I bob aqliy tarbiya haqida tushuncha
Download 75.97 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fazoni idrok qilish
TAYANCH TUSHUNCHALAR
Idrok - narsaning yaxlit obrazidir. Idrokning konstantligi, o`zgarmasligi. Illyuziya borliqning noto`g`ri idrok qilinishi. Gallyutsinatsiya – voqelikdagi yo`q narsalarni idrok qilish. Appertsentsiya - idrokning psixik hayot mazmuniga mosligi. Idrok sezgi a ’zolarimizga ta ’sir qilib turgan narsalarning ongda bevosita aks etishidir. Biz narsa va hodisalarni yaxlit holicha idrok qilamiz, narsalarning ayrim xossalarini esa sezamiz. M asalan, quyoshni biz idrok qilamiz, uning yorug'ini esa sezamiz, og‘zimizdagi chaqm oq qandni idrok qilamiz, uning shirinligini esa sezamiz. A m m o xossa va narsa bir-biridan ajralmasdir, shu sababli narsalarni idrok qilish ham sezgilardan ajralgan holda voqe bo'lishi m um kin emas. Biz bir narsani idrok qilayotganimizda uning ayrim xossalarini ham sezamiz. Idrok jarayonida ishtirok etuvchi analizatorlarga ko`ra ko`rish, eshitish, xid bilish, ta’m bilish, kinetik va teri tuyush kabi idrok turlari mavjud. Boshqa klassifikatsiyasi asosida materiyaning mavjud bo`lishi yotib – u vaqtni idrok etish, fazoni, xatti – harakatni idrok etish turlariga bo`linadi. Fazoni idrok qilish - forma, kattalik, ob’ektlarni joylashishi, ularning re’lefi va yo`nalganligini idrok etishda ifodalanadi. Fazoni idrok etish kuchini, teri tuyush va muskul harakat organlari asosida yuzaga keladi. Vaqt idrok etish – ob’ektiv vaqtni, uning tezligi va ritmini aks etishidir. Harakatni idrok etish - ob’ektiv fazodagi joylashishi va o`zgarishini aks etishi bo`lib, bunda ko`rinishi va kinetik analizator muhim ahamiyatga ega. Idrokning sifati bu tezligi, aniqligi va to`laligi. Idrokning sifati tashqi omillarga bog`liq bo`lib, bunga narsa va hodisalarni sifat, turgan joyi, organi faktorlarga – sezgi organlari va nerv sistemasining holati, sub’ektiv faktorlar – bilim, tasavvur, qiziqish va tafakkur rivojlanishi bilan bog`liq. Idrokning o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iboratdir: a) Predmetliligi b) Yaxlitliligi v) Strukturaliligi g) Konstantligi d) Mantiqiyligi e) Tanlanganligi Predmetlilik – bu ob’ektivlashtirish akti bo`lib, u tashqi olamdan olingan ma’lumotlarni o`zida mujassamlashtiradi. Yaxlitlik – predmetlarni u haqidagi ma’lumotlarni jamlagan holda yaxlit idrok etishi. Strukturalilik (tizimlilik)- bu predmetlarni sezgilar yig`indisi sifatida emas, balki bu sezgilar asosida predmet strukturasini ma’lum bir vaqt oralig`ida shakllanuvchi uning elementlari orasidagi borliqni idrok etishdir. Konstantlilik - idrok etilgan predmet xususiyatlarini doimiyligidir, o`zgarmsligidir. Mantiqiylik – anglangan holda idrok etish, ya’ni predmetni aniq guruh, sinfga kiritgan holda umumlashtirish. Tanlanganlik – ko`p ob’ekt ichida boshqalar bilan solishtirilganda konkret ob’ekt fondan ajratilishidir. Idrokda appertseptsiya hodisasi yuzaga keladi (Nemis psixologi G.Leybnits tomonidan kiritilgan). Bu idrokni mazmunini olingan bilimlar, malakalar, qarashlarga insonni atrofga bo`lgan munosabatiga bog`liqligida ifodalanadi. Idrokda alohida hodisalar – illyuziya, gallyutsinatsiya va subsensor idroklar. Illyuziya - sezgi organlarimizga bevosita ta’sir etib turadigan narsa va hodisalarni noto`g`ri yoki buzib idrok etishdan iborat psixik hodisa. Illuyuziya hodisasi ko`ruv, eshituv, harakat idroki kabi - sohalarga xosdir. Ularni jismoniy, fiziologik va psixologik sabablar keltirib chiqarishi mumkin jismoniy sababga misol: stakandagi choyga solingan qoshiqni siniq deb idrok qilish. Fiziologik sabab: ko`zimizning tagiga yon tomondan barmog`imizni bir oz botirsak ko`rib turgan predmetimiz ikkilanadi. Psixologik sabab kontrast natijasida notugri ko`rinish oq fondagi kulrang doimo qora fondagidan ko`ra to`qroq ko`rinadi. Gallyutsinatsiya alaxsirash, bosinqirash, valdirash real voqealikdagi narsa va hodisalarning analizatorga bevosita ta’sirisiz ongimizda turli obrazlarning xayoliy ravishda paydo bo`lishidan iborat psixopatologik hodisa. Subsensor idrok – miyaga his etish organlari orqali etib keladigan signallarni inson tomonidan ongsiz ravishda idrok etilishi va qayta ishlanishidir. Idrok jarayonida uning fenomenlari (yunon. «phainomenon» - noyob, g’ayriodatiy holat) muayyan hodisalarni aks ettirishda ishtirok etadi, in'ikosning turlicha aniqlikda namoyon bo’lishi mumkinligi to’g’risida ma'lumot beradi. Ular gallyutsinatsiya (lot. «hallucinatio» - alahlash, bosinqirash, valdirlash, yo’q narsalarning ko’rinishi, eshitilishi, sezilishi), illyuziya (lot. «illusio» - xato, adashish, yanglishish), attraksiya (frants. «attraction» - o’ziga tortish, mahliyo etish, jalb qilish), yaqqol ko’rinish (rus. «yasnovidenie» - yaqqol oldindan ko’rish, yaqqol g’oyibdan xabar olish) tushunchalari orqali nomlanadi. Download 75.97 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling