I bob. Bitiruv malakaviy ishi yuzasidan tahlillar

§ 2.6. Ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish

Ma’lumotlar bazasini loyihalashtirishda bir nechta model turlaridan foydalanish mumkin. Shulardan biri relyatsion model hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasini tuzishda relyatsion yondashuv munosabatlar nazariyasining terminologiyasi qo’llaniladi. Eng oddiy ikki o’lchamli jadval munosabat sifatida belgilanadi. Tegishli atribut mazmuniga ega bo’lgan jadval ustuni domen deyiladi. Turli atributlar mazmuniga ega bo’lgan satrlar esa kortej deb ataladi. Jadval-munosabatining kaliti. kortejlar jadval-munosabati ichida takrorlanmasligi zarur va ular tegishlicha yagona identifikator – dastlabki (birlamchi) kalitga ega bo’lishi kerak. Ma’lumotlar bazalarini loyihalashtirish jarayoni ikki bosqichga bo’linadi: muammo sohasi ma’lumotlarining axborot- mantiqiy modelini ishlab chiqish va ma’lumotlar bazasining mantiqiy tuzilishini aniqlash.

Axborot-mantiqiy model muammo sohasini axborot ob’ektlarining majmui va ular orasidagi tuzilmaviy aloqalar ko’rinishida aks ettiruvchi ma’lumotlar modelidir. Muammo sohasining ma’lumotlarining axborot-mantiqli modelini ishlab chiqish shu sohani tekshirish natijasida olingan tavsifiga asoslanadi (2.2- rasm):



2.2-rasm. MB loyihalash bosqichlari

Muammo sohasining infologik modeli asosida konseptual (mantiqiy), ichki (jismoniy) va tashqi modellar tuziladi.

Mantiqiy modelni chizmali va jadvalli usullar yordamida ifodalash mumkin. Chizmali usulda ma’lumotlar o’rtasidagi bog’lanish graflar yordamida tasvirlanadi. Bunda grafikning uchlari yozuvlarni ifodalaydi, qirralari esa yozuvlar o’rtasidagi aloqalarni ko’rsatadi. Jadvalli usulda ob’ekt to’g’risidagi ma’lumotlar bir yoki bir nechta ustundan iborat bo’lgan jadvallar orqali ifodalanadi. Hozirgi vaqtda mantiqiy modellarning pog’onali (ierarxik), tarmoqli va relyatsion turlaridan foydalanilmoqda. Zamonaviy MB texnologiyasida MBni yaratish, unga xizmat ko`rsatish va foydalanuvchilarni MB bilan ishlashiga imkon yaratish maxsus dasturiy vositalar yordamida amalga oshiriladi. Bunday dasturiy vositalar majmuasi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) deb ataladi. MBBT – MB ni yaratish, uni dolzarb holatda ushlab turish, kerakli axborotni topishni tashkil etish va boshqa xizmat ko`rsatish uchun zarur bo`ladigan dasturiy va til vositalari majmuasidir.
Ma'lumotlar bazasi - bu ma'lumotlar sxemasiga muvofiq saqlanadigan va ma'lumotlarni modellashtirish vositalari qoidalariga muvofiq manipulyatsiya qilinadigan..ma'lumotlar..to'plamidir.

Ma'lumotlar bazasi – bu bir yoki bir nechta sohalarda ishlatiladigan, ma'lumotlarning xususiyatlarini va ular o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni tavsiflovchi kontseptual tuzilishga muvofiq tashkil etilgan ma'lumotlar to'plami,.
Avtoritet..monografiyalardan..ta'riflar:
Ma'lumotlar bazasi - bu ma'lum bir qoidalar asosida tashkil etilgan va kompyuter xotirasida saqlanadigan, ma'lum predmet sohaning hozirgi holatini tavsiflovchi va foydalanuvchilarning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun foydalaniladigan ma'lumotlar..to'plamidir.
Ma'lumotlar bazasi - har qanday korxonaning dasturiy ta'minot tizimlari tomonidan ishlatiladigan doimiy (doimiy saqlanadigan) ma'lumotlar to'plami.
Ma'lumotlar bazasi - tashkilotning axborotga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun ishlab chiqilgan, mantiqan bog'liq bo'lgan ma'lumotlarning umumiy to'plami (va ushbu ma'lumotlarning tavsifi).
Har xil mezonlarga ko'ra farq qiladigan ma'lumotlar bazalarining ko'p turlari mavjud. Masalan, "Ma'lumotlar bazasi texnologiyalari entsiklopediyasi"da ma'lumotlar bazalarining 50 dan ortiq turlari ko'rsatilgan.

• 
  Ikkilamchi xotirada yoki odatdagi turda (conventional database): doimiy saqlash vositasi periferik xotira (ikkilamchi xotira) - odatda qattiq disk.
  
• 
  Operativ xotiraga: MBBT faqat joriy qayta ishlash uchun ma'lumotlarni keshga joylashtiradi.
  
• 
  Operativ xotira ichida (in-memory database, memory-resident database, main memory database): bajarish bosqichidagi barcha ma'lumotlar operativ xotirada joylashtiradi.
  
• 
  Uchinchi darajali xotirada (tertiary database): bu odatda magnit lentalar yoki optik disklarga asoslangan serverdan ajraladigan ommaviy saqlash qurilmasi.
  

Tarqatish..darajasi..bo'yicha..tasniflash

• 
  Markazlashtirilgan ma'lumotlar bazasi (centralized database):: bitta kompyuterda to'liq qo'llab-quvvatlanadigan ma'lumotlar bazasi.
  
• 
  Tarqatilgan ma'lumotlar bazasi (distributed database) - uning tarkibiy qismlari ba'zi bir mezonlarga muvofiq kompyuter tarmog'ining turli tugunlarida joylashgan.
  
• 
  Bir hil emas (heterogeneous distributed database): turli tarmoq tugunlarida tarqatilgan ma'lumotlar bazasining qismlari bir nechta MBBT yordamida qo'llab-quvvatlanadi.
  
• 
  Bir hil (homogeneous distributed database): turli xil tarmoq tugunlarida tarqatilgan ma'lumotlar bazasining fragmentlari bir xil MBBT yordamida qo'llab-quvvatlanadi.
  
• 
  Parchalangan yoki bo'lingan (partitioned database): ma'lumotlarni tarqatish usuli vertikal yoki gorizontal ravishda parchalanadi.
  
• 
  Replikatsiya qilingan ma'lumotlar bazasi (replicated database): ma'lumotlarni tarqatish usuli replikatsiya (tirajlash) hisoblanadi.
  
  
  

Ma’lumotlar..bazasining..asosiy..atamalari:

•