I-bob. Arxivlar haqidagi umumiy tushuncha betlar

2.1.Mustaqil O‘zbekistonda arxiv tarmog‘i va arxiv ishining rivojlanishi.
O‘zbekiston Respublikasida arxiv ishlarini tashkil etishning aniq tizimi, arxiv tarmog‘i mavjud. Oʻzbekiston Respublikasi davlat arxivlari tizimiga Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “ Oʻzarchiv ” agentligi (2004-yil 3-fevralgacha — Arxiv Bosh boshqarmasi) rahbarlik qiladi¹². Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzurida Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida o‘zining arxiv boshqaruvi organi faoliyat ko‘rsatadi.) _Qoraqalpog‘iston Respublikasi Arxiv ishi boshqarmasi; barcha viloyatlar va Toshkent shahrida – arxiv ishi hududiy boshqarmalari. arxiv ishi boshqaruv organlari hisoblanadi . Mustaqil Oʻzbekiston davlat arxivlari tizimiga bevosita “Oʻzarchiv” agentligiga boʻysunuvchi Oʻzbekiston markaziy davlat arxivlari : Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi ( OʻzR Davlat arxivi ) va ikkita ixtisoslashtirilgan arxiv – markaziy davlat kino va foto arxivi kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Hujjatlar (TsGA KFFD) va Respublika ilmiy-texnikaviy hujjatlar markaziy davlat arxivi (TsGA NTMD) Markaziy davlat arxivlarining barcha binolari ixtisoslashtirilgan arxiv binolarida joylashgan. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Markaziy davlat arxivi (TsGA RKK) Nukus shahrida joylashgan ; barcha viloyat markazlarida (shu jumladan Toshkent shahrida) viloyat davlat arxivlari, Toshkent shahrida esa Toshkent shahar davlat arxivi mavjud. Shuningdek, Toshkent shahrida shaxsiy tarkibga oid hujjatlar arxivi mavjud. RKK Markaziy davlat arxivi va barcha viloyat arxivlarida shahar va tumanlarda (QQB va viloyatlarda ) koʻplab (qoida tariqasida, tumanlararo) boʻlimlar mavjud boʻlib, ular tegishli ravishda RKK arxiv ishi boʻlimiga va viloyat boʻlimlariga hisobot beradilar. arxivlash. Bundan tashqari, Oʻzbekistonda idoraviy boʻysunuvchi arxivlar ( doimiy hujjatlar tarkibiga ega), FHDYo arxivlari ( ZAGS ) hamda davlat tashkilotlari va muassasalari, jamoat tashkilotlari hamda kooperativ va xususiy korxonalarning koʻplab joriy arxivlari mavjud.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi Arxiv ishi boshqarmasi va arxiv ishi hududiy boshqarmalari ishiga Arxiv Bosh boshqarmasi (GAU) vorisi bo‘lgan “O‘zarxiv” agentligi rahbarlik qiladi . viloyatlar va Toshkent shahri (2004-yil 3-fevralgacha — viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzuridagi arxiv boshqarmalari ; soʻng viloyat arxivlari va Toshkent shahar arxivi, shuningdek, kadrlar hujjatlari arxivi) oʻzlariga boʻysundi/ filiallari / viloyatlar hokimliklarining tegishli arxiv boshqarmalariga va Toshkent shahar hokimligi arxiv boshqarmasiga ).
Arxiv boshqaruvi organlarining asosiy faoliyatiga quyidagilar kiradi:
A) Tashkiliy chora-tadbirlar; ishning asosiy yo'nalishlarini rejalashtirish; bu konferentsiyalar, yig'ilishlar o'tkazish, quyi muassasalarga yordam ko'rsatish va boshqalarni o'z ichiga oladi.
B) Ilmiy-tadqiqot va ilmiy-axborot ishlariga rahbarlik qilish (jumladan, “ O‘zarxiv ” Ilmiy (ilmiy) kengashi ishini , NSA faoliyatini tashkil etish, masalan, ma’lumotnomalar, qo‘llanmalar yaratish, to‘plamlarni tayyorlash va nashr etish; va boshqalar¹³;
hujjatlarni yig'ish va qimmatli qog'ozlarni ekspertizadan o'tkazish bo'yicha ishlarni boshqarish , bunga muassasa va tashkilotlardagi idoraviy, joriy arxivlar va ish yuritish ishlarini nazorat qilish kiradi;
D) Hujjatlarning saqlanishini ta’minlash bo‘yicha ishlarni tashkil etish (jumladan, davlat arxivlari binolarini loyihalash, qurish, rekonstruksiya qilish, hujjatlarni restavratsiya qilish laboratoriyalarini yaratish;
E) Ishlarni tashkil etish, kadrlar bilan ishlash (jumladan, arxiv xodimlarining malakasini oshirish chora-tadbirlari, tajriba almashish uchun seminarlar o'tkazish va boshqalar).
Idoraviy, joriy arxivlar uchun yo‘riqnoma va uslubiy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Har bir arxiv guruhi o'z ishida o'ziga xos xususiyatlarga ega (masalan, idoraviy arxivlarda tashkilotning tarkibiy bo'linmalari ishini o'rganish uchun hujjatlardan foydalanish bo'yicha ishlar olib borilmoqda, tezkor xarakterdagi ma'lumotnomalar va ma'lumotlar tayyorlanadi, ijtimoiy-huquqiy ma'lumotnomalar). tabiatda beriladi; doimiy tarkibdagi hujjatlar davlat arxivlarida / davlat arxivlarida saqlanadi (saqlash muddati) va bu barcha turdagi davlat arxivlari ishining o'ziga xosligini belgilaydi / hujjatlardan foydalanishni ta'minlash bilan bir qatorda ko'p ishlarni amalga oshiradi. Hujjatlarni qabul qilish, saqlash, hujjatlar va hujjat aylanishini tashkil etish, muassasalarda ish yuritish, idoraviy arxivlar holati o‘rganilmoqda va tekshirilmoqda; ular tegishli yo‘nalishdagi buyruqlar, hujjatlar, buyruqlar tayyorlashda ishtirok etadi; tajriba; umumlashtiriladi, barcha shakllarda uslubiy yordam ko'rsatiladi, hujjatlarni saqlash va ulardan foydalanishning barcha yo'nalishlarida seminarlar, yig'ilishlar, maslahatlar o'tkaziladi; ekspert komissiyalari ishi tashkil etiladi va hokazo.)
Yirik arxivlar /doimiy hujjatlar tarkibiga ega/ va ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boruvchi boʻlimlar ilmiy-tadqiqot muassasalari hisoblanadi /va shunga koʻra qonun hujjatlariga muvofiq ilmiy-tadqiqot muassasalariga kiradi/. “O‘zarxiv” tomonidan qonun hujjatlari asosida ishlab chiqilgan yo‘riqnoma va nizomlar amaldagi me’yoriy hujjatlar hisoblanadi; ular asosida mustaqil O‘zbekiston arxiv muassasalari ishi barpo etiladi O‘zbekiston arxiv muassasalari xalqaro arxiv tashkilotlari ishida ishtirok etadilar, xorijiy davlatlar arxivlari bilan yaqin ishbilarmonlik aloqalarini o‘rnatadilar; MDH davlatlarining ko'plab arxivlari bilan
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Oʻzarchiv” agentligi (sobiq) rahbarlik qiladi, muvofiqlashtiradi va tashkil etadi. O‘zg‘lavarchiv — O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Arxiv Bosh boshqarmasi) bugungi kunda tashkiliy-uslubiy roli sezilarli darajada oshib bormoqda; Shu bilan birga, barcha tizimlardagi arxiv xodimlari, olimlar, o‘qituvchilarning keng doirasini birlashtirgan O‘zarxiv huzuridagi Arxiv ishi bo‘yicha Jamoatchilik kengashi O‘zarxiv va mahalliy arxivlarga katta yordam bermoqda. “O‘zarchiv” ning o‘rni va faoliyati O‘zbekiston xalqining ko‘plab ma’naviy boyliklarining saqlanishini kafolatlaydigan Milliy arxiv fondi to‘g‘risidagi Nizom bilan chambarchas bog‘liq. Bu borada arxivlar to‘g‘risidagi qonun – O‘zbekiston Respublikasining “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilingani alohida ahamiyatga ega bo‘lib, unda arxivlarning respublika hayotidagi o‘rni va roli, maqomi, faoliyat yo‘nalishlari aniq belgilab berilgan. NAFni to'ldirish , ilmiy-texnik qayta ishlash, hujjatlarni malakali ekspertizadan o'tkazish bugungi kunning chinakam tarixiy ahamiyatiga ega bo'lgan vazifalardir. Arxivlar faoliyatining aniq, qonuniy tartibga solinadigan normalarini yaratish, ularning rolini oshirish arxivlar ishining butun darajasini, jumladan, aholi va tadqiqotchilarga uslubiy xizmat ko‘rsatish darajasini oshirish, arxiv materiallarini ommalashtirish (shu jumladan, arxiv hujjatlari) bilan chambarchas bog‘liq. o'qish zallari ishi ) .
sharoitida ijtimoiy-huquqiy guvohnomalar berish katta ahamiyatga ega. “Milliy arxiv fondi to‘g‘risidagi nizom”da ko‘rsatilganidek , arxiv muassasalari nafaqat davlat, balki nodavlat muassasalar fondlari bilan ham shug‘ullanadi. Nodavlat notijorat tashkilotlari doimiy saqlash muddati bo‘lgan hujjatlarni va shaxsiy tarkibni O‘zbekiston tegishli arxiv organlarining ruxsatisiz yo‘q qilishga haqli emas. Nodavlat muassasalar tugatilganda (va ularning huquqiy vorisi bo‘lmaganda) ularning materiallari davlat mulkiga o‘tadi va doimiy saqlash uchun davlat arxivlariga topshiriladi. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda shaxsiy hisobdagi arxivlar tarmog‘i ham sezilarli darajada kengaydi.
Arxivda arxiv materiallarining statsionar va sayyor ko‘rgazmalari tashkil etiladi¹⁴.
Bugungi kunning eng muhim vazifalaridan biri arxiv xodimlarining malakasini oshirish va arxiv xodimlarini tayyorlash masalasidir. O‘zbekistonda uzoq yillar davomida o‘sha davrdagi Ittifoq doirasida na oliy, na o‘rta malakali arxiv xodimlarini tayyorlash tizimi mavjud emas edi. Faqat bugun, O‘zbekiston mustaqillik yo‘lida rivojlanib borayotgan bir sharoitda O‘zbekiston O‘zbekistonga jo‘natilgan nihoyatda arzimas kadrlar – Moskvadan arxivchilar – professionallarga qaram bo‘lib qoldi. Bugungi kunda yuridik kollejlarda (shuningdek, O‘zbekistondagi mehmonxona xo‘jaligi va turizm kollejlarida, M. Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti va Toshkent davlat madaniyat va turizm institutida o‘rta maxsus malakaga ega arxiv xodimlari tayyorlanmoqda . bakalavriat darajasida arxiv ishi mutaxassislarini tayyorlash bo‘yicha tajribaga ega, O‘zbekiston Milliy universiteti tarix fakultetida esa tarixchi-arxivchilar tayyorlanayotgan bo‘lsa, endilikda “Tarix va arxivshunoslik” mutaxassisliklari bo‘yicha tarixchi-arxivchilar tayyorlanmoqda. “Arxiv ishi nazariyasi va amaliyoti”, “Arxeografiya” oliy malakali magistratura yo‘nalishlari qayta tiklanmoqda.
Bugungi kunda mustaqil O‘zbekiston arxivlarida arxiv hujjatlarining shikastlanishi, buzilishining oldini oladigan, to‘g‘ri, ilmiy asoslangan saqlash rejimini maksimal darajada oshirish, yorug‘lik va harorat-namlikning to‘g‘ri rejimini ta’minlash, zararli kimyoviy, biologik, mexanik ta’sirlarga qarshi kurashish masalasi tobora ortib bormoqda. hujjatlar bo'yicha . Arxivlarni ixtisoslashtirilgan binolar bilan ta'minlash katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda O‘zR O‘zMXA, KFFD XXR, O‘XM NTMD, Respublika Prezidenti huzuridagi Ijroiya apparati arxivi maxsus qurilgan va jihozlangan ixtisoslashtirilgan arxiv binolarida joylashgan bo‘lib, O‘zbekiston MTTB XXR yaqinda shunday yangi binoga ko‘chib o‘tdi. ixtisoslashtirilgan bino. Ammo hujjatlarni saqlashning muhim elementi sifatida arxivlar uchun maxsus jihozlangan binolar masalasi hali ham katta rol o'ynaydi.
O‘zbekiston Respublikasida arxiv ishi to‘g‘risidagi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish O‘zbekiston davlat arxivlari faoliyatini tashkil etishning butun tizimi va tuzilmasi faoliyatining qonunchilik asosi bo‘lgan “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi qonunni hamda “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish. Milliy arxiv fondi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 3- fevraldagi 49-sonli qarori asosida arxiv tarmog‘ini qayta tashkil etish – O‘zbekistonda arxiv ishini rivojlantirish yo‘lidagi yangi qadamlar.