I-bob. Konning geologik tavsifi karmana hák tas koni tuwrısında ulıwma maǵlıwmat

MUNDARIJA
KIRISha 5
I-BOB. KONNING GEOLOGIK TAVSIFI 8
1. 1 Karmana hák tas koni tuwrısında ulıwma maǵlıwmat. 8
1. 2 Hák tas konida geologik- qıdırıw jumıslarınıń xarakteristikalanıwı 10
1. 3 Konning geologik dúzilisi 11
II-BOB. KON TEXNOLOGIK QISM 13
2. 1 Konning sanaat rezervleri hám kar'erning xizmet etiw múddeti 13
2. 2 Islerdiń tártibi hám kar'erning jumıs ónimliligi 14
III-BOB. KONDAGI UShASTKALARNI OShISh VA QAZISh TIZIMI 16
Iv-BOB. TOG' JINSLARINI QAZIB OLIShGA TAYYoRLASh 20
4. 1 Konda taw jınısların qazib alıwǵa tayarlaw 23
4. 2 Burawlaw hám portlatish jumısların aparıw jumısların jetilistiriw 23
v-BOB. QAZISh - YuKLASh IShLARI 32
vI-BOB. KON MASSASINI TAShISh 35
vII-BOB. AG'DARMA XOSIL QILISh 40
vIII-BOB. ELEKTR TA'MINOTI 44
IX-BOB. TEXNIK-IQTISODIY KO'RSATKIShLAR 47
X-BOB. HAYoT FAOLIYaTI XAVFSIZLIGI 52
XULOSA 60
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO'YXATI 62
KIRISh

Ózbekstan ǵárezsizlikke eriskennen keyin kán-metallurgiya sanaatı daǵı rawajlanıw mámleket ekonomikası, perspektivası xamda ǵárezsizligimizni bekkemlewge salmaqlı ules qosıp atır. Usı yunalishda ámelge oshiilgan programmalıq ilajlar tiykarında, arnawlı bir nátiyjelerge, atap aytqanda, taw kenshilik jumısların ashıq usılda aparıwda paydalı qazilmalarni qazib alıwdıń ulıwma kulamini asırıw, tayın ónim ózine túser bahasın tómenletiw hám jıllıq ónim islep chikarish kolemin kóbeytiw boyınsha joqarı nátiyjelerge erisildi.

Jáhánda kán-metallurgiya sanaatında tábiyiy mineral sheki onimlerdi kompleks ózlestiriw, qayta islew, zamanagóy básekige shıdamlı sanaat ónimlerin tayarlawdıń ratsional texnologiyasın islep shıǵıw aktual máselelerden biri bolıp qalıp atır. Keyingi 50 jıl dawamında tábiyiy mineral sheki onimlerdi qayta islew nátiyjesinde alınatuǵın metalldı hám qaǵazdı o'nida isletiletuǵın sanaat ónimlerine bolǵan mútajlik 2-3 ret, o'tga shıdamlı, kompozitsion hám kislotabardosh materiallrga 2, 5-3, 8 ret asdı. Házirgi kúnde jáhándıń rawajlanǵan mámleketlerinde aldıńǵı texnologiyalar jetiskenliklerin ámelde keń ámeldegi etip, mineral sheki onimlerdi ózlestiriwdiń nátiyjeli jolların ızlep tabıw paydalı qazilmalarni bayıtıw pánindegi zamanagóy ilimiy-izertlewleriniń tiykarǵı baǵdarı esaplanadı. Qoyılǵan wazıypalardı orınlawda metallurgiya sanaatında tábiyiy mineral baylıqlardı qayta islewge bólek orın ajıratılǵan.
Ózbekstan Respublikası jerleri nometall paydalı qazilmalarga bay, kán-ximiyalıq sapası boyınsha bolsa, taw-ruda ónimi menen hám de hár qıylı daǵı qurılıs materialları menen ajralıp turadı.
Keyingi jıllarda Ózbekstanda jergilikli mineral sheki onim resurslarınan tayarlanǵan jańa, arzan, jáhán bazarında básekige shıdamlı ónimlerge bolǵan talaptı qandırıw, kán-metallurgiya sanaatı hám qayta islew tarawlarınıń múmkinshiliklerin keńeytiw hám rawajlandırıw menen tikkeley baylanıslılıǵına, tiykarlanıp qayta islew hám bayıtıwdı ámelde engiziwge bólek itibar qaratılǵan.
Usınıń sebepinen, tábiyiy mineral sheki onim resurslarınan nátiyjeli paydalanıw hám jańa puxta texnologiyalardı islep shıǵıw, paydalı qazilmalarni qayta islew házirge shekem zárúrli áhmiyet kásip etip kelip atır hám sanaatda jańa ónimlerge ósip baratırǵan talaptı qandırıw ushın tiykarǵı wazıypalardan esaplanadı. Bul izertlewde jańa, al'ternativ, ekologiyalıq taza hám sapalı sanaat ónimlerin islep shıǵarıw ushın sheki onim retinde bazal't taw jınısları usınıs etildi. Házirde bazal't ónimlerine talap ósip baratırǵanı, bazal'tlarni kompleks qayta islewdi jáne de jetilistiriwdi talap qılıp atır. Keyingi jıllarda mámleketimizde alıp barılıp atırǵan keń qurılısshılıq hám qurılıs jumısları ushın mámleketimizdegi ámeldegi qurılıs materialları kánleri tolıq quwatda islewin támiyinlew taw kenshilik kárxanalar aldındaǵı zárúrli wazıypalardan biri bolıp tabıladı. Sol kózqarastan, “Qızılqumtsement” OAJ hák tas kar'erida burawlaw hám portlatish jumısların aparıw usılın jetilistiriw” teması jáne de aktuallıq kásip etedi.
" Qızılqumtsement" hák tas koni Navaiy qalasından 7 kilometr qubla-batıs tárepte jaylasqan úlken tsement hám tsement ónimleri óndiriske qánigelesken kárxana. Kárxananıń tolıq joybarlıq quwatı - 3 mln. 80 mıń. tonna tsement islep shıǵarıw esaplanadı.
Relefi arqa tárepke qaray yotik. Hawa rayısı mo''tadil kontinental. Kárxana óziniń tıyanaqlı úlken tsement koni rezervine iye. Odan tısqarı hák kar'eri ámeldegi bolıp, olar eziw tsexiga jetkiziledi. Eziw tsexidan keyin, tayın bolǵan baslanǵısh ónim lentali konveyer menen zavodqa jetkiziledi.

Túrli texnologiyalıq qayta islew processinde, qosılǵan qosımshalar tiykarında hám eziw dispersiyasining iriligi boyınsha túrli markalardaǵı tsement islep shiǵarıladı. Portlandtsement, óz qásiyetlerine kóre bir neshe túrge bulinadi.

" Qızılqumtsement" AJ Respublikamızda qurǵaqlay usıl menen tsement islep shıǵaratuǵın eń iri kárxana esaplanadı. Bul óz gezeginde kárxanaǵa ekologiyalıq joqarı talaplardı qoyılıwına alıp keldi.
Kán sanaatı zamanagóy industriyanıń tiykarǵı mineral shiyki- buyımlar súyenishi esaplanadı. Dúnya boyınsha mineral ónimlerdi qazib alıw hám qayta islew boyınsha Ózbekstan jetekshi orındı iyeleydi.

I-BOB. KONNING GEOLOGIK TAVSIFI

1. 1 Karmana hák tas koni tuwrısında ulıwma maǵlıwmat.
Karmana hák tas koni geologik dúzilisi boyınsha karbonatlı jınıslar joqarı silurliy dárejede orın iyeleydi.
Strategiyalıq áhmiyetke iye hák tas qalıńlıǵı jatıwı boyınsha balshıq jerde túrli kóriniste eki túrge ajratıladı :
• Erning ústki bóleginde derlik balshıq jerde hák tas jatadı, dolomitlangan toq kúlreń, kúl reńli, jarıqdor, mayda kristallangan hám de kremniy orınlı. Olardıń quwatı 5-15 metrge jetedi. Bul hák taslar ekilemshi payda bolǵan hám ochuvchi taw jınıslarǵa tiyisli bolıp tabıladı.
• Hák taslar kúl reń, jarıq jasırın, kristallangan, dızbekli túrlerge ajratıladı. Qoyındaǵı hák taslar qalıń ónim esaplanıp, quwatı bolsa 25 hám 67 metr.
Tektonik kózqarastan kán Akmazor áyyemgilinal barlıq bólegine tuwrı keledi.
Taw jınıslardı azimut túsiwi shegarada oraylıq tamırları 220°, túsiw múyeshi 10 -20°.
Hák tas kar'eri arqa uchastkasında quwatı úlken eki qıylı paydalı qazilma tamırları ushraydı : lamprofirlar Arqadan Qublaǵa qaray barlıq uchastkanı kesip ótedi. Olardıń quwatı 1 m den 3 metrge shekem.
Azimut túsiwi: oraylıq tamırlar 90 -100°, Batıs 270-280°. Tamırdıń túsiw sızıǵı 70 -35°.
Lamprafir daykalari kúl reńden hám jasıldan buraw sarıǵa shekem oǵırı kúshli ózgeredi, kúshli limonlanǵan, olarda ólshemi 0, 3-0, 4 sm bolǵan gidrookisi piritlar tez tez ushraydı.
Uchastkanıń arqa bóleginde daykalar gilli topıraqlı jaǵdayǵasha ózgeredi. Bunnan tısqarı kar'erni arqa uchastkadan Batıs bólegine
Quwatı 0, 5 ten 2, 5 metrge shekem bolǵan 5 qıylı ohakli shpat kórinistegi tamırlar kesiwedi. Kar'erni Batıs bartida hák tas kúshli jarıqdorlikga iye, jarıqlardıń baǵdarı anıqlanǵan. Jarıqdorlik kóbinese oxakli shpatda atqarıladı.
Kar'erni Batıs bartida -iri bloklı hák tas, kúshli okremlangan. Arqadan qublası batıs bartida iri eki jarıq ótken, quwatı 2 metrge shekem bolǵan qaralaw buraw reńdegi gilli materiallarda atqarıladı.
Konni gidrogeologiyalıq sharayatı oǵırı qolay. Barlıq burawlaw skvajinalari, ótken jıllarda geologik qıdırıw dáwirinde 466 hám 433 metr jıyekge shekem burg'ilangan, hám de ekspluatatsion qıdırıw dáwirinde (1977-1980) 520 metr jıyekge shekem jer astı suwi uchramagan.
Rayon relefi ayriqsha tawlıq. Arqaǵa qaragan qıyalıq Zıyatdin tawları, bir bóleginde tsement ónimli kán jaylasqan, 500-700 m absolyut bahadan 200-250 metrli tóbelikke teń bóleginde jaylasqan. Yonbag'ri keńlik dizbeler Arqası Batıs jóneliste tar onsha tereń bolmaǵan qurǵaqlay qatlamlı tómen biyikliklerden ibarat. Zarafshon dáryasınan Qublaǵa taw etagidagi bólegi tawlıq orınlardan ibaratlıǵı áhmiyetke iye. Rayondıń klimatik sharayatı shól, keskin kontinental, qishda suwıq, báhárde jamǵır, kuzda hám jazda qurǵaqlay hám de ıssı. Jazda temperatura kúndiz +420 S, +430 S ga jetedi, keshte +200 S ge shekem pasayadi. Júdá suwıq bolatuǵın dekabr hám yanvar ayları geyde -200 S ge shekem muzlaydi.
Qar qatlamı biyikligi 10 -12 sm den aspaydı. Hawanıń ızǵarlıǵı derlik -kúndiz, qıs dáwirinde 70-75% ga jetedi, jazda tek 36% ga jetedi.
Texnologiyalıq kózqarastan, kán Akmazor áyyemgilinal bólegine tuwrı keledi hám bólekan onıń qubla qanatında jaylasqan.
Uchastkanıń arqa-batısiy bóleginde, azimut jınıslardı túsiwi 3500, qıyalıq múyeshi bolsa múyeshi 15-200 uchastkanıń Batıs bóleginde azimut túsiwler 2200 den 2600 ge shekem ózgeredi.

1. 2 Hák tas konida geologik- qıdırıw jumıslarınıń xarakteristikalanıwı

Súwretlengen maydanlar 0, 40 km2 ga jetedi. Relef kesimi gorizontal arqalı 0, 5 metrden ótedi.
Noqatlar biyikliklerin anıqlaw nivelirlash usılında ámelge asırılǵan. Topografikalıq s'emka menzula usılında orınlanǵan. Geologik jer astınan qazılǵan tar jol jumısqa tiykarlanǵan halda menzula usılında planshette s'emka qılıw waqtında kópaytirilgan hám baylanısqan. Jumısshı maydanda jaylastırılǵan topografikalıq tarmaq punktinde payda etińan mámleket koordinata sistemaların analitik tarmaqqa jalǵanǵan. Analitik tarmaq koordinata sistemaları shártida orınlanǵan.
Jumıs alıp barılatuǵın kar'erda xızmet kórsetiwshi ámeldegi barlıq tekshelerde topografikalıq s'emkalar belgilengen tártipte alıp barılǵan bolıp, ekspluatatsion burawlaw skvajinalarga hám qazıw jumısları processinde payda etińan awdarmalarǵa baylanıslı túrde alıp barılǵan.
Ekspluatatsion qıdırıw paydalı qazilmalarni sapalı xarakteristikaın anıqlap beredi, ámeldegi boslıqlarda minerallardı (karstovix) payda bolıwı, rezervni anıq esabı, ochuvchi hám bos taw jınıslardıń kólemin anıqlap beredi. Ekspluatatsion qıdırıwdı aqırǵı nátiyjesi hár bir úyrenilgen jıyek hám bloklardı geologik dúzilisi hám de xarakteristikalanıwı tolıq anıqlap beredi.
Karmana oxaktosh konida geologo qıdırıw jumısların málim dáwir ishinde 7 qıdırıw sızıqlarda alıp barılǵan.
1. 3 Konning geologik dúzilisi
Karmana hák tas koni silur (S2 W-ln) joqarı oypatlıqqa tiyisli halda qum ohakli slants qatlamlar tiykarında payda bolǵan. Kán arasında slants qatlam jatqan karbonat jınıslar tiykarında dúzilgen. Ol bir neshe uchastkalardan tashkil
Tapqan. Ekinshi uchastka konning arqa-batısiy bóleginde jaylasqan. Bul uchastka sızıǵı 850 x500 metrge keńlik jóneliste bir muncha cho'ziladi.
Uchastka maydanı Batıstan Arqaǵa hálsiz qıyalıqta derlik tuwrı tawlıq jaydı ańlatadı. Tawlıq jay relefi meridian jóneliste onsha tereń bolmaǵan qatlamlarda hálsiz bóleklengen.
Suw ajırasıwında salıstırmalı kóteriliw hám bag'rlarda 15-20 metrden aspaydı.
Úshinshi uchastka konni arqa-batısiy bóleginde jaylasqan. Ol da sonday meridian jóneliste shozılǵan, uzınlıǵı 1, 2 km, 400-600 metr keńlikte. Uchastka eki tereń qatlamlarda kesiwedi. Batıs bóleginde hák qatlam ótedi, yaǵnıy qublaǵa slanets qatlamǵa qaray dawam etiwshi. Bul qatlam astı eliriwi 50 metrge jetedi. Kórsetilgen qatlamlar arasında keń suw ajırasıwlar jaylasqan. Uchastkanıń arqa shegarasında qoyı bóleginde yotuvchi slanetslar menen karbonat jınıslardı kontakt baylanısları xızmet etedi, uchastkanıń Batıs shegarasında joqarı qatlamda jaylasqan dolomitlar menen hák tas baylanısları bóylamasına ótedi, arqa hám batıs uchastkaları óz-ara tereń bolmaǵan qatlamlar menen shegaralanǵan.
Ekspluatatsion qıdırıw nátiyjesinde +520 m belgindegi jıyekge shekem 1976 -78 jıllardan berli hák tas konini qoyındaǵı geologik kesimleri (joqarıdan tómenge) anıqlanǵan:
1. Orman qurılıs daǵı jınıslar kúl reń hám sınıq bólektegi kúlreńli ashıq qońır reńdegi, ashıq kúl reń hám jartılay kúlreń hák taslar, sınıq bólekler geyde dolomitlangan, ólshemi 0, 2-0, 3 sm, 5-10 sm li okremlangan. Quwatı 0, 5 ten 6, 0 metrge shekem oynaydı.
2. Hák taslar kúl reń, kógildir ashıq kúlreń, qaralaw, geyde aqshıl qızǵılt reń reńde, jasırın kristall, jarıqdorligi hálsiz hám birpara jayları jińishke. Geyde ashıq jolaq hám ashıq kúlreńlilari ushraydı. Bul qatlam qalıńlıǵında qabatlar hám aq kal'tsit uyası ushraydı. Uya hám qabatlar quwatı 4-10 sm. Geyde quwatı 0, 5-3 m bolǵan aq kal'tsit qabatları hám úlken úyin
Tamırları baqlanadı. Kar'erning Qublası -Batıs bóleginde uzınlıǵı 450 metr bolǵan iri kristallangan kal'tsit tamırları dus kelgen.
3. Qatlamdıń xarakteristikalanǵan ulıwma quwatı, +520 m jıyektegi ekspluatatsion qıdırıw maydanındaǵı payda bolǵan tiykarǵı paydalı qazilma 25-670 metrdi quraydı.
4. Dolomitlar hám kúshli dolomitlangan hák taslar jartılay kúlreń, mayda kristallangan. Olardıń maksimal quwatı 30 -38 metrdi quraydı.
5. Xlor-kremli-seritsit slanetslar, jas
ıl -kúlreń. Quwatı belgilenmagan.

II-BOB. KON TEXNOLOGIK QISMI

2. 1 Konning sanaat rezervleri hám kar'erning xizmet etiw múddeti

Karmana hák tas konida (№3 uchastka) 1955-1956 jıllarda «Ximgeolnerud» ekspediciyası geologik-qıdırıw jumısları nátiyjesinde hák taslar rezervi esaplanǵan hám GKZ tárepinen (№ 2165 protokollar 20. 11. 58 y. den, №5183 pr. 07. 07. 67 gacha) tastıyıqlanǵan mıń tonna kategoriyada islengen.

2. 1-keste. Geologik-qıdırıw jumısları nátiyjesinde anıqlanǵan hák tastıń

А	В	С1	А+В+С1	С2
16230	29363	22925	68518	63318

Túsindirme: muǵdarı tastıyıqlanǵan hák tas rezervi quramında 3% farqdagi dolomitlangan hák taslar ámeldegi, kólemlik salmaǵı 2, 63 t/m3 ke teń.

Qazib alınatuǵın hák tas konining tabılǵan uchastkası Navaiy temirjol stanciyasınan 7 kilometr uzaqlıqta jaylasqan. Odan eki tolıq tabılǵan ónim bazası retinde hák tas tsement uchastkası dúzilgen.
Arqa uchastka júdá qolay kán texnikalıq paydalanıw sharayatlarǵa iye, onıń uzınlıǵı 1, 2 km, keńligi bolsa 400-600 m, usınıń menen birge qubla uchastkasınıń uzınlıǵı 1200 metrge, keńligi bolsa 170-300 m, yaǵnıy onı málim dárejede qazib alıw quramalı bolıp tabıladı. Tsementli hák tastı islep shıǵarıw rezervleri hám qoplovchi taw jınısları kólemleri hám de hár bir jumısshı jıyekti kar'er proektsi boyınsha qazib alıwdı juwmaqlawda nekonditsion qospalar esaplanǵan, uchastka daǵı ámeldegi zaboylarni xolatidan esapqa alıp, batıs arqa uchastkalar ushın ajıratılǵan.
Hák tastı islep shıǵarıw rezervinen kelip shıǵıp, kar'er qurılısı dáwirinde tapsırılǵan islep shıǵarıw hám «Qızılqumtsement» proektlik
Quwatın ózlestiriw, kar'erni xizmet etiw múddeti qoyındaǵı teńlikte anıqlanadı :

1. 
   uchastkada 1-shi náwbette qayta islew
   

+2.5=3.9 Jıllarda.
Bul jerde: 5544150 tonna uchastkada 1-shi náwbette qayta islep shıǵarıw rezervi
78786 tonna kán-kapital jumıslarınıń kólemi.
1242000 hám 1656000 -1-shi hám 2-shi jıllarda kar'erning islep shıǵarıw ónimliligi.
2444000 tonna - kar'erning joybarlıq quwatın ózlestirgennen sońǵı jıllıq islep shıǵarıw quwatı.
v) uchastkada 2-shi náwbette qazib alıw :

Bul jerde: 51514336 tonna - uchastkada 2-shi náwbette qazib alınatuǵın rezerv.

Nátiyjede «Qızılqumtsement» OAJ ga qarawlı Karmana hák tas koni 44, 9 jılǵa amortizatsion múddeti belgilengen. Yaǵnıy, konning xizmet etiw múddeti shama menen 45 jıl dep qabıl etilgen.

2. 2 Islerdiń tártibi hám kar'erning jumıs ónimliligi

Hák tas kar'eri jumısları normalari «Qızılqumtsement» jumısları, usaqlaw -saralaw bólimi jumısları rejimin esapqa alǵan túrde «Texnologiyalıq proektlestiriw qaǵıydalariga» uyqas túrde qabıl etilgen.
Jar taslı qoplovchi jınıslar hám qazıw jumısları jıl boyı 260 jumıs kúni dawamında eki 8 saatlıq smenada úzliksiz jumıs hápteliginde alıp barıladı.
Qatlam taw jınıslarda -máwsimiy, 260 jumıs kúni dawamında bir 8 saatlıq smenada úzliksiz jumıs hápteliginde alıp barıladı.
Kar'erning islep shıǵarıw ónimliligi «Qızılqumtsement» dıń tábiyiy ıǵallıqqa iye ónimge bolǵan jıllıq talabınan kelip shıǵıp esaplanǵan. Bunda ekspluatatsion joǵatilishni esapqa alǵan halda, kar'er jumıslarınıń tártibi 1% ga teń texnologiyalıq proektlestiriw normalari boyınsha anıqlanǵan, zavoddıń joybar daǵı quwatın ózlestiriw dáwiri 1-kestede keltirilgen.

2. 2-Keste. Kar'erning joybar daǵı quwatı