I bob. Yoyli elektr payvandlash qurilmalari turlari

Kurs ishining maqsadi. O’qituvchi o‘quvchilarda «Elektr payvandlash (payvandlash qurilmasi» mavzusini o’qitish orqali o‘z fikrini amaliy ro‘yobga chiqarishga asta-sekin yondashishi uchun oddiy masalalarni hal etish ko‘nikmasini shakllantirishda ularga individual yondashishni amalga oshirishi zarur.
Kurs ishining vazifasi. 1. O’quvchilarga «Elektr payvandlash (payvandlash qurilmasi)» mavzusini o’qitish va ularni texnologiya darslariga jalb etish
2. Talabalarga Elektr payvandlash haqida ma’lumot berish ,
3. Ishlatilishini tushuntirish
Kurs ishi ob’yekti: Umumta’lim maktablarida texnologiya fani darslarida innovatsion texnologiyalarning tadbiq etishni tashkil etish jarayoni.
Kurs ishi predmeti: Umumta’lim maktablarida texnologiya fani darslarida innovatsion texnologiyalar asosida samarali tashkil etish shakil va metodlari.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Kirish, asosiy qism, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yhatidan iborat.


I BOB. YOYLI ELEKTR PAYVANDLASH QURILMALARI TURLARI
1.1.Elektr payvandlash haqida tushuncha
Payvandlash (texnikada) — qattiq materiallar (metall, keramika, shisha, va boshqalar)ni ajralmas qilib biriktirish usuli. Payvandlashning 60 dan ortiq usuli bor.
Metallarni payvandlash qadimdan maʼlum. 1882-yilgacha bosim ostida payvandlashning temirchilik usulidan foydalanilgan. Rus ixtirochisi N. N. Benardos birinchi marta metallarni koʻmir elektroddan foydalanib payvandlash (elektr yoy) usulini topgan, rus muhandisi N. G. Slavyanov buni takomillashtirib, koʻmir elektrod oʻrniga metall elektrod ishlatgan. Atsetilen topilganidan keyin fransuz metallurgi E. Fushe gaz payvandni, amerikalik olim J. Tomson qarshilikli uchma-uch payvandlash (1837), keyinchalik N. N. Benardos nuqtaviy kontakt payvandlash usulini ixtiro qildi, akademik Y. O. Paton (1940) rahbarligida elektr shlakli payvandlash usuli ishlab chiqildi.
¹Payvandlashning bosim ostida va eritib payvandlash usullari bor. Bosim ostida payvandlashda metall plastik holatga keltirib biriktiriladi; biriktiriladigan joyga tashki kuch taʼsir ettiriladi. Bunday payvandlash mexanik, kimyoviy-mexanik va elektr-mexanik usullarga boʻlinadi. Kontakt payvand, nuqtaviy payvandlash usullari ham bor.
Eritib payvandlashda biror issiqlik manbai taʼsirida buyumning payvandlanadigan joylari va payvand chiviq (agar u ishlatilsa) suyuqlanish holatiga keltiriladi. Bu usulning kimyoviy, elektrkimyovii va elektr yoy usullari bor. Kimyoviy usul gaz va termit xillarga boʻlinadi. Payvandlash vaqtida sodir boʻladigan oksidlanish reaksiyasi chok metallarning tarkibiy elementlarini kuydiradi, natijada metallning kimyoviy tarkibi oʻzgaradi va payvand birikmaning mexanik xossalari pasayadi. Shuning uchun payvandlash texnikasida eritib yopishtiriladigan metalldagi foydali aralashmalarni kuyishdan, unga azot va kislorod kirishidan saqlaydigan payvand birikmalardan foydalaniladi. Mas, gaz payvandda buyumlarning payvandlanish xususiyatini yaxshilaydigan va ularni atrofdagi muhit taʼsiridan saklaydigan flyus yoki maxsus qoplamalardan foydalaniladi va gaz himoya usullari qoʻllaniladi. Termit usulda detallarning biriktiriladigan sirtini suyuqlantirib, termit metall bilan yaxlit quyma chok hosil qilinadi.
Elektrkimyoviy usulda payvandlash zonasi (buyum bilan elektrod orasida yonadigan yey) vodorod bilan, baʼzan, vodorod va uglerod oksidi aralashmasi bilan yoki azot va vodorod aralashmasi bilan oʻraladi, natijada eritib yopishtiriladigan metall atrofdagi muhitning kimyoviy taʼsiridan saqlanadi. Payvandlash zonasini argon, geliy yoki karbonat angidrid gazi bilan himoya qilish usuli keng qoʻllaniladi. Elektr yey bilan payvandlashda buyumlarning payvandlanadigan joylari elektr yoyi bilan eritib biriktiriladi. Bu usul eruvchan elektrodli va erimaydigan elektrodli xillarga boʻlinadi. Bunday payvandlash qoʻlda va avtomatik tarzda bajariladi. Yuqori chastotali tok va elektron nur yordamida payvandlash usullari ham bor. Suv ostida payvandlash (mas, kemalarning tagini tuzatish), kosmosda payvandlash (mas, kosmik styalarni kosmosda montaj qilish) usullari rivojlangan, yuqori vakuum va vaznsizlik sharoitida turli metallarni payvandlash usullari ham keng qoʻllanilmoqda. Lazer nurlari yordamida payvandlash usullari takomillashtirilmoqda.
Payvandlash qurilmalari uzlarining spetsifik yuklamaning takrorlanuvchan - qisqa muddatli tizimi bilan tavsiflanadilar unda yoyni maksimal yonIsh vakti bitta elektrodning tulik yonIshi uchun ketgan vaktga teng deb va Ish jarayonidagi minimal tanaffus vakti - elektrodni almashtirIsh va yoyni qayta yondirIshga sarf bo’lgan xamda payvandlanayotgan maxsulotni jildirIsh, payvandlovchining bir erdan ikkinchi erga kuchIshiga sarf bo’lgan vaktlarga teng deb kabo’l qilishnadi.
Payvandlash qurilmasining takrorlanuvchan - qisqa muddatli Ish tizimi yuklama tokini iste‘mol qilishsh vakti bilangina emas, balki ulangan xolat davomiyligi t1 va tanaffus vakti t2 lar bilan xam tavsiflanadi. (8.3 -rasm). nisbati % larda ifodalanib, takrorlanuvchan - qisqa muddatli tizimi davomiyligi PR yoki ulanIsh davomiyligi PV deb ataladi.
Agar qurilma pasportida tok 250A ga va PV = 50 % ga teng deb berilgan bo’lsa, bu yozuv, t1/ (t1+ t2) nisbat 0,5 dan katta bo’lmagandagina Ishlash mumkinligini ko’rsatadi.
Davrning umumiy davomiyligi tts - ixtiyoriy kiymatga ega bo’la olmaydi, chunki qurilma galtaklarining xaroratiga t1 vaktning absolyut kiymati ta‘sir ko’rsatadi.
Bir postli odatdagi yoy bilan payvandlash qurilmasining nominal tizimi deb, tts = 5 min va PR = 60, 65% bo’lgan tizim xisoblanadi.
Kup postli qurilmalar manbalari PR=100% li tizimga xisoblanib loyixalanadi.
Avtomatik yoy payvandlash qurilmalari manbalari PR = 50 va 60% ga xisoblangan ( bunda tts = 10 min).
5. Manbalar - uzgarmas tok va uzgaruvchan tok manbalariga, bir postli va kup postli manbalarga va konstruktsiyasiga ko’ra statsionar va xarakatga keltiriluvchan manbalarga bo’linadi.
Uzgaruvchan tok yordamida payvandlash apparatlari asosiy elektrik apparatlari xavoda tabiy xolda soviydigan kurik transformatorlardir. Masalan bitta payvandlash postini ta‘minlashga mo’ljallangan bir postli payvandlash uchun po’lati 10-30kVA bo’lgan bir fazali payvandlash transformatorlari Ishlatiladi. Payvandlash transformatorlari tik tushuvchi tashqi tavsifga ega bo’lishi, ya‘ni salt Ishlashda kuchlanIshi 60-80 V bo’lganda yoyning osongina yonIshini ta‘minlashi, qisqa tutashuvda esa tokn 1,4 cheklashi lozim uzgaruvchan tok yoyning yonIshi va turgunlgi kuchlanIsh bilan tok orasidagi fazalar orasida ma‘lum siljIsh bo’lgandagina ta‘minlanadi, bu siljIsh to’g’ri keladi.
Aloxida drosselli payvandlash transformatorlari xozirgi kunda chikarilmaganiga karamay foydalanIshda ko’plab STE-22; STE--23; STE-32; STE-34; seriyali 250;300;450;500 A payvandlash tokiga ega transformatorlardan foydalanilmokda ( PR = 60 % ).²
Bunday transformatorlarda payvandlash tokining mikdori drosseldagi mavjud xavo bushligi ( ni o’zgartrishquri orqali amalga oshiriladi, bunda maksimal payvandlash toki (zazor) ( ning eng katta kiymatiga to’g’ri keladi.
STN tipidagi payvandlash transformatori (Nikitin transformatori deb yuritiladi) ko’rsatilgan bo’lib, unda ikqilamchi chulgam II dan tashkari umumiy magnit utkazichga kushimcha reaktiv chulgam IIk joylashtirilgan. Transformatorning ikqilamchi kuchlanIshi II va IIk chulgamlar e.yu.k. larining yigindisi bilan aniqlanadi. Payvandlash toki xavo bushligi ( ni o’zgartrishquri bilan amalga oshiriladi. Katta tok olish uchun (zazor) ( ni kattalashtirIsh talab qilishnadi.
Sanoatda PR = 65% bo’lgan STN - 500, STN - 700 transformatorlari keng kulamda qo’llanilmoqda. Ularning payvandlash toki mos ravIshda 500 va 700 A ga teng, manba kuchlanIshi 220 yoki 380 V ga teng.
Transformatorlarni katta toklarga rostlashda ular kichik mikdordagi salt yurIsh kuchlanIshiga ega, kichik toklarda esa salt yurIsh kuchlanIshi kiymati kattalashtiriladi