Хуруҷи деваштич

МУАРРИХ-ИСТОРИК-HISTORIAN
9 
Ин фирори суғдиѐн аз маконҳои бумии худ ба дарвозаи водии Фарғона - 
шаҳри дурафтодаи Хуҷанд барои наҷот аз интиқоми арабҳо ба манотиқи 
амнтар аз лашкаркашиҳои тозиѐн буд. Баръакси чашмдор арабҳо онҳоро то ин 
шаҳр низ таъқиб карданд. Сокинони Хуҷанд ҳамбастагии худро ба суғдиѐн 
иброз доштанд, ки ба хотири он аз ҷониби аъроб муҷозот шуданд [2, 3578-
3586; 6, 67-68]. 
Аммо Деваштич ва ҳаводоронаш ба ҷониби водии Фарғона нарафтанд ва 
тарҷеҳ доданд, ки барои идомаи мубориза бо арабҳо ба шарқ, ба болооби 
Зарафшон, ба мантақаи мушкилгузари кӯҳистонии Абғар, ки дар соҳили 
ҷанубии Зарафшон воқеъ буд, бираванд. «Девошнӣ (Деваштич) бо мардуми 
Бунҷикас сӯи қалъаи Абғара рафтанд» [2, 3579] ва ӯ ду писари Тархон – 
ҳокими собиқи Самарқандро, ки зери муроқибати худ гирифта буд, дар рикоби 
худ дошт [3, 481].
Деваштич бо дастаи муборизони худ аз Панҷакент ба ҷониби шарқии 
водии Зарафшон ҳаракат мекунад, то ҷойи муносибе барои муқовимат бо 
арабҳо дар кӯҳистони мушкилгузари ин водӣ пайдо намояд. Академик Б. 
Ғафуров ин назари фарзии А.Ю. Якубовскийро ба ҳақиқат наздик медонад, ки 
Деваштич ният дошт ҳамроҳони худро аз тариқи ағбаи Шаҳристон ба Хуҷанду 
Фарғона расонад, аммо ба ин ҳадаф нарасид [5, 359]. 
Деваштич худ барои мубориза бо аъроб вориди тамосҳои дипломатӣ бо 
ҳокими Чоч ва ҳатто хоқони турк гардида, аммо дар дижи Абғар боқӣ монд 
[3,481]. Аз ҷумла, Деваштич сафири худ ба исми Фатуварнро бо номае ба назди 
ҳокими Чоч барои ташкили сангари муштараки мубориза алайҳи арабҳо 
мефиристад. Ин нома дар шумори асноде, ки аз кӯҳи Муғ ѐфт шуд, пайдо 
гардид ва онро ховаршинос В.А. Лившитс чунин рамзкушоӣ кардааст:
2
«Господину государю, великому оплоту, согдийскому царю, самаркандскому 
государю Деваштичу от его ничтожнейшего раба Фатуфарна донесение. 
Господин государь (тебе), велико славному, много почтения я адресую. 
И, господин, я прибыл сюда к чачскому государю. И, господин, я и письма 
вручил, и то, что следовало устно передать, я полностью, ничего не опуская, 
изложил – и тудуну, и Азатгриву. И, господин, письмо кагану и письмо 
ферганскому царю я через ферганского тутука ферганскому царю переслал. И, 
господин, я потому дальше не могу пойти, ибо, господин, кагана, по слухам, 
совсем нельзя увидеть. И, господин, от тудуна и от Азатгрива я получил 
письма и ответы. И, господин, когда я подошел к Аппартакану, то, господин, о 
Нижней (стране?) сколько-нибудь утешительных известий я не слышу, а 
Усрушанская область вся сдана(?). И, господин, я один-одинешенек, без 
спутников, и, господин, не осмеливаюсь я идти. И, господин, потому я 
вернулся снова в Чач. И, господин, из за этого (чачского) государя я страшно 
боюсь. И, господин, тудун в соответствии с перемирием с арабами отступил. И, 
2 Ба манзури халал ворид нанамудан ба асолати тарҷумаи В.А. Лившитс, ин нома бо асли тарҷумааш ба 
забони русӣ оварда мешавад. 

---