I bob bank tizimi haqida nazariy ma’limotlar yig’ish. 1 Bank tizimi haqida nazariy ma’lumot

I.BOB BANK TIZIMI HAQIDA NAZARIY MA’LIMOTLAR YIG’ISH.
1.1 Bank tizimi haqida nazariy ma’lumot.
Bank tizimi zamonaviy iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismi bo'lib, jamg'armalar va qarz oluvchilar o'rtasida moliyaviy vositachi bo'lib xizmat qiladi. U pul muomalasini va kapitalni turli iqtisodiy faoliyat uchun ajratilishini osonlashtiradi. Quyida bank tizimiga oid nazariy ma’lumotlar keltirilgan:
Banklarning funktsiyalari: Banklar iqtisodiyotda bir qancha asosiy funktsiyalarni bajaradi, jumladan:
a. Omonatlarni qabul qilish: Banklar jismoniy shaxslar, korxonalar va muassasalarga o'z pullarini omonatga qo'yish uchun xavfsiz va xavfsiz joyni ta'minlaydi, kerak bo'lganda ularni olib qo'yish mumkin.
b. Kreditlarni taqdim etish: Banklar jismoniy shaxslarga, korxonalarga va hukumatlarga investitsiyalar, iste'mol yoki infratuzilmani rivojlantirish kabi turli maqsadlar uchun pul qarz beradi.
c. To'lov tizimi: Banklar jismoniy shaxslar va korxonalar o'rtasida cheklar, elektron pul o'tkazmalari va debet/kredit kartalari kabi turli to'lov usullari orqali pul mablag'larini o'tkazishni osonlashtiradi.
d. Moliyaviy vositachilik: Banklar omonatchilar va qarz oluvchilar o'rtasida vositachi bo'lib, omonatchilarning mablag'larini birlashtirib, ularni kredit shaklida qarz oluvchilarga yo'naltiradilar.
e. Investitsion va maslahat xizmatlari: Banklar mijozlarga o'z mablag'larini boshqarish, aktsiyalarga, obligatsiyalarga, investitsiya fondlariga va boshqa moliyaviy vositalarga sarmoya kiritishda yordam berish uchun investitsiya imkoniyatlari va maslahat xizmatlarini taqdim etadi.
Banklar turlari: Har xil maqsadlarga xizmat qiluvchi va muayyan mijozlar segmentlariga mos keladigan banklarning har xil turlari mavjud. Ba'zi keng tarqalgan turlarga quyidagilar kiradi:
a. Tijorat banklari: Bu banklar jismoniy shaxslarga, korxonalarga va hukumatlarga keng ko'lamli xizmatlarni, jumladan depozitlar, kreditlar va asosiy moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi.
b. Investitsiya banklari: Investitsiya banklari birinchi navbatda korporatsiyalar va hukumatlarga qimmatli qog'ozlarni chiqarish, qo'shilish va sotib olish va maslahat xizmatlarini taklif qilish orqali kapitalni jalb qilishda yordam beradi.
c. Markaziy banklar: Markaziy banklar pul-kredit siyosatini nazorat qilish, bank tizimini tartibga solish va mamlakatda moliyaviy barqarorlikni saqlash uchun javobgardir. Ular, shuningdek, valyuta chiqaradilar va tijorat banklariga oxirgi instansiya kreditorlari vazifasini bajaradilar.
d. Chakana banklar: Chakana banklar shaxsiy mijozlarga va kichik biznesga xizmat ko'rsatishga, jamg'arma hisoblari, shaxsiy kreditlar, ipoteka va kredit kartalari kabi xizmatlarni taklif qilishga qaratilgan.
e. Kooperativ banklar: Kooperativ banklar o'z mijozlariga egalik qiladi va boshqaradi, ular ham ularning aktsiyadorlaridir. Ular odatda muayyan jamoalar yoki guruhlarga xizmat qiladi va moliyaviy inklyuziyani targ'ib qiladi.

Fraksiyonel rezerv banki: Bank tizimi kasrli rezerv asosida ishlaydi. Bu shuni anglatadiki, banklar o'z mijozlari depozitlarining faqat bir qismini zaxira sifatida saqlashlari kerak, qolganlari esa qarzga berilishi mumkin. Bu banklarga kredit yaratish jarayoni orqali pul yaratish imkonini beradi. Biroq, agar juda ko'p omonatchilar bir vaqtning o'zida pul olishni talab qilsalar, bu ularni likvidlik xavfiga duchor qiladi.

Bank qoidalari: Hukumatlar va nazorat qiluvchi organlar barqarorlikni ta'minlash, omonatchilarning mablag'larini himoya qilish va adolatli amaliyotni ta'minlash uchun banklarga qoidalarni o'rnatadilar. Ushbu qoidalarga kapitalning etarliligi talablari, zaxira koeffitsientlari, kreditlash limitlari va iste'molchilar huquqlarini himoya qilish to'g'risidagi qonunlar kiradi.
Pul-kredit siyosati: Markaziy banklar pul-kredit siyosati orqali iqtisodiyotga ta'sir qilishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ular inflyatsiyani boshqarish, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va moliyaviy barqarorlikni saqlash uchun bir kecha-kunduz kredit stavkasi kabi asosiy foiz stavkalarini nazorat qiladi.
Risklarni boshqarish: Banklar turli xil risklarga duch keladilar, jumladan, kredit riski (qarz oluvchilar tomonidan qarzdorlik), likvidlik xavfi (qisqa muddatli majburiyatlarni bajara olmaslik), bozor riski (aktivlar qiymatining o'zgarishi) va operatsion risk (tizimdagi nosozliklar, firibgarlik). Banklar ushbu risklarni aniqlash, baholash va kamaytirish uchun risklarni boshqarish usullaridan foydalanadilar.
Shuni ta'kidlash kerakki, bank tizimlari qoidalar, tuzilmalar va moliyaviy ekotizimlardagi farqlar tufayli mamlakatlarda farq qilishi mumkin. Bu yerda keltirilgan nazariy ma’lumotlar bank tizimining umumiy ko‘rinishi bo‘lib xizmat qiladi.