I bob. Nara davri boshqaruvi

1.4.Ma’muriy bo‘linish
Ajratish tizimini joriy etish yerdan foydalanish eski rodan rasmiy ravishda rad etishni anglatardi. Hamjamiyati asosiy iqtisodiy birlik sifatida faoliyat yuritgan. Qabul qilingan “Taiho ryo”ga muvofiq bunday birlik bo‘lishi kerak edi. Unda dehqon hovlisi ko deb yuritilgan.⁴ Maqsadli davlat siyosati natijasida qarindoshlar jamoalari bo‘lgan dehqon uylari yangi ma'muriy tuzilmalarga qo‘shildi. Ajratish tizimining ehtiyojlariga muvofiq yangi ma'muriy chegaralar belgilandi. 50 dehqon xo‘jaliklari qishloqni tashkil etishdi, u boshliq boshchiligida mahalliy aholi orasidan tayinlangan. Nara davrida qishloqlar soni aniq ma'lum emas. Ularning soni 4000 nafar edi, deb ishonishadi. Qishloq aholisi davlat uchun fiskal va politsiya funktsiyalarini amalga oshirishni osonlashtirish uchun mo‘ljallangan beshta hovliga bo‘lingan. Qishloq hovlisini o‘rnini bosadigan yangi iqtisodiy birlik va yangi ma’muriy-hududiy birlikka aylanishi kerak edi. Ushbu vazifalar bilan bog‘liq holda, muxtorning funktsiyalari quyidagicha qisqartirildi:
- Qishloq xo‘jaligi va pillachilikni “rag‘batlantirish”;
- Qishloqning barcha a’zolarini soliqlarni to‘lash va vazifalarni bajarishga “undash”;
- Qonunlarning buzilishining “oldini olish”;
- Ushbu qishloqni tashkil etadigan hovlilar aholisini “kuzatish”.
Qadimgi Nostidagi dehqon hovlisini faol ravishda o‘rganish Ikkinchi Jahon Urushidan keyin Yaponiyada taniqli olimlar Tom Seita va Ishimoda Syo tomonidan boshlangan: bu hovli ilgari ham oilaviy va iqtisodiy hayotning haqiqiy birligi bo‘lgan nazariyani ilgari surgan. “Taika islohotlari”. Shu bilan birga, sud bir necha alohida oilalardan iborat obtsina patriarxal oilasi sifatida qaraldi. Yon eshiklar hovlini buzadigan va iqtisodiy mustaqillikka intiladigan sub'ektlar sifatida aniqlandi. Yapon tarixshunosligidagi Goluchilaning ushbu nazariyasi “dvoryan unit” (ko jittai setsu). Ushbu nazariyaga ko‘ra, hokimiyat shunchaki “jamoani” “Dvoryan” deb o‘zgartirdi.Ushbu nuqtai nazar hozirgi paytda jiddiy oqibatlarga olib keladi. Biz “hovlilarning sun’iy shakllanishi” (kogisei setsu) nazariyasini nazarda tutmoqdamiz, unga ko‘ra dvorns jamoaning yopiq shakli bo‘lgan, ammo davlat tomonidan soliq solish birligi sifatida yaratilgan. “Hovli - bu sun’iy birlik” nazariyasining asoschilari Miura Xiroyuki va Takigawa Masa edi.
Nara davridagi barcha zamonaviy tadqiqotchilarini birovning izdoshlari deb bilishadi Ushbu ikki nazariyaning qadimgi Yaponiyada jamoalararo munosabatlar qanday rivojlanganligini aniq materiallarda ko‘rib chiqamiz. Hozirgi vaqtda VIII asrda saqlanib qolgan uy ro‘yxatlari materiallari bo‘yicha. Ijtimoiy tashkilotda boshlang‘ich bosqichda jiddiy mintaqaviy farqlar bo‘lganligi ko‘rsatildi: Sharq, G‘arbiy va Markaziy Yaponiya. ⁵Ushbu tafovutlar dastlab ushbu mintaqaga xos bo‘lgan jamiyatni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlarini emas, balki ushbu evolyutsiyaning turg‘un shakllarini ham xarakterlaydi, deb ishoniladi.Rivojlangan mintaqa, Sharqiy Yaponiya uchun “yaqin qarindoshlar jamiyati” xarakterli edi.Ushbu turdagi jamoalarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u bir nechta natrilinear oilalardan iborat edi. Jamiyat aholi punktiga aksariyat familiyasi bir xil bo‘lgan odamlar kirgan. Bu odamlar erkin odamlar maqomiga ega edilar.Giyohvandlar soni oz edi.Shu bilan birga, giyohvandlar matrilineal qarindoshlik tizimi orqali jamiyat rahbari bilan bog‘langan. “Yaqin qarindoshlar hamjamiyati” tarkibiga kirgan dvorlarning uy ro‘yxatlarida, uy xo‘jaliklari rahbarlarining xotinlaridan tashqari, ayollarning ismlari ko‘rsatilmagan.
Vaqt o‘tishi bilan ushbu turdagi jamiyat oilaviy jamoaga aylandi. Ushbu turdagi umumiylikning mavjudligini Katsovaki Teyji tomonidan tahlil qilingan G‘arbiy Yaponiya ,xususan ,Kyusyu to‘g‘risidagi ma'lumotlar isbotlaydi. Ushbu tadqiqotchi ushbu turdagi jamoat natriarxal oilaviy odat edi, ammo bu farq bilan patriarxning huquqlari “yaqin qarindoshlar jamoasiga” nisbatan kamroq bo‘lgan deb taxmin qildi. “Katta oila” alohida uy xo‘jaligi yuritgan bir necha “kichik oilalar” dan iborat edi.Bir nechta “katta jasorat” oilaviy hamjamiyatni shakllantirgan.⁶ Oilaviy hamjamiyat “patriarxal maishiy qullik oilasi” ga aylandi, ba'zan “qishloq jamoati” deb nomlanadi.Ushbu turdagi jamoat Markaziy Yaponiyada mavjud edi.
Jamiyat tarkibiga kiradigan aholi punktlari ichida turli familiya va kabanaga ega odamlar bor edi. G‘arbiy va Markaziy Yagoniyadagi obitsinlar tarkibiga yovvoyi ishchi kuchining katta qismi kiritilgan. Zagladnaya Yaponiyada deyarli shaxsan qaram bo‘lganlar (nuhi) yo‘q edi va Markaziy Yaponiyada ularning soni juda oz edi. Uy xo‘jaliklarining boshlari va ularning birodarlari oilaning asosiy qismini tashkil etdilar. Sharqiy Yaponiyaning yangi tanishlaridan farqli o‘laroq, bu yerda xotinlar kamdan-kam hollarda tilga olinadi, G‘arbiy va Markaziy Yaponiyaning hovlilarida odatda er va xotin esga olinadi. Shunday qilib, qadimgi yapon hamjamiyati sodda shakllardan ancha murakkab shakllarga aylandi: “klanlar jamoasi”- “yaqin qarindoshlar jamoasi” – “oila (uy) jamoasi” – “patriarxal maishiy qullik oilasi” mavjud bo‘lgan. Nara davrida ushbu turdagi jamoalar quyidagi hududiy yozishmalarga ega bo’lishgan: Sharqiy Yaponiyada “yaqin qarindoshlar jamiyati”, “oila (uy) jamoasi” - G‘arbiy Yaponiyada va “patriarxal ichki qullik oilasi” - Markaziy Yaponiyadaular mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining turli darajalariga to‘g‘ri keladi.
Ma’lum bo‘lishicha, “Yard” tushunchasi birma-bir bo‘lmagan. Taihoryo kodeksi, shuningdek, dehqonlarning uy xo‘jaliklari har xil o‘lchamlarda bo‘lishi mumkinligini tan oldi.Masalan, migratsiya jarayonlari tufayli yangi hovli yaratgan odamlar hovlisining tarkibidan ajralib chiqishi tufayli va boshqalar. Bu “kichik hovli”va “katta hovli”deb ataladigan narsalarning paydo bo‘lishiga olib kelgan. Shu bilan birga, 2-3 ta “kichik hovli” bitta “katta hovli”ni tashkil etgan.Nara davrida qonunchilik kodekslarida ko‘rsatilmagan yana bir yangi paydo bo‘ladi. Shunday qilib, Simos viloyatidagi Katsushikaning tovar ayirboshlash reestriga ko‘ra,”katta qishloq”3 santimetrdan iborat bo‘lib, “kasal hovlilar” 130 “kichik uylar”dan iborat edi.VIII asrda yapon jamiyatining boshlang‘ich tashkiloti to‘g‘risida aytilganlarni xulosa qilib, keling, o‘z nuqtai nazarimizni bildiraylik. Hujayraning asosiy ishlab chiqarish birligi - hovlini kattalashtirish tendentsiyasi borligi shubhasiz. Uning yaratilishi mustaqil ishlab chiqaruvchilarni soliq solinadigan qismlarga aylantirish bo‘yicha hukumat faoliyatining bevosita natijasi bo‘ldi. Uy xo‘jaliklarini kengaytirish tendentsiyasi kamida ikkita sababning natijasi edi. Birinchidan, davlat organlari (bu holda, birinchi navbatda, tuman hokimiyati) cheklangan ish bilan shug‘ullanish uchun qulay bo‘lganligi sabablikontragentlar soni, ular yirik tashkilotlarni yaratishni rag‘batlantirdilar. Ikkinchidan, juda ko‘p mehnat talab qiladigan rivojlanish mantig‘i ya’ni sug‘orish inshootlarini qurish, ko‘chatlarni ko‘chirib o‘tkazish, o‘z tabiatiga ko‘ra sholi bilan suv toshqini etishtirish o‘tirgan hayotning yuqori darajasini va nisbatan kasal kollektivlarning yaqin hamkorligini nazarda tutadi, ularsiz bu boshqaruv turi mumkin emas. Shu sababli, vaqt o‘tishi bilan uzoq qarindoshlarning butun kasal soni hovliga kiritila boshlaydi. Ma’muriy tuzilmaning o‘zgarishi yer uchastkalarini boshqarish tizimining o‘zgarishiga olib kelgan. Agar sud boshlig‘i yerni nazorat qilsa Nuhga sud boshlig‘i tomonidan yer berilgan bo‘lsa, vaqt o‘tishi bilan “katta sud” rahbari yerni ko‘proq tasarruf qila boshladi va ko‘proq, ajratilgan joylarni “kichik sudlar” o‘rtasida taqsimlash. Xitoyda bo‘lgani kabi, Yaponiyada ham “markaziy mintaqa” (Kinai) va “markaziy mintaqadan tashqaridagi hudud” (Kige) ga bo‘linish aniq bo‘lgan. Dastlab, Kinay viloyatlarning bir qismini o‘z ichiga oladi: Yamato, Yamashiro, Kavachi va Sezzu (yoki Tsu), 757 yilda Kavachi viloyatining uchta okrugidan yangi bo‘lgan Izumi viloyati tashkil topdi, shu vaqtdan boshlab beshta viloyat (Gokinay) kira boshladi. Bu Yaponiya davlatchiligining asosi bo‘lgan Kinai hududi - ular o‘sha yerda yashagan aristokratik oilalar, ularning avlodlari davlatning anaratdagi eng yuqori lavozimlarining aksariyatini egallagan. Yamayu hukmdorlarining qarorgohlari, shuningdek, Yaponiya poytaxti - Fujivara, Naray Xeyan ham bo‘lgan. Imtiyozli mavqega ega bo‘lgan Sinay tumani (aristokrat amaldorlarning soliqlardan ozod qilingan mol-mulki ko‘p bo‘lganligi sababli, bu mintaqa soliq tushumining eng kam miqdorini xazinaga berdi) va shuning uchun ko‘plab tadqiqotchilar Ritsuryo davlatining iqtisodiy va ijtimoiy sungyu: qolganlarning ekspluatatsiyasi deb hisoblashadi. Bu mintaqadan tashqarida aristokratik Kinai urug‘lari tomonidan aholi.Mamlakatning butun hududi viloyatlarga bo‘lingan. “Taiho ryo” kodeksiga ko‘ra, viloyatlar to‘rtta toifaga bo‘lingan: “katta” (13 viloyat), “yuqori”, “o‘rta” va “quyi” kabilar. Viloyat toifasiga qarab mahalliy byurokratik apparat biroz boshqacha bo’lgan. Viloyatni u yoki bu narsaga nisbat berish tamoyillari kategoriya har doim ham nonyany emas.⁷ Ko‘rinib turibdiki, bir qancha omillar hisobga olingan: ekin maydonlari hajmi, soliq solinadigan aholi soni, viloyat hududining kattaligi. Shunday qilib, Kinai viloyatining Yamato va Kavichi provintsiyalari, kichik hududlariga qaramay, aholi zich joylashganligi sababli “katta” deb tasniflangan. Shu egallagan maydonning kattaligi u yerda aholi zichligi past bo‘lganligi sababli Deva viloyati katta hisoblangan. VIII asr mobaynida viloyatlarning umumiy soni ham, alohida viloyatlarning tarkibi ham o‘zgargan. Shunday qilib, 712 yilda Mutsu provinsiyasidan Deva viloyati va 713 yilda uchta viloyat: Tango, Mima saka va Oosumi tashkil topdi. “Taihoryo” ning 1-kodidagi viloyatlarning umumiy soni 68, VIII asr davomida. Ularning soni 14 taga yetdi. “Nomlari bo‘yicha” tartiblash tamoyilining kromsi Viloyatlarning tasnifi uchun ularning poytaxtdan uzoqligi ko‘rsatkichi ham ishlatilgan. Ushbu printsipga ko‘ra, viloyatlar “qisqa masofa” (kingoku), “o‘rta masofa” (chu goku) va “dalis” (nkoku) sifatida ajralib turardi. Soliqlarni etkazib berish muddati, viloyatlarning markazning ayrim buyruqlarini bajarishi viloyatlarning Narodan bo‘lgan masofasiga bog‘liq edi.
Viloyat hokimlari (kokushi) juda oddiy vazifalarga ega edilar. Xususan, viloyat hokimi “iznaniyami” oddiy uslubi, bo‘ysunuvchi muassasalarni nazorat qilish va “viloyat maktablarida” imtihonlarni o‘tkazish (kokugaku), mehnat va harbiy xizmat ma’muriyati, soliqlar va bolalar yig‘ish, sintrist va buddist ibodatxonalardan iborat bo’lgan. Gubernatorlarni tayinlash imtiyozli markaz bo‘lgan. Girhvintsii okruglardan oziqlangan. Ularning tarkibiga kiritilgan senilar soniga ko‘ra ular besh toifaga bo‘lingan: kasalxona (16-20 qishloq), katta (12-15 qishloq), o‘rta (8-14 qishloq), malys (4-7 qishloq) va melkilar (2-3 qishloq). Obitsss, koddagi okruglar soni ko‘rsatilmagan va VIII asrda. U doimiy emas edi. Masalan, 713 yilda Sezzu viloyatida Mutsu viloyatidagi Nosav grafligi - uszd Nitori tashkil topgan. Eng mashhur manbalarga ko‘ra, Yaponiya bo‘ylab okruglarning umumiy soni sezilarli darajada o‘zgarmagan va quyidagicha bo‘lgan. Qonunchilik kodekslariga ko‘ra uszd hukmdorlari markazdan tayinlangan, ammo aslida ular VIII asr boshlarida bo‘lgan. Bu lavozimlar merosxo‘r deb tan olingan va ularni mahalliy dvoryanlar vakillari egallagan.Bundan tashqari, VIII asr hujjatlarida schche va tumanlardan zikr qilingan to ya’ni bu Xitoy Tao modeli asosida yaratilgan. Oldin yaponlar: 6 dan 16 gacha viloyatlarni o‘z ichiga olgan. Yaponiyada ularning ettitasi bor: To kaido (16 ta viloyat), To sando (8 ta viloyat), Xokurikudo (7 ta viloyat), Sanyo ga (8 ta provinsiya), Sanindo (8 ta viloyat), Nankaido 6 viloyat) va Saykaydo (9 viloyat). Grafliklarning chegaralari asosiy davlat yo‘llari bo‘ylab o‘rnatildi. Mamlakatning ilgari bo‘linishi bir necha sabablarga ko‘ra amalga oshirilgan. Birinchidan, Yaponiya hukumati Yaponiyaning ma'muriy bo‘linishi Xitoy g‘oyalariga mos kelishini ko‘rsatmoqchi edi. Ikkinchidan, avvalgi hududlar: tabiiy sharoitlari o‘xshash bo‘lgan birlashgan viloyatlar, bu soliqlarni yig‘ishni ham, mahalliy mahsulotlar uchun natura to‘lovlarini yig‘ishni ham osonlashtirishi kerak edi. Takonets, hududlarning kiritilishi bir nechta qo‘shni viloyatlarni birlashtirganligi, ular orasidagi aloqani tezlashtirishga imkon berdi. Bu, birinchi navbatda, bir mintaqaning ishlarida viloyatni ikkinchisiga ajratish orqali yuborilgan Hujjatlarga tegishli, chunki bu holda bunday aloqani markaz orqali amalga oshirish talab qilinmagan; shuning uchun xabarlar bir viloyat hukumatidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqasiga yuborilgan. Bu amaliyot faqat VIII asrning so‘nggi uchdan birida qo‘llanila boshlangan.
Saykaydo tumani ishlari bo‘yicha bosh boshqarmasi Trassasida joylashganva u alohida maqomga ega bo‘lgan. Muhim siyosiy va strategik jihatdan Saykaydo mintaqasining ahamiyati bosh leytenantmintaqaning bir qismi bo‘lgan viloyat hokimlariga bo‘ysunadigan mintaqa bo‘lgan. Ushbu gubernatorda doimiy boshqaruv apparati mavjud edi. Dazaifu ma'muriy majmuasi atrofida paydo bo‘lgan aholi punkti Narodan keyin ikkinchi o‘rinda edi.Kimdir Yaponiyada okruglar kichik rol o‘ynagan, ammo Kitasda taassurot qoldiradi. Garchi ular u yerga tekshiruv tashriflari bilan norasmiy shaxslardan yuborilgan bo‘lsalar-da, tumanlarning o‘zlariga boshqaruv apparati berilmagan va shu tariqa ular ma'muriy emas, balki faqat hududiy birlik edi. Shunday qilib, ataylab olib borilgan davlat siyosati natijasida mahalliy boshqaruv tizimi rasmiy ravishda Tang Xitoyida mavjud bo‘lgan tizimga o‘xshab ketdi.⁸Biroq, Yaponiyada ushbu tizimning mazmuni Elkning o‘ziga xos o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Avvalo, bu mahalliy dvoryanlar qo‘lida bo‘lgan hokimiyatning quyi darajasiga tegishli (Kitasda uszd hukmdorlari markazdan tayinlangan). Natijada, Heian davrida grafliklar amalda ma'muriy va boshqaruv funktsiyalarini yo‘qotdilar. Bundan tashqari, do tumanlar ham Yaponiyada muhim rol o‘ynamadi.

1^ Мещеряков А. Н., Грачев М. В. История древней Японии. СПб., 2002.Стр 86

2^A history of Japan. George Sansom. チャールズイータトル出版 October 1, 2005 page 110

3^A modern history of Japan from Tokugawa Times to the present. Andrew Gordon. Oxford Univ Pr; 4th edition.July 5, 2019page 69

4^ Источниковедение истории Древнего Востока. – М.: Высшая школа, 1984.стр 78

5^ Воробьев М.В. Древняя Япония. ИВЛ, М., 1958стр 120

6^A modern history of Japan from Tokugawa Times to the present. Andrew Gordon. Oxford Univ Pr; 4th edition.July 5, 2019page 88

7^ Мещеряков А. Н., Грачев М. В. История древней Японии. СПб., 2002.Стр 55

8^ Рубель В. А. Японская цивилизация: традиционное общество и государственность. — Киев: «Аквилон-Пресс», 1997. — 256с.стр 179