik! Suhbat 
uslubida gapdagi so‘z tartibi erkinroq bo‘ladi. Sodda gaplar, to‘liqsiz gaplar, buyruq 
gaplar qo‘llaniladi. Odamlarning oilada, ko‘chada fikr almashish jarayonida 
qo‘llaydigan nutq uslubi suhbat uslubi deyiladi. So‘zlashuv uslubiga adabiy va 
tasodifiy so‘zlashuv uslublari kiradi. Adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qiladigan 
nutq uslubi adabiy nutq uslubi, bunday xususiyatlarga ega bo‘lmagan nutq uslubi 
esa oddiy nutq uslubi deyiladi. Suhbat uslubining har ikkala turi ko'pincha dialog 
shaklida amalga oshiriladi. Bu uslubda so‘zlar odatda kinoya, kinoya va qo‘shtirnoq 
bilan to‘la bo‘ladi. Nutq uslubining yana bir o'ziga xos xususiyati uning 
erkinligidir.Gaplar qisqa va mazmunli bo‘lib, o‘yin so‘zlari, to‘liq bo‘lmagan gaplar, 
maqol va idiomalardan tez-tez foydalaniladi. Xalq tili - bu muayyan xalqning 

---

so'zlashuv tili. Adabiy til - muayyan til qoidalari asosida tuzilgan, qayta ishlanadigan 
va sayqallanadigan til. So'zlashuv tili yanada kengroq bo'lib, u dialekt va 
dialektlarni, kasbiy so'zlarni, atamalarni , jargonlarni, ma'lum bir toifaga (ma'lum bir 
ijtimoiy guruhga) tegishli so'zlarni o'z ichiga oladi. Ushbu turdagi tilda nutq erkin 
va til qoidalariga asoslanmagan. Dialekt - bu ma'lum bir mintaqaga xos bo'lgan 
ma'lum xususiyatlarga ega bo'lgan til shakli. Bir nechta shevalardan iborat to‘plam 
dialekt deyiladi. Dialekt va shevalar muayyan hududda yashovchi aholining 
mahalliy soʻzlashuv tilidir (masalan, Toshkent shevasi, Fargʻona shevasi).
2. Ilmiy usul Fan va texnikaning turli sohalariga oid ilmiy ishlar, darsliklar ilmiy 
uslubda yozilgan. Ilmiy usul aniq ma’lumotlarga asoslangan ilmiy xulosalarga 
(qoidalar, ta’riflar) boyligi bilan boshqalardan farq qiladi: Yomg‘ir – suyuq 
tomchilar holidagi atmosfera yog‘i. Tomchi diametri 0,5-0,6 mm. Ilmiy metodda har 
bir fanga xos bo‘lgan ilmiy atamalar qo‘llaniladi, bu usulda o‘z ma’nosida 
so‘zlardan foydalaniladi, qoida yoki ta’rif mazmunini ochishga xizmat qiluvchi 
alohida bo‘limlar, kirish so‘zlari, kirish so‘zlari, birikmalar ham ko‘proq 
qo‘llaniladi.
3. Rasmiy-idoraviy uslub Davlat organlari tomonidan chiqarilgan qarorlar, 
qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, 
ma’lumotnoma, kun tartibi, taklifnoma, shartnoma , tarjimayi hol, e’lon, tavsif, 
hujjat, hisobot va boshqalar ham shu uslubda yoziladi. Ushbu uslubdagi hujjatlar 
qisqa, aniq va hamma uchun tushunarli. Bu uslubning asosiy xususiyati shundan 
iboratki, gaplar bir xil qolip bo‘yicha, bir shaklda tuzilgan. Bu uslubda so‘zlar o‘z 
ma’nosi uchun ishlatiladi, ba’zi umumiy qisqartmalar qo‘llaniladi va har bir 
sohaning o‘ziga xos atamalari qo‘llaniladi. Rasmiy-idoraviy uslubda qarorlar, 
buyruqlar va ko'rsatmalarda buyruq gaplari bilan bir qatorda ko'pincha indikativ 
jumlalar qo'llaniladi.Bu uslubda gap bo‘laklarining odatiy tartibda joylashishi qayd 
etilgan: M. Ahmedovga mansab vakolatini suiiste’mol qilgani uchun tanbeh berilsin.
4. Ommabop (publitsistik) uslub Ommabop uslub - tashviqot va tashviqot ishlarini 
olib borish usuli, ya'ni chop etish usuli. Bu uslubda ko‘pincha ijtimoiy-siyosiy 
so‘zlardan foydalaniladi. Nutqning ta’sirli, ta’sirchan bo’lishi uchun ta’sirli so’z va 
iboralar, maqollar, hikmatli so’zlar ham qo’llaniladi. Bu uslubda gap bo‘laklari 
odatiy tartibda bo‘ladi, bo‘laklar buyruq va xabar kayfiyatidagi fe’llar bilan 
ifodalanadi, ma’no, emotsional-ritorik so‘roq gaplar, umumiy nasihatlar, takroriy 
so‘z va iboralar samarali qo‘llaniladi: Ular fidokorona mehnat qiladilar. ekinlarni 
yetishtirish.
5. Badiiy uslub. Badiiy asarlar (she’r, nasriy va dramatik asarlar) badiiy uslubda 
yaratilgan. Ish uslubi aralash. Suhbat uslubi va kitobiy uslubga xos bo‘laklar ham 
bor.