I bob. Epik turning o`ziga xos spetsifik xususiyatlari

I BOB. Epik turning o`ziga xos spetsifik xususiyatlari

1.1 Sheʼriyat — sheʼriy asarlar majmui

Sheʼriyat — sheʼriy asarlar majmui. Dastlab Sheriyat deyilganda, umuman badiiy adabiyot tushunilgan. Sheriyat badiiyatga daxldor sanalgan. Insoniyat tarixida faqat sheʼr shaklida yozilgan bitiklargina soʻz sanʼatiga tegishli hisoblab kelingan. Garchi qadim zamonlarda ham nasrga oid asarlar yaratilgan boʻlsada, ular nafis sanʼatga, badiiy adabiyotga tegishli emas, deb qaralgan. Sheʼrning muayyan ichki tartib asosiga qurilganligi, oddiy soʻzlashuvga oʻxshamasligi, hamma ham fikru tuygʻularini bu shakdda ifodalay olmasligi unga qandaydir sirlilik, mumtozlik maqomini beradi. Bunday qarash butun dunyoda hukmron boʻlgan. Yevropada Uygʻonish davriga kelibgina nasriy asarlar badiiy adabiyotga tegishli ekanligi tan olingan. Rossiyada 19-asr boshlarida nasriy asarlar ham badiiy adabiyot namunalari sanaladigan boʻldi. Musulmon Sharqida esa, nasrni soʻz sanʼatiga tegishli, deb hisoblamaslik 19-asr oxirlariga qadar davom etib keldi. Alisher Navoiy "Hayrat ulabror" asarida chamanzordagi gul kabi goʻzal va tartibli sheʼr (nazm)ning tuproqqa qorishib yotgan chechak singari boʻlgan nasrdan mislsiz darajada ustun ekanligini
Nazm anga gulshanda ochilmogʻligʻi,
Nasr qaro yergʻa sochilmogʻligʻi" va
Boʻlmasa eʼjoz (moʻʼjiza) maqomida nazm,
Boʻlmas edi Tengri kalomida nazm tarzida ifoda etadi.
She'riyat san'at turi sifatida yozma matndan oldinroq bo'lgan. Eng qadimgi she'riyat tilovat qilingan yoki aytilgan deb ishoniladi, eslash usuli sifatida ishlatilgan og'zaki tarix, nasabnomava qonun. She'riyat ko'pincha musiqiy an'analar bilan chambarchas bog'liq, va dastlabki she'riyat madhiyalar shaklida mavjud (masalan, asari kabi Shumer ruhoniy Enheduanna) va ashulalar kabi boshqa qo'shiq turlari. Bunday she'riyat og'zaki san'atdir.


She'riyat klassikasi, ko'pincha asl nomi bilan tanilgan Odes yoki She'riyat ning eng qadimgi to'plamidir Xitoy she'rlari va qo'shiqlar. Ushbu she'riy to'plam miloddan avvalgi XI-VII asrlarga oid 305 ta she'r va qo'shiqni o'z ichiga oladi Klassik xitoy she'riyati adabiy va og'zaki madaniy jarayonlardan iborat bo'lib, ular shartli ravishda ma'lum tarixiy davrlarga yoki davrlarga tayinlangan bo'lib, ular Xitoy sulolasi davrlariga to'g'ri keladi, bu Xitoy tarixiy voqealari uchun an'anaviy xronologik jarayondir. Yozma shaklda saqlanib qolgan she'rlar she'riy adabiyotni tashkil etadi. Bundan tashqari, og'zaki va an'anaviy she'riyatning parallel an'analari mavjud yoki ular mashhur yoki xalq she'rlari yoki ballada deb ham nomlanadi. Ushbu she'rlarning ba'zilari yozma shaklda saqlanib qolganga o'xshaydi. Odatda, she'rlarning xalq turi ular noma'lum bo'lib, ularni yozma belgilar bilan tuzatish jarayonida tahrirlangan yoki sayqallangan alomatlarni ko'rsatishi mumkin. Bundan tashqari She'riyat klassikasi, yoki Shitsin, yana bir dastlabki matn bu Janub qo'shiqlari (yoki, Chuci), garchi ba'zi bir alohida qismlar yoki parchalar boshqa shakllarda saqlanib qolsa ham, masalan klassik tarixlarda yoki boshqa adabiyotlarda singdirilgan.