I-bap "Ajinyoz" operasining ijo Najimatdin Muhammadinovning hayot ijodi

Reja:
I-Bap “Ajinyoz” operasining ijo

1.Najimatdin Muhammadinovning hayot ijodi
2.Ibrayim Yusupov va Ajinyoz hayot ijodkorligi va

II-Bap Opera janrining vujudga kelishi va rivojlanishi

1.O’zbekstonda opera janrining o’zbek musiqali dramasi asosida shuningdek chet el mumtoz operasining ta’sirida yuzaga kelishi
2.Sahnada qayta dunyoga kelgan opera
III-Bap “Ajinyoz” operasi haqida
1.”Ajiniyoz” operasining kelip chiqish tarixi
2.”Ajiniyoz” operasining qisqacha mazmuni haqida
3.

Qoraqalpoq aholisining tarixiy tulg’alarining biri, XX asr qoraqalpoq musiqa madaniyatini rivojlantirishga farqli katta hissa qo'shgan kompozitor, Qoraqalpog'iston Respublikasi mamlakatlik Madhiyasining muallifi Najimaddin Muxammeddinov 1937-yili 26-avgustta Taxtako'pir tumanida tug'ildi. O'rta maktabni pitirgannan so'ng 1957-1961-yillari Toshkenttagi Hamza nomidagi musiqa uchilishesine kirib o'qiydi. Soń bu o'qish o'rnini pitirgannan so'ng 1961-yildan e'tiboran Nukuska kelib musiqa uchilishesinde skripka sinfi bo'yicha ustozlik qila boshlaydi. 1966-yili Najimaddin Muxammeddinov musiqa sohasi bo'yicha nazariylik bilimlarini chuqurlashtirish maqsadida Alma-Ata shahridagi Qurmanǵazı nomidagı Qozoq mamlakatlik konservatoriyasıga, professor E. Raxmadievnińg kompoziciya sinfig a o'qishga tushib, uni 1971-yili muafahiyatli tugallaydi. 1971-yildan 1986-yilga qadar Berdaq nomidagi Qoraqalpoq mamlakatlik filarmoniyasınıń badiiylik yoqdan rahbari, Qoraqalpog'iston Teleradiokomiteti aholi sozlari orkestriniń badiiylik yoqdan rahbari va bosh dirijyorı, Qoraqalpog'iston kompozitorlar uyushmasining boshlig'i vazifalarini bajaradi. 1986-1999-yillari Madaniyatning ishlari vaziri, 1999-2005-yillari Nukus mamlakatlik san'at kolleji direktori lavozimlarida ishlaydi. 2005-yildirki Kompozitorlar uyushmasining boshlig'i vazifasini ishlab keladi. Najimaddin Muxammeddinov qanday qiyin javobgarchilikli mamlakatlik vazifalarni ijrosidan qat'iy nazar musiqa olamin o'zining umrining mazmuniniga aylandirdi. Talantlı, professional kompozitor erinmastan ijodiy mehnat etishiniing orqasida qoraqalpoq soz olamida yangilik yaratib, professional musiqa dúńyasida o'ziga xos maktabini yaratgan ulug' kompozitorga aylandi. Buning bir misoli sifatida ulug' shoir Ibrayım Yusupovnıńg librettosına yozilgan «Ájiniyaz» operasıni aytib o’tgan o'rinli bo'ladi. Qoraqalpoqlarning tuńgich operası «Ájiniyaz» Najimaddin Muxammeddinovnıń tinimsiz mehnatlarining merosi bo'lib dúńyoga keldi.

U bu asariga asosan aholi taronalarini misol etib olib, o'zining qálbinan qaynab chiqqan yorqın rangli soz oqimi bilan suvg’orib , rivojlantırıb, katta simfoniyalık orkestr uchun tinglovchilarni beixtiyor joziba professional musiqa galereyasini yaratdi.
Shunday qilib , Najimaddin kompozitor o'z aholisin uning ulug' tulg’alari bo'lgan Ájiniyaz va Ibrayım shoirlarni ulug’lash orqali o'zi ham ulug' tulg’aga aylandi.
Bunday katta badiiy asarlar Najimaddin Muxammeddinovnıń ijodkorligida ko'pchilik atamani tashkil etadi. Masalan, «Ayjamal» baleti, Nájim Dáwqaraevtıń «Alpamis» piesası, Kenesbay Raxmanovtıń «Tog’iz tonqildaq, bir shenkildek» komediyasın, Qoraqalpog'iston kantatası, «Posqan el» simfoniyalıq poeması ham boshqalar. Shularning ichida farqli keltiruvchimiz Nájim Dáwqaraevnıńg «Alpamis » piesasına yozilgan. Najimaddin Muxammeddinovnıńg taronalari badiiy asarga yangi rang mundarija berib boyitgan. Bu spektakl tomoshabinlar tomonidan g'oyat qizg'in kutib olindi. Shoir Gulistan Dawletova sherida quyidagicha yozadi.
Nawpir ilxam yoshin daryaday tassa,
Ashiq-Aydin pikirin qushag’in ashsa,
Jag’asina siymay kewil qanarin,
Ilham perilerinin’ qanatin jazsa
Mardana tolqiysan’ A’miwdey bolip
Altin aydar uli qaraqalpaqtin’
Dala opfeyinsen orni salmaqlim
Danqli shayir,bu’lbil ziban sazende
Izin bastin A’jiniyaz,Berdaqtin’
Nannin’ qiyqiminday qa’dirli bolip
Najimaddin Muxammeddinovnıńg eng dastlabki yozilgan «Kol jagasinda», «Bir awiz so’z suyemen», «Nokis valisi» ashulalaridan e'tiboran konservatoriya bitkergannan keyingi yangi dúrkindagi « Kewil kewilden suw isher », «Bolmas», « Jane Jayxun bolip atqanda keldin’», « Qiz qiyalin bilmesen », «Yar -yar aytayın», «Ken’ dala», «Baxtım A’miw jag’asi », «Ata makanım>>,<Abat Qolliev, Tillagul Ájiniyazovalarga aytirib, xalqimizning qalbina ilhom bag'ishladı. «Ang’alaq», «Dali jigit », « Oramalli qizlar», «Jilwa», «Qiz jigitler oyini» raqs taronalari xalqimizga esdatikalıq zavq berib, yangi yutuqlarga ilhomlandıradı. Aholi taronalarini aholi sozlari orkestri, simfoniyalıq orkestr uchun qadimdan ham boyıtıp takroriy ishladi.
Najimaddin Muxammeddinov 1986-1999-yillarda Madaniyot vazirligin boshqarıp turgan paytlarinda kadrlar tayorlash masalasiga farqli etibor qaratdi. Sonkt-Peterburg konservatoriyasına simfoniyalıq orkestr dirijyorı bo’limiga Qurbanbay Zaretdinovnı, vokal bo’limiga Tolıbek Xojanazarovtı, Moskvada ikkita yillik rejissyorlıq kursiga Bawet din Baymurzaev, Berdibay O’tebaevlarnı va Turdıbay Xojasovlarnı, Tashkent konservatoriyasınıń vokal bo’limiga Roza Qutekeeva, Abat Qolliev, Iliza Aytniyazovalar o'qishga yuborildi. Xozirgi vaqtlari ular qoraqalpoq mamlakatlik musiqali teatrining yetakchi mutaxassislari. Tashkent konservatoriyasınıń simfoniyalıq orkestr dirijyorlıgi fakul'tetin pitkergen Aida Abdullaeva bir necha yillardan beri A. Navoiy nomidagi katta opera va balet teatirida dirijyor bo'lib ishlab keladi. Tashkent xoreografiya uchilishesin ko'p gina oychilarimiz bitirib keldi. Yangi dramaturgler, rejissyorlar, baletmeysterler yettilishdi. Endi ushbu kadrlarga suyanib toza spektakllar, opera-baletler qo'yish imkoniyati paydo bo'ldi. Bu imkoniyatlar asosida Berdaq nomidagi Qoraqalpoq mamlakatlik musiqali ibratxonasining shtat ittifoqliklari kengeydi, katta simfoniyalıq orkestr tashkil etildi. Yangidan balet turppası, xor jamoasi ochildi. Bu g'amxo'rliklar sababdan teatrlarda operalar, baletler, musiqali spektakllar dramalıq piesalar qo'yila boshladi. Bunga misol etib, «Ájiniyaz» operası (I. Yusupov, N. Muxammeddinov), «Aleko» operası (S. Raxmaninov, Q. Ábdireymov), «Maysaranińg isi» operası (S. YUdokov, N. Ansatbaev), «Ayjamal» baleti (N. Muxammeddinov, T. Xojasov), «Injıqtıń muxabbatı» (K. Raxmanov, B. O’tebayev), «G’arip-ashiq» (Q. Zaretdinov, B. Baymurzaev), «Ernazar alakóz» (A. Utaliev, Q. Ábdireymov), «Saxıpqıran» (A. Aripov, N. Ansatbaev), «Adamlar qalay buzilg’an? » (S. Jumaǵulov, N. Ansatbaev), «Zawal» (A. Allamuratov, B. Baymurzaev), «Su’yinshi» (P. Aytmuratov, X. Sharipov), «Anajan» (SHamanadze, B. O’tebaev), «Xanuma» (A. Sacharelli, N. Ansatbaev), «Temir qatın» (Sh. Boshhbekov, Q. Abdireymov), «Shar'yar» (Q. Matmuratov, B. Baymurzaev), «O’mirbek ha’m tajsha» (Q. Matmuratov, B. Baymurzaev) ham boshqa ham saxnalıq badiiy asarlarni qayd etishga bo'ladi. Mustaqilligimizdan so'ng madaniyatning va san'at kollejida yangidan baxshi -jirov tayorlash kurslari, estrada bo'limlari ochildi. Shu jumladan, Najimaddin Muxammeddinovtıńg madaniyatning vazirligin boshqargan davrlarida ushbu madaniyat va san'at sohasini keng yoriqqa chiqarish maqsadida Respublikamızda birinchi bo'lib «Qoraqalpog'iston madaniyatı» gazetasi ochildi.
U san'at bilim yurtida o'qituvchi bo'lib ish boshlagan paytlaridan to hozirga qadar qanchadan-qancha shogirdlarni tayyorladi. Yosh ijrochilarning talantıni ochish, ularni qo'llab-quvvatlash, ijodkorligini mashaqqatli yo'llaridan olg'a qaray harakatda otalarcha g'amxo'rlik ko’rsatib kelayotgan inson, u birga ishlashgan tolantlı yoshlardan M. O’temuratov, S. Annaqulova, R. Xojasov, Ǵ. Bekchanov, G. Utepovalar «Nihol» tuhfalıgınıń laureatları darajasiga erishdi.
O'zbekiston Mustaqilligining eng dastlabki davridan e'tiboran xozirgi vaqtgacha elimizda o'tkazilgan barcha Mustaqillik va Navruz umumiy aholilik bayramlarining musiqiy -xoreografiyalıq tomoshalarining badiiylik yoqdan rahbari bo'lib, bu ulug' sanalarning yuqori badiiylik sifat darajasida, chuqur mundarijali o'tishida bu insonning mehnati farqli.
Najimaddin Muxammeddinov o'zining ijodiy chevarligi, aholi uchun ishlagan tinimsiz mehnatlarining sovg'asin xalqimiz tomonidan da hukumatimiz tomonidan da odil baholashlar arqoli oldi. Unga 1974-yili «Qaraqalpaqstanda miyneti singen ko’rkem o’ner g’ayratkeri », 1977-yili - «O'zbekistong’a miyneti singen ko’rkem o’ner g’ayratkeri » xúrmetli unvonlari berildi. 1974-yili Hamza nomidagi O'zbeksdan mamlakatlik sovg'asin, 1994-yili Berdaq nomidagi Qoraqalpog'iston mamlakatlik sovg'asin olishga erishdi. 2002-yili «Mehnat shuhratii», 2007-yili «El-yurt hurmati» ordeni bilan mukofotlandı.
Najimaddin Muxammeddinov Qoraqalpog'iston Respublikasi Madhiyasining muallifi, qoraqalpoq xalkınıń tuńgich operasniıńg, tuńgich baletinińg, tuńgich simfoniyasınıńg muallifi bo'lishi jo'rligida XX asr va bugungi kunimizda da keng ildiz yoyib yuksalib borayotgan musiqa san'atimizdińg biyik boyteragi bo'lib, shoxasın hali keng yoyib , baland sho'xqılarga tomon o’saberadi.












<Albatta, umrda har bitta narsaning, har bitta asarnińg kelib chiqish tarixi bo'ladi. O'sha asosda qoraqalpoqnıńg klassik shoiri Ajiniyaz Qosibay o'g'lining yodgorligiga arnalıp dóretilgen tuńgich milliy opera «Ajiniyaz»ning o'ziga xos kelib chiqish tarixi bor.
Operanıńg yaratilish tarixi o'tgan asrning 70-80 yillariga borib taqaladi. Bir kunlari kompazitor O'zbekiston va Qoraqalpoqston Respublikalari san'at arbobi Najimaddin Muxammeddinov zamondoshi, zangidosh do'stiı qoraqalpoq poeziyasining bayteregi, O'zbekstan Qahramoni Ibrayım Yusupovga shunday degan edi :
- Siz bu zamonning Ajiniyazısız. Aholi shoiri Ajiniyaz haqida bir liberetto yozsangiz qalay bo'lar ekan?! Unga opera dóretkim kelib yur.
Shunda Ibrayım og'a tanlanib :
- Haw, liberetto yozib ko'rgan yo'q edim. Qo'limnan kelarmikan?! - dedi gumonsinip. Najimaddin og'a bo'lsa hatirjamlık bilan
- Sizning qo'lingızdan kelmaydigan narsa yo'q,-degan edi jilmayib.
- Obdan o'ylab ko'rayin- deb javob bergan Ibrayım og'a tez orada operanıng liberettosın yozib tugatadi. Najimaddin og'aning esdaliklariga qaraganda liberetto juda keng ko'lamda va mundarijali yozilgan ekan. Uni Moskvadagi belgili kompazitor Evgeniy Brusilovskiyga jo'natadi. Brusilovskiy asarni ko'rib chiqib : «Bu liberettoga bitta emas ikkita opera yozsangız bo'ladi» degan g'oyat baholi fikrini ifoda etadi. Shunday qilib, Najimaddin og'a operanı yozuv ishini boshlaydi. Ko'p gina maslahatlar va tavsiyalardan soń opera tayor bo'ladi. Uni saxnalastırısh jarayonida Toshkentdan bir guruh musiqa mutaxassislari chaqirtiladi va ularning qo'shma mehnatining orqasida opera 1987-yili saxna yuzini ko'radi. Kompazitorning aholi musiqa intonatsiyalaridan chevarlik bilan foydalana bilishi ham etiborga loyiq. 3 aktli, 7 kartinali opera hozirgi Berdaq nomidagi qoraqalpoq mamlakatlik akademiyalik musiqali teatri saxnasıda qo'yiladi. O'sha vaqtda operanıng musiqiy ta’raftan rahbari va bosh dirijyorı O'zSSRga xizmat ko'rsatgan san'atkor Ǵani Tólaganov, saxnalastırıwshı-rejissyor Oleg Uzoqov, saxnalastırıwshı dirijyor O'zbekstan va Qoraqalpog'iston Respublikalari san'at arbobi Q. Zaretdinov, xudojnigi Berdaq nomidagi mamlakatlik mukofottıń laureatı I. Olibekov, baletmeysterlar O'zbekston va Qoraqalpog’iston xaliq san'atkorlari P. Madreymov va X. Sharipov.
Operanıń prem'erasına Qozoqstonnıng Almatı shahridan Najimaddin og'aning ustozi, SSSR xaliq san'atkori, kompazitor Erkaǵaliy Raxmadiev, Moskva shahrinınan belgili kompazitorlar , Toshkent shahridan 6 odam tarkibida kompazitorlar uyushmasining boshlig'i Mirsodiq Tojiev hukmronligida sekretariat vakillari keladi. Ular operanı keng turda talxlab, u tug'ralı birinchi professional' va milliy qoraqalpoq operası degan yuqori baho beradi.
Shuni ham eslatib o'tishimiz za’ru’r, opera doratilgannan keyin uning yozib tugatilgan birinchi kartinasi talantlı aktyor va rejissyor O'zbekston va Qoraqalpog'iston xaliq san'atkori Quwatbay Abdireymov tomonidan Qoraqalpog'iston ASSRning 50 yillik ma'rakasinde saxnaga qo'yiladi. Faqatgina Moskvada o'qiyatgan O'zbekston aholi san'atkori N. Ansatbaev chaqirtılıp, operanıng birinchi kartinasida qatnashadi. O'sha vaqtda mutaxassislarding yetarli emasligin hisobga olgan holda , operanıng premyerası ortga suriladi. Buning sababi, operanıng har bir ariyasın moramiga keltirib bajaradigan, ken diapazonga va kuchli lirizmge boy saxna chevarlari bilan arboblarining o'sha kezda talaba ekanligi sababli operanıng yoriqqa chiqishi biroz keshigadi. Ya'ni, T. Xojanazarov Leningrad shahrida, T. Xojasov Moskvada, R. Qutekeeva va E. Aytniyazovalar Toshkent shahrida o'qishni tugallap úlgermagan edilar.Shunga kora opera Abay teatrinda yuqori korkem darajada saxnaga qoyildi.Sababi, teatrimiz <>operasini Alma-Ata saparidan oldin Nukusda bir necha marotaba qoyilib borilgan edi.
Shundan keyin «Ajiniyaz» operası Alma -Ata, Tashkent shaharlarida o'tkazilgan Qoraqalpog'istonning teatr kunlarinda saxnalarga qo'yiladi. 1989-yilda Almata shahrida o'tkazilgan teatr kunlarida teatrimiz tomonidan «Ajiniyaz» operası, «Ǵárip ashiq», «Suymegenge su’ykenbe» musiqali dramaları qo'yilishi rejalashtirilgan edilar.
O'sha yillardagi qiyinli qistalang vaqtda teatrimizning Almata shahrida bo'ladigan safari qiyin vaziyatga uchradi. Ya'ni, tashrif davomida qo'yiladigan spektakllar rejaga yarasha saxnalastırıshi uchun 200 ga yaqin odamlar borishi kerak edilar. Keyinchalik bir qator masalalar o’z yechimini kutayatgan edi. Biroq o'sha vaqtdagi madaniyat vaziri Najimaddin Muxammeddinovning qahramonlik bilan turib, spektaklarga qatnashishga imkaniyat va barcha xodimlarga sharoit yaratib bera olganligi manzurli mehnat bo'ldi desak mubolag’a bo’lmaydi. Buning sababi, Qozoqstonning madaniyat ishlar vaziri E. Raxmadiev Najimaddin og'aning ustozi, kengashgóyi sifatida uning ichlarinda hamicha qo'l qanot bo'lib turdi. Chundan keyin vajohatli insonlar hukmronligida Almatadagi taetr kunlari juda yuqori sifatda o'tkazildi. Ájiniyazdıń rolini T. Xojanazarov o'ylaganday etib bajarib chiqdi. Qirolicha rolinida Roza Qutekeeva, Aybórek rolinida M. Sifateva, Berdi ingliz rolini B. Nadırov, Panaxan rolini K. Serjanov, Pirim biy rolini M. Xojaniyazovlar kewildegidey o'ynab , ijodiy jamoaning mehnatini aholiga a'lo darajada yoritib beradi.
1987-yili N. Muxammeddinovning «Ájiniyaz» operasınıń toliq varianting dóretilip, saxnaga olib chiqarilishi Qoraqalpog'iston madaniyatining tarixidagi katta yangilik va katta tarixiy voqea bo'ldi. Bu operanıń 1993-yili Tashkentda o'tkazilǵan Qoraqalpog'iston madaniyat kunlarinda Navoiy nomidagi mamlakatlik teatrda , 1991-yili Almatı shahrida o'tkazilgan Qoraqalpog'iston ibratxona kunlarinde Tahdid nomidagi mamlakatlik opera va balet teatrda qo'yilishi va hozirga qadar mamlakatlik teatrlarimizda bosh repertuarı bo'lib kelayotganligi - uning takrorlanbas ekanligidan darak beradi.
Opera klaveriniń 2012-yili «Bilim» baspasi tomonidan kitob bo'lib bosilib chiqishi tarixiy voqealar safiga kiradi.
N. Muxammeddinovning 1986-yildan 1999-yilga qadar Qoraqolpoqstan Respublikasi madaniyat ishlari bo'yicha vaziri bo'lib ishlagan davrida madaniyatimiz bilan san'atimizning mevali vaqtlari hisoblanadi. Buning sababi, ushbu yillar ichida bir nesha yoshlarimizga imkaniyot eshikleri ochilib, o'qib bilim olish shart-sharoitlari yaratiladi, Nukus madaniyat texnikumıda bir necha yangi bo'limlar ochilib, u yerda aholi taronalarini tanituvchi yoshlar yetilishib chiqdi.
Yaqin yillarda bo'lsa qoraqalpoq aholisining ulug' shoiri, mashhur so'z zargari Ájiniyaz Qosibay o'g'ilining hayoti va ijodkorligiga bag'ishlangan N. Muxammeddinovning «Ájiniyaz» operasıni Berdaq nomidagi qoraqalpoq mamlakatlik akademiyalik musiqali teatrida takroriy saxnalashtırildı. Bu operaning takroriy saxnalashtirilichi qoraqalpoq san'atidagi katta bir yangilik , musiqa hunari da professionalizmga yo'l olib yana ham bir necha sho'xqıga ko'tarildi desak tog’ri aytgan bolamiz.
Ushbu opera Tahdid teatrida yuqori darajada saxnaga qo'yildi. Sababi, teatrimizda «Ájiniyaz» operasıning Alma –Ata tashrifidan aldin Nukusda bir necha marta qo'yilgan edi.

Sahnada yangidan tug'ilgan opera

Qoraqalpoq aholisining ulug' shoiri, mashxur so'z zargari Ájiniyaz Qosibay o'g'ilining hayoti va ijodkorligiga bag'ishlangan N. Muxammeddinovning «Ájiniyoz» operasi Berdaq nomidagi qoraqalpoq mamlakatlik akademiyalik musiqali teatrning takroran saxnalashtırildı. Bu operaning takroriy sahnalashtırılıshiı qoraqalpoq san'atidagi katta bir yangilik bo'lishi bilan birga , musiqa hunari da professionalizmge yo'l olib yana ham bir baland sho'xqıga ko'tarildi desak qato qilmaymiz.
Teatr sahnasında uzoq tarixiy o'tmishda o'tgan asrdagii podshohlik hokimiyati, aholi hayoti, urf -odatlari va o'sha dávirga xos koloritin ko'rsatish juda qiyin vazifa. Buning ustiga, aytib o'tilgan davirga teatrimiz tarixida birinchi marta múrajot qilayotganligi vazifani yanada qiyinlashtiradi. Tetr jamoasi bu muammoni har tomonlama ochib berishga intilgan.
«Ájiniyoz» operasıning yaratilishi O'zbekiston va Qoraqalpog'iston san'at arbobi, O'zbekiston mamlakatlik sovg'asining laureatı kompazitor Najimatdin Muxammeddinov tomonidan faqatgina tarixiy mavzuning ko'rsatilishi bilan gina emas, balkim milliy opera ijodkorligining shakllanishi va rivojlonishi yo'lidagi qadam bo'ldi. Kompazitorning aholi musiqa intonatsiyalaridan chevarlik menen foydalana bilishi da itiborga loyiqdir.. Tarixiy mavzuda opera yaratishning qiyin tomonlaridan biri, asarning musiqa tilini tarixiy mavzuga xos hisoblanadi.Bu vazifa biz so'zlab berayotgan operada samarodor yechimini topgan. Opera qahramonlarining ariya va kompazitorlarning xor va raqs bo'limlarida aholi taronalaridan keng turda foydalanilgan. Badiiy asar musiqasini eshirganimizda rostan ham o'sha davr ruwxıni ko'rsatuvchi intonatsiyalarni shitamiz. Bu tinglovchi e'tiborini mavzu va dávir chegarasindan chetga chiqishga yo'l qo'ymaydi. Asarniń qunlılıgi ham manashundadir.
«Ájiniyoz» operasıning yutuqlaridan yana biri,, kompazitor qoraqalpoq aholi musiqasining massalik, yengil namunalaridan chevarlik bilan foydalana olgan. Operaning musiqiy tili oddiy bo'lib qolmasdan deyarli borcha raqamlari original va aholi ashulalari ruhida yozilgan. Ariyalarning qoshiq tarzida yozilishi bo'lsa tinglovchining qabul etish qobiliyatini o'ziga jalb qiladi. Ariyalardıń bir shakl va o'lchamida yaratilishi opera janirining i mkaniyatlorın har tomonlama orttirib boradi. Operada har bir ariya yaki arioza obrazlarni harakatlanishi katta o'rin tutadi va kompazitorning asosiy e'tiborini qaratgan. Kompozitor aholi saxnalarıda asosiy e'tiborni qaratib, i birqansha ta'sirshang xorlar yaratgan.
Operaning librettosıni O'zbekiston va Qoraqalpog'iston aholi shoiri Ibrayım Yusupov yozgan. Libretto muallifi shoirning umr yo'llarini ko'rsatish jo'rligida uning ichki tuygularini o'zida zamon oqimiga yoqqol kuch topib, aholi manfaati, xalqning qayg'usi bilan g'am-g'ussasina hamkor bo'lib, ularni yorqın kelajakka tomon to'la qadam boshildi.. Bu ham bo'lsa asarning yutuq tomonlaridan biri hisoblanadi. Badiiy asar kompoziciyası voqea jaroyani va personajlar múnosobatini korsatilishi chevarlik bilan ko'zga tashlanadi.
Shu jumladan operaning bu yangi talxinida O'zbekiston aholi san'atkori, Berdaq nomidagi mamlakatlik mukofottıning laureatı Najimatdin Ansatbaev yosh aktyorlani ko'proq kiritgan. Shu tarifta katta bir ansambil yuzaga kelgan. Rejissyor odamlar huquqi va hisyotlarining ozodlik uchun kurashish mavzusin, kuchli va yorqin odamlar obrazini qahramonlik romantik ruwx bilan yorqin tetral shaklda tasvirlashni o'zl oldiga maqsad etib qo'ygan. Obrazlar galereyasini yaratishda har bitta obrazning xarakteri va ichki hislarining ochiilish xususiyatlari bilan uning ibratxonaallıgi orasida toliq garmoniya bo'lishiga erishgan.
Rejisyor asarni i tóǵri saxnalashtırgan. Obrazlarning tolqinlanishida haqiqiy va o'rinli vositalarni topgan. Masalan Ájiniyaz (sańatkor D. Xojabergenov) obrazining yaratilishi. Ayrim saxnalarda o'z ǵoyalari oddiy va ta'sirshang ko'rinishlar bilan aniq tushindirishqa uringan. Masalan, Ájiniyozning (sańatkor D. Xojabergenov) shohzodani (aktisa R. Kutekeeva) dagan muxabbati bilan qálbidagi ichki hislarini maqsadga muvofiq ichonchli va ta'sirshang vositalarda berilgan. Obrazlarning tolxlanishi ham oddiy ijodiy ko'rinishlar bilan yoriqqa chiqarilgan. Sańatning qudirati shunda, u tarixni kórsatish jórligida rivojlanish biznes rejalarini rávshan chizib beradi. Bu maqsadka rejisyor uchbu postanovkasida toliq erishgan deb hisoblaymiz.
Operada orkestrning roli katta. Bu joyda orkestrning aniq va yaqqol eshitilishini e'tiborga olish zurur. Vokal partiyalari bilan orkestr orasidagi jamlanish yoki raqslarni bórttirib berishdagi musiqaning rolini ashib berishda orkestrning xizmati tinglovchini zavqlandıradı. Orkestrning Qoraqolpoǵiston xaliq sańatkori dirijyor Aida Abdullaevaning hissasi katta.
Baletmeyster Qoraqalpoǵistonga xizmat kórsatgan yoshlar ustozi Ziybash Pirlespesova tomonidan saxnalashtirilgan raqslar postanovkaning katta doromadi hisoblanadi.. Barcha raqs saxnalarındagi tub nusqasi va chevarlik teatrda raqs ijrochiligining kamolga kelayotkanidan darak beradi. Raqoslar ijrochiligi hunarinda noziklik, milliy koloritlerdiń hususiyatlarini kamnan-kam egallab borayotganligini namoyish qiladi.
Saxna yoruqligida Bozatovda erta bahor ko'rinishi. Talliq daryosining atrofi.. Yigit -qizlar Navruz bayramida soyilga shıqqan. Xiyvadagi madrasani bitirib,qishloqga qaytgan Ájiniyoz shoirni xaluq kutib olmoqda. Ájiniyoz «Jayinda ellerbarmeken» ariyası bilan sog'inishin ifoda etadi. Xaliq shoirning ariyasıni zavqlanib tinglaydi.
Har bir ijodkor uchun o'z xaliqining qayǵu -dardlariga hamroh, o'larning tilak -umidlariga hampikir ularnining hayoti obrazlarini yaratishdan ortiǵıroq baxt bor mi? Buning uchun xaliqning qalbida ilhom olish uchun, ularning umidlarini seza bilish ham zurur. Mana qoraqalpoq xalqining farzandi shoir Ájiniyoz obrazini Qoraqalpoǵistonga xizmat kórsatgan sańatkor Doribay Xojabergenov shundoqqina ko'zlarlar -tiyrasdan turib tolxlagan. Ájiniyaz obrazi D. Xojabergenovning ijrosida teatr sohasinda yonalish bóldi. Sababi obraz maǵizini ochishda dramatik yónalishini birinichi planga qoyib chiqqan. Shuning uchun ham Ájiniyoz obrazini D. Xojabergenovning ijrosinda boshqa obrazlarining bittasina ham óxshamaydi. U yerdagi shoirlik martaba, oddiylik o'z o'rninida o'chanaqa chevarlik bilan kelip shiqqan, bu olbatta muvaffaqiyatidir..
O'zbekiston va Qoraqalpoǵistonga xizmat kórsatgan sańatkor Roza Kutekeeva Qirolicha obrazini katta chevarlik bilan bojarib chiqdi. Noziklik, sadoqat bu personaj hislatlari bolib hisoblanadi.. Aktrisa obraini sof aqil va sharq qizlariga tán hususiyati bilan ochib beradi. Obrazning vijdon erkinligina intilish kuchi qonchama yaqqol bólmasin báribir cheklov chiziǵida n chetga chiqmaydi. Bu holat kamnan-kam havuj ala beradi va sónggi yettinchi ko'rinishida sónggi nuqtaga yetadi. Qirolicha sevganiga erishadi. Uchbu mochaqqatli yóldagi uning boshidan o'tgan ozoblarini va qiyinchiliklarni aktrisa katta chevarlik bilan tariflab beraolgan. Uning baxtqa erishib kattalatning fotihasini olayatgan paytida ichidan qandaydir bir olov lovullap sirtga shıqqandek bóladi, bu quvonch va baxt olovi edilar. Aktrisaning yakko ovozi tinglovchilarini o'ziga qamrab olib musiqa dúńyasıga yetaklak keta beradi.
O'zbekiston va Qoraqalpoǵistonga xizmat kórsatgan sańatkorka Eliza Aytniyazova yaratgan Aybórek obrazi ham shu asosida bir katta ijodiy yutuq bóladi dasak adashmagan bolamiz.U yaratgan Aybórek har tamonlama yaqlit obrazi hisoblanadi.
Aybórek shoirni jon -táni bilan sebiv, u uchun o'zini hattoki o'tqa ham suvlarga ham tashlashga muhayyo turmasın báribir u shoirning yurak to'ridan o'rin ola olmaydi. Ushbu ichki hislarni tashqariga chiqarib, o'z dardini shoirga bildirgan vaqirlari da Ájiniyoz uni hohlamaydi.Bu vaqtdagi aktisaning ichidagi his olavga aylanadi, endi u qasos olish olaviga aylanadi.
Oltinchi ko'rinishda u qamoqda otrgan Ájiniyozga kelib birgalikda qoshib ketishni taklif etadi.Shu bilan u o'z qalbining hoxishiga etmakchi bo'ladi. Biroq shoir qalbi unga yumshamaydi.Jaqilga berilgan Aybórek (aktirisa E. Aytniyazova) shoirni boshqa ko'rmaslik uchun uni bo'shatishni buyuradi. Qanchama urinmasini Aybórek shoirning qalbida joy olmaydi, demak yurak amriga zid chiqish mumkin emas ekanligini aktirsa o'zining ichki kechirmalari yoqqol korsatib bergan.Aktirisa E. Aytniyazova dikciyası yaranlagan va sof bo'lib tinglovshiga aniq yetib boradi va ularga kuchli zavq bag'ishlaydi.
Operada ko'zga tashlanadigan sosiy obrazlarning yana biri bu Pirim biy obrazi. Pirim biydi yosh aktyor Baxtiyar Abdenov oynagan. Xaliq vakili Pirim biyga katta yuk yuklangan, u xaliqga egalik etib gina qolmasdan o'z xalqiga jon kuyaridir. Zurur vaqtida xaliqning erkinlik yo'lidagi kurashga jamlay oladigan o'zgasha tulg'a. O'z yurtiga bo'lgan cheksiz muxabbatı uning har bitta qadamidan loqqol ko'rinadi. Xalqim deb yonib turig an mardum farzandining aktyor bor chevarligi bilan ochib berishga harakat etgan. Aktyor B. Abdenovning Pirim biy jiddiylik, obrazning ichki mag'izini toliq ochib berish chevarligi takomillashib kelayatganday. Ariya bilan obrazni boglikligi motivleri hali yosh aktyordan chevarlikni taqozo etib turishganday seziladi.
Xudojnik O'zbekiston va Qoraqalpog'iston xaliq xudojnigi, Berdaq nomidagi mamlakatlik mukofottıń laureatı Islom Álibekovning ishlagan dakoraciyaları o'sha bir tarixiy davurdagi obrazli tariflashda asosiy vositalardan biri bo'ldi. Sahnadagi saroylarning korinishlarini ham yuqori vakillarining oziga xosligi kiyinishdagi oziga xosligidir.. Bu joyda rassom xizmatini aytib o'tgan o'rinli. Ko'rinishlarda tarixiy tavsilotlar ochiq ko'rinib turadi. Buning o'zi korinishlarida o''sha bir olis-olislarda qolgan tarixni dúńyaga olib kirgandek bo'ladi. Bunday kenglikda obrazlar yaratish ham ishonchli chiqadi.
Umuman olganda takroriy saxnalastırılgan (interpretaciya) bu «Ájiniyaz» operası qoraqalpoq musiqa hunarining rivojlanishiga katta hissa qo'shayotgani so'zsizdir. Shuning jo'rligida teatr aktyorlarining ijodkorligi professional darajaga ko'tarilgani da yaqqol korinib , butun taetr jáámitining da yemishli, mehnat etganini oz dalilin ko'rsati turibdi.