I-bob. Arxivlar haqidagi umumiy tushuncha betlar

Mundarija:
Kirish............................................................................................3-5-betlar
I-BOB. Arxivlar haqidagi umumiy tushuncha...............................................................................................5-28-betlar

1. 
   Markaziy osiyo va o‘zbekistonda arxiv ishi tarixi....................................................................................7-11-betlar
   
2. 
   Turkiston oʻlkasi arxivlari tarixi (mustamlakachilik davri)..................................................................................12-17-betlar
   
3. 
   Sovet davrida o'zbekistonda arxiv ishi (1919-1991)........................................................................................18-23-betlar
   

II-BOB. Arxivlarning vujudga kelishi va rivojlanish tarixiga bir nazar..........................................................................................29-41-betlar

2. 
   
   1. 
      Mustaqil o‘zbekistonda arxiv tarmog‘i va arxiv ishining rivojlanishi.........................................................................24-28-betlar
      
   2. 
      Hozirgi o‘zbekistonning asosiy arxivlari..............................................................................29-33-betlar
      

Xulosa...........................................................................................34-35-betlar

• 
  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati......................................36-37-betlar
  
• 
  Ilovalar……………………………………………………….38-42-betlar
  

Kirish
Arxiv ishi tarixining vujudga kelishi va rivojlanishidagi asosiy bosqichlarni bilmay turib, na tarixchi, na zamon talablari darajasida arxivchi bo‘lish mumkin emas¹. Ma’naviyatni tiklash, tarixiy xotirani tiklash , mustaqil O‘zbekistonning suveren dunyoviy demokratik huquqiy davlat sifatida rivojlanishiga alohida e’tibor qaratilayotgan bir sharoitda O‘zbekiston Respublikasining jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuviga tobora ko‘proq e’tibor qaratilmoqda. hozirgi O‘zbekistonda arxivlarga to‘lanadi. Aynan arxivlar – insoniyatning moddiylashtirilgan xotirasi, bugungi kunda xalq xotirasi kabi jamiyat taraqqiyoti uchun katta ahamiyatga ega va eng qimmatli tarixiy manbalar – yozma, ilmiy-texnikaviy, audiovizual, va bugungi kunda - elektron - tarixiy tadqiqotlar asosi; va xalq xo‘jaligini rivojlantirish, fan, texnika, madaniyat tarixiga oid muhim hujjatlar, ilmiy-texnik hujjatlar ombori sifatida; va odamlar hayoti uchun muhim bo'lgan hujjatlar ombori sifatida - ularning tajribasi, yashash joyi, ish joyi, yashash joyi, mulki va boshqa ko'plab ma'lumotlar. O‘zbekiston hukumati tomonidan arxiv ishni rivojlantirishga qaratilayotgan e’tibor bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni, “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi Nizom kabi arxiv ishi uchun muhim hujjatlar mavjudligida ham o‘z ifodasini topmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Milliy arxiv fondi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 3-fevraldagi 49-son qarori bilan O‘zbekistonda davlat arxivlari tizimini boshqarishning zamonaviy tuzilmasi belgilab berilgan.
Insoniyat taraqqiyotining muayyan bosqichida xo’jalik va ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishiga hamda davlatchilikning vujudga kelishiga olib keldi. Deyarli bir vaqtda ijtimoiy zarurat tufayli yozuv ham paydo bo’ldi. Qadimiy davlatlar o’zlarining ijtimoiy funksiyalarini bajarish jarayonida turli hujjatlar (qonunlar, farmonlar, mulk va soliq hisobotlari va h.) yaratish hamda ularni saqlashga ehtiyoj sezdilar. Shu tariqa hujjatlarni saqlaydigan muassasalar – arxivlar paydo bo’ldi.
“Arxiv” atamasi lotincha “arxivum” so’zidan olingan bo’lib, o’zbek tilida “mahkama”, “muassasa” degan ma’noni bildiradi. Lekin bu so’z hozirgi kunda boshqacha ma’noda qo’llaniladi. Arxiv deganda biz odatda faqat hujjatlar saqlanadigan muassasani tushunamiz.
Arxivlarda turli idoralar, korxonalar, tashkilotlar, shu-ningdek ayrim shaxslar faoliyati jarayonida yaratilgan va to’plangan hujjatlar va materiallar saqlanadi.
Arxeologik tadqiqotlarning guvohlik berishicha, arxivlar qadimgi zamonlarda, yozuv paydo bo’lishi bilan bir vaqtda vujudga kelgan. Mesopotamiya, Misr va Kichik Osiyoda ibodatxonalar va quldorlar saroylarida dastlabki arxivlar mavjud bo’lganligi aniqlandi. Bu arxivlarda o’sha davrdagi qonunlar matni, sud hujjatlari, podsholarning farmoyishlari va boshqa hujjatlar saqlanar edi. Mazkur hujjatlar sopol lavhlarga, randalangan taxtachalarga, papirus va oshlangan charm (pergament) ga bitilgan.
Qadimgi Yunonistonning Knoss shahri xarobalarida (Krit oroli) yirik arxivning qoldiqlari topildi. Antik davrda Afina shahridagi arxivlar, ayniqsa, Metroon ibodatxonasi qoshidagi arxiv dong taratgan edi.
Qadimgi Rimda arxivlar dastlab kohinlar tasarrufida bo’lgan. Rimdagi eng qadimiy arxiv Senat arxivi bo’lib, bu hujjatgoh Saturn ibodatxonasida joylashgan edi. Mazkur arxivda senat va respublika mahkamalarining hujjatlari, senzorlarning aholini ro’yxatga olishi bilan bog’liq materiallar va boshqa muhim hujjatlar saqlanardi. Rim saltanati davrida esa yozma hujjatlar saqlanadigan arxiv imperatorlar saroyida joylashtirildi. G’arbiy Rim saltanitining halokatidan so’ng Rim imperatorlari arxivining davomchisi Vizantiya arxivi bo’ldi.
Ilk o’rta asrlarda G’arbiy Yevropada qirollar, yirik feodallar va monastirlarning arxivlari vujudga keldi. Ularning orasida eng yirigi V asarda tashkil etilgan Vatikan arxivi hisoblanadi. Vatikan arxivi hozirgi kunda ham mavjud bo’lib, bu yerda Yevropaning o’rta asrlar tarixini o’rganish uchun zarur bo’lgan nodir va qimmatli hujjatlar majmuasi saqlanmoqda.
Yevropada markazlashgan davlatlarning tashkil topishi va rivojlanishi natijasida mayda arxivlarning yiriklashish jarayoni kuzatiladi. Qirollar arxivlari bo’ysundirilgan feodallarning arxivlari hisobiga kengayib bordi. Qirollar arxivlari g’oyat maxfiy tarzda saqlanar edi. Yevropada qirolik hokimiyatining kuchayishi va umumdavlat boshqaruv muassasalarining shakllanib borishi natijasida muassasa arxivlari paydo bo’ldi. Muassasa arxivlarining faoliyati o’zaro bog’lanmaganligi oqibatida hujjatlar nihoyatda tarqoq holda saqlanar edi.
XVIII-XIX asrlardagi burjua inqiloblari arxiv ishlarida tub o’zgarishlarga olib keldi. Burjuaziya qator mamlakatlarda arxiv ishlarini markazlashtirdi. Arxivlarni boshqarish uchun maxsus muassasalar ta’sis etildi. Masalan, 1794-yilda Fransiyada Konvent maxsus dekret qabul qilib, markaziy davlat arxivini tashkil etdi. Mazkur arxivga umumdavlat boshqaruv organlarining hujjatlarini topshirish shart etib qo’yildi. Joylardagi davlat organlari hujjatlari departamentlar arxivlariga topshirilishi shart edi. Fransiyada arxiv ishi sohasidagi bu islohot qator boshqa davlatlar uchun namuna bo’ldi. Ular ham Fransiya singari davlat arxiv tizimini yaratdilar. Lekin Angliya va AQSh singari mamlakatlarda o’sha vaqtda ham, hozir ham yagona davlat arxiv tizimi barpo qilinmadi. Bu yerdagi markaziy, viloyat va shahar arxivlarining har biri mustaqil ravishda faoliyat ko’rsatib kelmoqda.
XIX asrda qator Yevropa mamlakatlari va AQShda arxivlarining eshiklari tadqiqotlar uchun ochildi. Natijada arxiv hujjatlaridan ilmiy maqsadlarda foydalanish va ularni nashr etish imkoniyati paydo bo’ldi. Ko’p mamlakatlarda maxsus arxivshunos kadrlarni tayyorlash yo’lga qo’yildi. 1821-yilda Fransiyada ilk arxiv instituti – Xartiyalar maktabi ochildi.

1.