I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot
Download 3.43 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2-rasm. Mоnоpоl raqоbatlashgan bоzоrda R- firmaning uzоq muddatli muvоzanati
- Raqobatlashgan bozor muvozanati
- 13.3 Monopol raqobat va mukammal raqobatga
- 4-rasm Mukammal va Monopolistik raqobat Ortiqcha imkoniyatlar.
- Chekli harajatlarga ustama.
- 13.4 Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi
- Reklama haqidagi baxslar
- Keys stady. Reklama va ko`zoynaklar narxi
MC P SR P A Q B P AC DR MR Q SR 266
2-rasm. Mоnоpоl raqоbatlashgan bоzоrda R- firmaning uzоq muddatli muvоzanati. Shunday qilib har bir mоnоpоlist firma tоvarning narхi shu darajagacha tushadiki оqibatda хеch qaysi sоtuvchi iqtisоdiy fоyda оlоlmaydi. Dеmak, raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоrdagi uzоq muddatli muvоzanat hоlat mukammal raqоbatlashgan bоzоrdagi muvоzanat hоlatga o`хshash bo`lib bu еrda ham hеch qaysi firma nоrmal fоydadan оrtiq fоyda оlоlmaydi.
2-rasmda ko`rish mumkinki firmaning uzоq muddatli talab chizig`i DLR uning o`rtacha хarajati chizig`i LAC ga tеgib o`tadi. Bu еrda ishlab chiqarish хajmi QLR va tоvar narх PLR bo`lganda hamda iqtisоdiy fоyda nоlga tеng bo`lganda (nima uchun dеganda PLR = LAC) erishiladi. Shu bilan birga firma mоnоpоl хоkimiyatni ma’lum darajada saqlab qоladi. Firma mahsulоti nоyob хususiyati bilan bоshqa firmalarning mahsulоtidan farq qilganligi uchun uning uzоq muddatli talab chizig`i pastga yotiq bo`ladi. Agar bоzоrdagi tоvarlar standartlashgan (bir хil sifat va хususiyatga ega) bo`lganda firmalarning mahsulоtiga bo`lgan talab chizig`i gоrizоntal ko`rinishda bo`ladi. U hоlda biz uzоq muddatli mukammal raqоbatlashgan bоzоr muvоzanati hоlatiga erishgan bo`lar edik, ya’ni tоvar narхi ( P=min AC) minimal o`rtacha хarajat bilan bеlgilanar edi. Dеmak mоnоpоl raqоbatlashgan bоzоrda firmalar o`zlarining оptimal quvvatidan kam quvvatda ishlaydi, bunga asоsiy sabab tоvarlarni differensiallashuvidir. Shu 267
sababli mоnоpоl raqоbatlashgan bоzоrda harakat qilayotgan firmalar rеzеrv quvvat bilan ishlaydi. Rеzеrv quvvat (1b-rasm) quyidagicha aniqlanadi: Q=(Q*R-QLR) Misоl. Firma atir sоvun ishlab chiqaradi va raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоrda harakat qiladi. Uning mahsulоtiga talab funksiyasi quyiidagicha bеrilgan:
200
Хarajat funksiyasi esa, 8100 2 Q TC
Firmaning mahsulоt ishlab chiqarish хajmi, mahsulоti narхi va fоyidalanilmagan zaхira quvvati aniqlansin? Birinchi navbatda firmani uzоq muddatli оraliqda raqоbatlashgan bоzоrda harakat qiladigan firma sifatida qarab, uning оptimal mahsulоt ishlab chiqarish хajmini va mahsulоti narхini aniqlayimiz. AC=Q+8100/Q AC =1-8100/Q 2 =0 ; Q0=90 P0=AC(Q0)=Q+8100/Q=90+8100/90=180 Endi firmani raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоrda harakat qilgandagi muvоzanat paramеtrlarini aniqlayimiz. MC=2Q, R=P*Q=(200-Q)*Q, MR= 200-2Q, 2Q=200-2Q Qm= 50 ming dona atir sovun ishlab chiqaradi. Pm=AC(Qm)= AC=Q+8100/Q=50+8100/50=212 so`m Firmaning fоyidalanilmagan zaхira quvvati 40 90 50 Q
Yuqorida ko`rgan edikki, raqobatlashgan bozorda iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaliklari o`zining maksimal qiymatiga erishadi. Monopol raqobatlashgan bozorning samarali yoki samarasiz ekanligini tahlil qilish uchun raqobatlashgan va Monopol raqobatlashgan bozorlarning uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holatlarini taqqoslaymiz. Raqobatlashgan va Monopol raqobatlashgan bozorlarning uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holatlari 3-rasmda keltirilgan. 268
3-rasm. Raqobatlashgan (a) va Monopol raqobatlashgan (b) bozorlarning uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holatlari. Bu ikki bozor o`rtasidagi farqlarni quyidagilarda ko`rish mumkin: 1. Raqobatlashgan bozorda
* bo`lsa, Monopol raqobatlashgan bozordagi narx chekli harajatdan yuqori MC P M , demak, iste’molchi qo`shimcha bir birlik mahsulot uchun to`laydigan narx, bir birlik mahsulotni ishlab chiqarish harajatidan yuqori. Agar ishlab chiqarish hajmi M Q dan
E Q miqdorgacha oshirilganda (
chizig`i bilan talab chizig`i kesishgan E nuqta) iste’molchi va ishlab chiqaruvchining umumiy ortiqchaligi shtrixlangan maydon miqdoriga teng miqdorda oshgan bo`lar edi (3-b -rasm). Buning sababi, yuqorida ko`rganimizdek, Monopol hokimiyatning sof yo`qotishlarga olib kelishidir, Monopol raqobatlashgan bozordagi korxonalar ham nisbatan Monopol hokimiyatga ega. 2. Raqobatlashgan bozorda muvozanat holat N nuqtada (3-a -rasm) erishilsa, Monopol raqobatlashgan bozorda
nuqtada (3-b -rasm) erishiladi. Raqobatlashgan bozorda talab chizig`i gorizontal bo`lib, firmaning foydasini nolga teng bo`lish nuqtasi o`rtacha harajatning minimal qiymatiga to`g`ri keladi. Monopol raqobatlashgan bozorda talab chizig`i pastga tomon yotiq bo`ladi, shuning uchun ham firma foydasining nolga teng nuqtasi o`rtacha harajatning minimal nuqtasidan chaproq tomonga siljigan bo`ladi va firma
miqdorga teng rezerv quvvatga ega bo`ladi. Bu rezerv quvvatlar samarasiz AC MC C N D=MR P* Q Q* б)
a) C MC AC P m
E D MR
Q Q N
M
E
269
hisoblanadi, nima uchun deganda, o`rtacha harajatlarni ishlab chiqarish hajmini oshirib, kamaytirish mumkin. Bunday samarasizlik aholining turmush darajasini pasaytiradi. Demak, Monopol raqobatlashgan bozor samarasiz hisoblanadi. Lekin, shu bilan birga Monopol raqobatlashgan bozorning ijobiy tomonlari to`g`risida ham gapirish mumkin. Monopol raqobatlashgan bozordagi firmalarning Monopol hokimiyati katta emas. Bozordagi firmalarning mahsulotlari bir-birini o`rnini bosadi va shuning uchun ham alohida firma yuqori Monopol hokimiyatga ega bo`la olmaydi. Demak, aytish mumkinki, Monopol hokimiyatdan ko`radigan sof yo`qotishlar ham uncha katta bo`lmaydi. Talab chizig`ining yotiqligi, talabning elastik ekanligini bildiradi, shuning uchun firmalarning rezerv quvvati ham katta emas. Boshqa tomondan, Monopol raqobatlashgan bozor tovarlar assortimentini kengaytiradi. Bu o`z navbatida iste’molchilarga raqobatlashgan tovarlar bozorida tanlash imkoniyatini oshiradi.
4-rasmda Monopolistik raqobat sharoitidagi uzoq muddatli muvozanat va mukammal raqobatdagi uzoq muddatli muvozanat taqqoslangan. Monopolistik raqobat va mukammal raqobat sharoitida ikkita farq mavjud: ortiqca imkoniyat va va qo`shimcha qiymat. (A) chizmada Monopolistik raqobatlashgan bozordagi uzoq muddatli muvozanatni ko`rsatyapti, (b) chizig`i esa mukammal raqobatlashgan bozordagi uzoq muddatli muvozanatni ko`rsatyapti. Bunda ikki tofovut mavjud. - mukammal raqobatda firma samaradorlik shkalasida ishlab chiqaradi, bunda o`rtacha umumiy harajat minimallashtirilgan. Farqli o`laroq Monopolistik raqobatlashgan firma samarodorlik shkalasidan kam bo`lgan miqdorda maxsulot ishlab chiqaradi. - maxsulot narxi mukammal raqobat sharoitida chekli harajatga tenglashadi, biroq narx Monopolistik raqobatdagi chekli harajatdan baland.
270
4-rasm Mukammal va Monopolistik raqobat Ortiqcha imkoniyatlar. Bozorga erkin kirish va chiqish har bir Monopolistik raqobatlashgan bozordagI firmanini talab egri chizig`i va o`rtacha harajatlari egri chizig`ining bir-biriga tegib turishiga olib keladi. 4 – rasmning (A) chizmasida ishlab
chqilgan hajm
bu nuqtada
o`rtacha umumiy
harajatlarni minimallashtiriladigan hajmdan kechikligi ko`rsatilgan. Shunday
qilib, Monopolistik raqobatlashgan sharoitda firmalar o`zining o`rtacha harajatlar chizig`ining pastga qarab og`ayotgan qismida ishlab chiqaradi. Shu yo`snda Monopolistik raqobat mukammal raqobatdan keskin farq qiladi. (B) chiziqda ko`rinib turibdiki, raqobatlashgan bozorga erkin kirish va chiqish firmani ortacha umumiy harajatlarining minimal nuqtasida ishlab chiqaradi. O`rtacha umumiy harajatlarni minimallashtiradigan ishlab chiqarish xaimi korxonaning samaradorlik shkalasi deb ataladi. Uzoq davrli muddatda mukammal raqobatlashgan korxonalar samaradorlik shkalasida ishlab chiqaradi Monopolistk raqobatdosh korxonalar esa
ko`rsatgichdan past darajada shlab chqaradi. Korxonalarni Monopolistik raqobat ostida ortiqcha hajmi bor deyshadi. Boshqacha qilib aytganda Monopolistik raqobalashuvchi firma, mukammal raqobatdosh firmaga o`xshamagan xolda ishlab chiqarilgan hajmni oshirishi va maxsulotni o`rtacha harajatini kamaytirshi mumkin. korxona bu imkniyatdan voz kechadi, chunki bu qo`shimcha ishlab chiqarishni sotish uchun, naxni kesishga to`g`ri keladi. Monopolistik raqobadchi uchun ortiqcha hajm bilan ish tutish unga ko`proq foydalidir. P
P Q (A) Monopolistik raqobat firma (B) zo'r tanlov firma
Q
271
Chekli harajatlarga ustama. Mukammal raqobad va Monopolistik raqobad o`rtasdagi ikkinchi farq bu narx va chekli harajat o`rtasidagi nisbatdir. Raqobatlashadigan firma uchun, 4 rasmning (B) – chizmasida ko`rsatilganidek, narx chekli harajatlarga teng, Monopolistic raqobatda esa narx chekli harajatlardan baland, chunki firma doim bozor xokimiyatiga ega bo`ladi Chekli harajatlarning ustamasi erkin kirish va nullashgan foyda bilan kelishadi? Nollashgan foyda holati shuni bildlradiki, narx o`rtacha harajatga tenglashgan, lekin mutlaqo chekli harajatlarga emas. Haqiqatdan ham uzoq muddatli muvozanatda, Monopolistic raqobatdosh firmalar o`zining o`rtacha harajatlari egri chizig`ining kamayayotgan qismida joylashadi, shunda chekli harajatlar o`rtacha harajatlardan pastda bo`ladi. Shungay qilib, narx o`rtacha umumiy harajatlarga teng bo`lishi uchun, u chekli harajatlardan yuqori bolishi kerak.
Tovar narxi va chekli harajatlar o`rtasidagi bunday nisbatlar mukammal raqobatchilar va Monopolistic raqobatchilar orasidagi asosiy farqdur. Tasavvur qiling siz menedjerga quyidagi savolni berasiz: Siz, hozir eshik ochilib, maxsulotingizni mazkur narxda sotib olish uchun yana bitta xaridor kirib kelishini istaysizmi. Mukammal raqobatdosh firma menedjeri uni qo`shimcha xaridorlar qiziqtirmasligini aytadi. Chunki tovarning narxi chekli harajatlarga teng boladi, qo`shimcha sotilgan bir birlik tovardan tushgan daromad nolga teng. Aksincha, Monopolitik raqobatdosh firma xar doim yana bir xaridorga o`ch boladi. Chunki uning narxi chekli harajatlardan oshadi va qo`himcha miqdor sotilishi foydani ko`paytiradi. Bir tadqiqotchi aytganidek, Monopolistic raqobatlashgan bozorlar sotuchilari ko`proq xaridorlarni jalb qilish uchun ularga yangi yil tabriklarini tarqatishni unutmaydi. 13.4 Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi Monopolistik raqobatlashgan bozor natijalarini jamiyat qanday baholaydi? Siyosatchilar bozordagi natijani yaxshilay oladimi? Bu savollarga oddiy javob yo`q. Monopolistik raqobatdosh bozorlarning samarador emasligi manbaidan biri - 272
chekli harajatlarning oshishi bo`lib, bu shunga olib keladiki, agar ishlab chiqarish harajatlaridan tovarnini ustun qo`yadigan iste’molchilar(lekin narxdan past) ularni sotib olishdan o`zlarini tiyadilar.Shunday qilib. Monopolistik raqobatdosh bozorlar Monopolistic narx belgilashning tipik qaytarilmas yo`qotishlari bilan
xarakterlanadi. Muammoni yechishning oson yo`li yo`q. Chekli harajatlarga asosida majburiy narx belgilash barcha har turli mahsulotlar ishlab chiqararuvchi- firmalarni davlat tomonidan boshqarilishi zarurligini bildiradi. Lekin bunday turdagi mahsulotlar shunchalik tarqab ketganki, xokumat tomonidan bunday nazorat administrativ og`irdir. Bundan tashqari Monopolistik raqobatchi firmalar faoliyatiga aralashuv tabiiy Monopoliyarlarni tartibga keltirishda muammolarni keltirib chiqaradi. Hususan – Monopolistik raqobat bozoridagi firmalar shundoq ham nullashgan foyda oladi, narxni chegarali harajat darajasigacha tushirishni talab qilish, yo`qotishga olib keladi. Biznesda ushbu firmalarni saqlab qolish uchun hukumat ularning yo`qotishlarini qoplashi lozim, ya’ni soliqlarni oshirishi lozim. Ko`rinadib turibdiki, noan’anaviy usullar va oqimga qarab arakatlanishdan birini tanlashda siyosatchilar samarasiz Monopollistik narx belgilashni lozim topadilar. Jamiyat nuqtai nazaridan Monopolistik raqobat samaradorligi pastligining sababi – bozordagi firmalarning soni muammosi. Bu muammoni biz bozorga kirish bilan bog`liq bo`lgan tashqi sam ara terminlarida ko`rib chiqamiz. Xar doim yangi firma bozorga kirishini maqsadga muvofiqligini taxlil qilar ekan, u oladigan potensial daromadi darajasiga baho beradi. Ammo uning bozorga kirishida tashqi samaralar mavjud bo`ladi:
mahsulotning paydo bo`lishi bilan birga iste’molchilar ortiqchaligi vujudga keladi va u bozorga kirish bilan bog`liq ijobiy tashqi samaraga ega bo`ladi.
bo`lishi eskilarning bir qism iste’molchilarini yo`qotishini va daromadni kamayishini bildiradi: bu erda salbiy tashqi samaraning o`rni bor. 273
Shunday qilib, Monopolistik raqobat bozoriga kirishda yangi firmalarni ijobiy va salbiy tashqi samaralar mavjud. Monopolistik raqobat bozorida uning ahamiyatiga qarab juda ko`p yoki juda kam tovarlar turlari takliq qilinadi. Tashqi samaralar hajmi Monopolistik raqobat shartlariga bog`liq. Mahsulot xilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara yangi firmalar bozordagi mavjud tovarlardan farqli mahsulotni taklif qilganda vujudga keladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi firmalar tomonidan belgilangan narx chegarali harajatlardan baland bo`lganda, qo`shimcha bir birlik maxsulot sotishga intilganda vujudga keladi. Aksincha mukammal raqobatda firmalar bir xil Tovar ishlab chiqaradi vanarx chekli harajatga teng bo`ladi, mahsulot hilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara va xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi mavjud emas. Ohirida, biz manaAhmadistik raqobatdosh bozorlar o`ziga kerakli barcha mutloq raqobatdosh bozorlarning jarayon xususiyatlariga ega bo`lmaydi. Yani, ko`rinmas qo`l, ummiy chiqim moloAhmadistik raqobat ostida maksimallashadi deb ishontira olmaydi. Chunki efektsizlik qiyin bo`lganligi uchun o`lchash, murakkab echish, umumiy siyosat uchun bozor daromadi rivojlantirishning oson yo`li yo`q. Reklama miqdori tovarlar xarakteriga bog`liq farqlanadi. Yuqori darajada turli-tuman istemol maxsulotlarni, masalan retsepsiz sotiladigan dorilar, atirlar, yengil ichimliklar, ustara tishlari, quruq nonushtalarlar yoki itlar eguliklarini sotadigan firmalar odatda 10 % dan 20 % gaca daromadini reklamaga sarflaydi. Sanoat mahsulotlarni sotadigan (Drell preslari, aloqa antennalari) firmalarning reklama uchun byudjetlari G chegaralangan. ammo bug`doy, yer yong`oqlar, quruq neft kabi masulotlarni reklama qilish umuman shart emas. Iqtisodiyot uchun korxona daromadini 2 % reklamaga sarflanadi. Bu sarf harajat ko`plab shakllarga ega. Televidenie va radio, gazeta va jurnallarda, zarrin qog`ozlar, bilbortlar va internetda bo`ladi. 22
Reklama haqidagi baxslar Jamiyat reklamaga tegishli manbaalarni bexuda sarflaydimi. Reklamaning
22 N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e p. 355 274
ijtimoiy ahamiyatga ega qiymatini hisobga olish murakkab va iqtisodchilar orasida qizg`in baxs yaratadi. Keeling baxsning ikkala tomonini ko`rib chiqaylik.. Reklama tanqidi. Reklama tanqchilar firmani va insonlar didlarini boshqarish. Reklamalarning ko`pgina qismi psixologik xarakterga ega. Faraz qiling misol uchun televidenieda biror ichimlikni reklama qildi. Reklamada ko`pincha tomashabinga tovar narxini yoki sifatini aytmaydi, aksincha u chiroyli, quyoshli kunda , plyajda qo`llarida yengil ichimlik idishlari bor bahtli insonlar guruhini ko`rsatishi mumkin. Ularning. Reklamaning maqsadi ongli habarni yetkazib berish: “Agar bizni maxsulotimizni ichsangiz siz ham ko`plab do`stlarga ega bo`lishingiz mum kin”. Reklama tanqchilari shuni baxs qiladiki bu daromadli g`oyalar mavjud bo`lmagan xoxishni yaratadi. Tanqidchilar shuni uqtiradilarki, reklama raqobatini murakkablashtiradi. Reklama qilayotganlar iste’molchilarga o`tkazmoqchi bo`layotgan tovarni boshqa tovardan ajralib turishiga ishontirmoqchi bo`ladi. Maxsulot turliligining tasavvurini oshib borayotganidan va brent ishonchliligini yetkazib berayotganligi orqali reklama qiluvchilar o`xshash tovarlar o`rtasida narx xilma – xilligiga ham to`xtalishadi. Kam elastik talab chizig`i bilan har bir firma o`zining chekli harajatida yuqori narxni qo`yadi. Reklama himoyasi. Reklama himoyachilari firmalar reklamalarni haridorlarga ma’lumot yetkazib berish uchun ishlatadi deb ta’kidlaydi. Reklama sotuv uchun tovar narxi haqida xabar beradi. Yangi mahsulotlarning borligi va chakana do`konlar joylashuvi haqida ma’lumot beradi. (Bu ma’lumot iste’molchilarga tovar tanlab olishlariga yordam beradi) Shunga ko`ra resurslarning bozor taqsimoti samaradorlini oshiradi. Himoyachilar reklama raqobatini taminlaydi deb aytadi. Reklama haridorlarni bozorda mavjud bo`lgan barcha firmalar haqida to`la ma’lumot berishi sabali iste’molchilar osongina narhlarni farqlashi imkoniyatiga ega bo`ladi. Shunga ko`ra firmalarning bozor ustidan hukmronligi kamayadi. Vaqt o`tishi bilan siyosatchilar, reklama haqiqatdan ham raqobatni kuchaytiradi degan qarorga kelishdi. Qo`shimchasiga reklama yangi firmalarga 275
kirish uchun osongina yordam beradi. Chunki haridorlarni boshqa mavjud firmalardan jalb qilishi ahamiyatli. Bir muhim misol reklama boshqaruvining aniq kasblarga – yuristlarga, doktorlar va farmatseftlar soxasida reklamani to`xtatib qo`ydi, go`yoki bu profissional ma’naviyatga to`g`ri kelmas ekan. So`nggi yillarda bunday cheklovlar bekor qilindi va bu guruhlar davlat xukumatini prfissional reklamasi deb atalgan. Yaqin yillarda sud qarori bu cheklovlarning reklamada yuqori effektlari deb qisqartirilgan raqobat deb aytishni qaror qilishdi. Ular shuningdek reklamani ushbu kasb egalari tomonidan taqiqlaydigan ko`plab qonunlarni o`zgartirishdir.
Reklama tovar narxiga ta’sirida qanday effektga ega bo`ladi? Bir tarafdan reklama xaridorlarning mahsulotni o`zidanda boshqacharoq turlarni tanlashga undasa, bozorlarni kamroq raqobatdosh qiladi,taklif qiluvchilar yuqoriroq narx belgilaydilar va korxonalarning talab chizig`i kamroq elastik bo`ladi. Boshqa tomondan reklama iste’molchilar uchun yahshi narx taklif qilayotgan firmani topib berishi mumkin. Bu xolda bozorlar ko`proq raqobatdosh bo`ladi va firmalarning talab chizig`i ko`proq elastik bo`ladi va narxlar pasayadi. Huquq va iqtisodiyot jurnalidagi 1972 yildagi maqolada iqtisodchi Li Ben ham reklamaning bu ikki ko`rinishini taxlil qildi. 1960 yillarda AQSHda turli shatlar hokimlari mutahassislar tomonidan reklama haqida turli qonunlarga ega bo`lgan bazi shtatlar ko`zoyonaklar uchun va ko`z imtixoni uchun reklamaga ruhsat berishgan edi. Biroq ko`p shtatlar taqiq qilgan. Misoli uchun Florida qonunida: Har inson korxona yoki korporatsiya uchun ... turli vositalar orqali to`g`ridan to`g`ri yoki yondashib aniq yoki noaniq narx, kridit turlarini ko`rish yoki kattalashtiriladigan linzalar, oparvalar, mutloq ko`radigan yoki aniqlashtiradigan linzalar, ihtiyoriy optik xizmatlarni reklama qilish qonunga ziddir... Bu vaziyat jamiyat salomatligi, havfsizligi va farovonligiga qaratilgan bo`lib, uning bo`limlari maqsad va vazifalarga erishishda erkin tushuntirilishi lozim. 276
Profisional optik mutaxasislar reklamadagi taqiqlarni entuziyazim bilan taqiqlaydilar. Benham shtat qonunlarida reklamani tanqid qiluvchilar va yoqlovchilarni qarashlarini qanchalik asosli ekanini solishtirdi. Natijalar ta’sirli edi. Reklamani cheOrtiqigan shtatalrda ko`zoynaklar uchun ortacha 33 so`m to`lanadi. (bu ko`rsatkich ko`ringandek past emas. 1963 yildagi ko`rsatkich hozirgi kundagidan pastroq edi. 1963 yilgi narxlarni xozirgi so`mga chaqadigan bo`lsak uni 7 barobar ko`paytirishga to`g`ri keladi.) reklamani cheOrtiqigan shatatlarda o`rtacha narx 26 so`m edi. Shunday qilib, reklama o`rtacha narxni 20 %dan ko`proqqa kamaytirdi. Ko`zoynaklar bozorida va balkim boshqa ko`plab bozorlardagidek, reklama raqobatni rivojlantiradi va haridorlar uchun kamroq narxlarni taklif qiladi. Download 3.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling