I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim
Download 22.66 Kb.
|
mom kurs
|
Joba I . Kirisiw... II . Tiykarǵı bólim 1.1 Bólshekler menen tanıstırıwdıń mazmunı 1. 2 Shamalardıń úlesleri menen tanıstırıw metodikası 1.3 Bólsheklerdi úyretiw metodikası 1. 4 Baslanǵısh klasslarında matematika oqıtıwdı zamanagóy tárzde ámelge asırıw múmkinshilikleri hám bólshek elementalarini úyretiw metodikası. III . Juwmaq. IV . Paydalanılǵan ádebiyatlar. Kirisiw
Baslawısh klastan aldın, yaǵnıy mektepge shekemgi jasta bólshek túsiniginiń baslanǵısh túsinikleri berilgen. Mısalı, alma, ǵarbız, qıyar, nan hám basqalardı bir neshe bóleklerge bólip kórgen hám baslanǵısh túsiniklerdi alǵan. Sol maqsette balalardı úlesler menen, olardıń jazılıwı menen tanıstırıw, salıstırıwdı úyreniw, sannıń úlesleri hám úles boyınsha sandı tabıwda tiyisli máselelerdi sheshiw názerde tutıladı, aytıp ótilgen barlıq máseleler kórgizbeli etip ashıp beriledi. Muǵdarlardıń úlesleri menen tanıstırıw metodikası. Joqarıda kórip shıqtıq, 3-klasta taǵı basqa úleslerge tiyisli qıyallardı ónim birdiń úlesleri, yaǵnıy 1/2, 1/3, 1/4 htb úleslerge tiyisli qıyallardı payda etiwden ibarat. Bólsheklerdi úyretiw derlik kórgizbe tiykarında tusintiriledi. Bul kórgizbelerge mıywe qawın, ǵarbız, geometriyalıq forma, shóp, qaǵaz hám basqa átiraptaǵı zatlardı alıw múmkin. Kórgizbeli túsindiriwde, mısalı, almanı teń ekige bóliw, geyde teń bolmaǵan 2 bólekke bóliw, ol yarım alma emesligin, sonday eken, bólshekti payda etpeytuģının túsindiriw kerek. Tek teń bólekke bólgendd ǵana bólshek san yamasa pútinniń úlesi payda bolıwın bekkemlew, sińdiriw kerek. Kurs jumısınıń maqseti: Baslawısh tálim metodikasınıń atap aytqanda, matematikadan baslawısh tálim metodikasınıń wazıypalarınan biri oqıtıwdıń jetkilikli joqarı rawajlantıratuǵın nátiyjeliligin asırıwdı támiyinlewde oqıtıwdı intellektual rawajlanıwlarına tásirin jedellestiredi. Matematikadan baslawısh tálim- tárbiyalıq wazıypalardı teoriyalıq bilimler sisteması tiykarında ģana sheshiw múmkin. Oqıtıwdıń málim mazmunı hám oqıtıwshılardıń intellektual iskerligi menen tásirlenetuǵın ol yamasa bul oqıw baǵdarı ushın eń nátiyjeli usıllardı qollay biliw sabaqqa tayarlanıwda yamasa sabaqtıń ózinde júzege keletuǵın anıq metodikalıq wazıypalardı sheshiwi zárúr. Kurs jumısınıń wazıypası : Bashlawısh klaslarda oqıwshılardıń intellektual rawajlanıwlarına tiykar salınıwı sebepli baslawısh klass oqıtıwshısı ushın oqıwshılardıń intellektual iskerligi dárejesin hám múmkinshiliklerin biliw hám esapqa alıw zárúrli bolıp tabıladı. Sabaq ótiw barısında oqıtıwshı kórsetpelilik hám kórgizbeli qurallardan paydalanıp jańa pedagogikalıq texnologiyalardan paydalanıw júdá zárúrli esaplanadı. Kurs jumısınıń predmeti: Oqıwshılardı bólshekler menen tanıstırıw programmaǵa qaray 4- klastan baslanadı. Bólsheklerdi payda bolıwı, berilgen úlesine kóre sannıń ózin tabıw menen tanısadı. 4-klasta 1 dıń úlesi hám bir neshe úlesi ,olardı salıstırıwlaw, pútinniń úlesin tabıw hám bir neshe úlesi, onıń jazba kórinisi túsiniklerine iye boladı. Bólshek túsinigi geometriyada kesindi úlesi, shamalardıń úlesi hám basqa geometriyalıq sırtqı kórinislerdiń úlesleri menen tikkeley baylanısqan. Bólshek túsinigin payda etiw hár túrli nárselerdi teń bóleklerge bóliw, kesiw, sındırıw, usaqlawdan kelip shıǵadı dep ataladı. Kurs jumısınıń obiekti: Baslawısh klastan aldın, yaǵnıy mektepge shekemgi jastan-aq bólshek túsiniginiń baslanǵısh túsinikleri berilgen. Mısalı, alma, ģarbız, qıyar, nan hám basqalardı bir neshe bóleklerge bólip kórgen hám baslanǵısh túsiniklerdi alǵan. Sol maqsette balalardı úlesler menen tanıstırıw, salıstırıwı úyretiw, pútinniń úlesleri hám úlesi boyınsha pútindi tabıwǵa tiyisli máselelerdi sheshiwdi názerde tutadı. 1. Bólshekler menen tanıstırıwdıń mazmunı Oqıwshılardı bólshekler menen tanıstırıw dástúr boyınsha 3- klastan baslanadı. Bólsheklerdiń payda bolıwı, olardı salıstırıw, sannıń úlesin tabıw hám berilgen úleske qarap sannıń ózin tabıw menen tanısadı. 4-klasta 1 diń úlesi hám bir neshe úlesti hám onin jazba kórinisi pikirine iye boladı. Bólshek túsinigi geometriyada kesindi úlesi, shamalardıń úlesi hám basqa geometriyalıq kórinislerdiń úlesleri menen tuwrıdan-tuwrı baylanısqan. Bólshek túsinigin payda etiw hár túrli nárselerdi teń bóleklerge bóliw, kesiw, sındırıw, maydalawdan kelip shigadı delinedi. Baslawısh klastan aldın, yaģnıy mektepke shekemgi jasında bólshek túsiniginiń dáslepki túsinikleri berilgen. Misali, alma, ģarbız, qıyar, nan hám basqalardı bir neshe bóleklerge bolip kórgen hám dáslepki túsinigin alģan. Sol maqsette balalardı úlesler menen, olardıń jazılıwı menen tanıstırıw, salıstırıwdı úyretiw, sannıń úlesleri hám úlesi boyınsha sandı tabıwģa baylanıslı máselelerdi sheshiw názerde tutıladı. Aytıp ótilgen barlıq máseleler kórgizbeli etip ashıp beriledi. 2. Shamalardıń úlesleri menen tanıstırıwdıń metodikası Joqarıda kórgenimizdey, 3-klasta birdiń úlesleri, yaģniy 1/2, 1/3, 1/4 hám basqa da úleslerge baylanıslı pikirlerdi payda etiwden ibarat. Bólsheklerdi úyretiw derlik kórgizbe tiykarında tusindiriledi. Bul kórgizbelerge miywe, qawın, ģarbız, geometriyalıq kórinis, shóp, qaģaz hám basqa átiraptağı nárselerdi alıw múmkin. Kórgizbeli túsindiriwde, mısalı, almanı teń ekige bóliw, járdeminde bólshek payda etiledi. Soģan sáykes almanı teń bolmaģan 2 bólekke bólip, ol yarım alma emesligin, demek, bólshekti payda etpeytuģının túsindiriw kerek. Tek ģana teń bólekke bólgende bólshek san yamasa pútinniń úlesi payda bolıwın bekkemlep sindiriw kerek. Hár túrli geometriyalıq kórinisler menen islep atırģanda bul kórinis járdeminde úleslerdi payda etedi, hám de onıń ayırım qásiyetlerin keltirip shıģaradı. Mısalı, kvadrattı teń 4 bólekke bóliwde, onı eki jol menen bólip, múyeshlerdiń ózara teńligine, hám de tárepleriniń de ózara teńligine tiykarlanıp, sonday-aq kvadrat simmetriyası haqqında túsinikke iye boladı. Sonday-aq, basqa oqıwshılarģa dóńgelekti, ayırımlarına törtmüyeshliklerdi 4 bólekke bóliw tapsırıladı. Bunnan keyingi jumis teń bóleklerge bólingen úleslerden birewin, ekewin, úshewin alıp olardı qanday sanlar menen jazıw kerekligi úyretiledi. Bólsheklerdi ekiden bir, úshten bir, tórtten bir sıyaqlı oqıw hám 1/2, 1/3, 1/4 lerge nárselerdi qanday bólip, qansha bólimi alınıp atırģanlıģı arasındağı baylanıslardı payda etiw kerek. Sol tiykarda alım hám bólim hám de bólshek sıyaqlı jańa terminler kirgizbesten oqıladı. Biraq siziq sızı, sızıqtıń tómeninde pútindi neshege bólgen san, joqarısına neshe úlesti alģan san jazılıwı túsindiriledi. «Úlesler» temasında figuralardı teń bóleklerge bóliw tiykarında üleslerdi salıstırıw da túsindiriledi. Misalı, oqıtıwshı 5 birdey tuwri tórtmúyeshli qaģazdan jolaqsha etip qirqiwdi usinis etedi. Bul jolaqshanıń birinshisin teń ekige, ekinshisin teń tórtke bolip, olardı ústpe-úst qoyiw tiykarında hár bir teń bóleklerdi salıstıradı. Onda 1/2-1/4, 1/4>1/8, 1/3>1/6 sıyaqlı ekenligine isenim payda etedi. 3-klasta sannıń úlesin tabiwdi ámeliy máselelerden baslaw kerek. Mısalı, uzınlığı 12 sm bolģan qaģaz jolaqshanı alıp onı ekige büklew tapsırıldı. Jolaqshanıń yarımı neshe sm? 12/2-6 sm. Endi jalaqshani jáne eki búklep tórt bólimge bóledi. Jolaqshanıń qanday bólimi payda boldi hám onıń uzınlığı qansha? Juwap: 12:4-3 sm. 1/4, bólim. Bul jumis sızģısh járdeminde de ólshep kóriledi. Másele. Kitap 80 bet, oqiwshi oniń 1/4 bólegin oqıdı. Neshe bet kitap oqiģan. 80 bettiń 1/4 bólegi qansha? 1.Basqa máselelerdi sheship atırģanda sızılmadan paydalanıw jetkilikli: san kesindi arqalı súwretlengen, ol berilgen sandaģı teń bóleklerge bólinedi, úlesi belgilenedi, soń onı sheshiw awızeki yamasa jazba orinlanadı. Mısalı, 1/2 m de, 1/4 m de, 1/5 m de neshe sm bar? 1/2 saatta, 1/5 saatta 1/6 saatta neshe minut bar? Waqit ólshemlerin úyrenip atırģanda ne ushin «bir yarım>>, sherek kem 10» dep aytılıwın túsindiriwi kerek. Kerisinshe, sannıń ülesine qarap sannıń ózin tabiwģa da úlken itibar beriledi. Misalı, TU-104» samalyot 1/3 minutta 5 km ushadi. 1 minutta neshe km ushadi? 1/3 bólegi 5 km bolģan san neshe? 5.3-15 km 2.Keyingi waqıtları, sandı onıń úlesi boyinsha tabiwģa baylanısli máseleler menen sannıń úlesin tabiwģa baylanıslı máseleler aralastırılıp kiritiledi. 3-klasta úlesti hám úleske qarap sandı tabıwģa baylanıslı tek ápiwayı máseleler, 4-klasta bolsa quramalı máseleler sheshtiriledi. 3. Bólsheklerdi úyreniw metodikası <<Úlesler» temasına tiykarlanıp bólsheklerdiń payda boliwi menen 4-klasta tanıstırıladı. Bul jerde de kórgizbe qural bilim beriwdiń bas qağıydası boladı. Zatlardı, kórinislerdi hám basqa átiraptağılardı teń bóleklerge bóliw hám sol bóleklerden birewin, ekewin, úshewin,... aliw máselesi, oni anlatıw, hám jaziw tiykargi wazıypa boladı. Bunda bólshek, bólshektiń alımı, bólimi sıyaqlı terminler menen tanıstırıladı. Bólsheklerdi jaziwdi ormlawda tómendegi qağıydaga ámel etiw esletiledi. Sızıq astına jazilgan san bólshektiń bólimi dep, pútin nárse neshege teń bóliniwin anlatadi. Bólshektiń ústine jazilgan san bólshektiń alımı dep, teń bóleklerden qanshası alınganın korsetedi. Baslawish klasta bólimi 10 nan úlken bolmagan bólshekler qaraladı. Bunnan keyin bólsheklerdi maydaraq úleslerge maydalaw hám kerisinshe máseleler qaraladı. Mısalı, 3/4-6/8 yamasa 2/8-1/4 lerdi túsindiriw ushin birdey jolaqsha alamız hám 1-sin 4 teń bólekke, 2- sin 8 teń bólekke bólip, 1-sinen 3 úlesti, 2-sinen 6 úlesti alamiz. Bul eki jolaqshadagi maydanlar teńligi kórinip turadi. Sonday-aq 2/8=1/4 ańlatpa túsindiriledi. Sannin bólshegin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiwde 3- klasta úyrenilgen sannin úlesin tabiw máselesi tiykar bolip xizmet etedi. Másele. Uzınlığı 10 sm bolgan kesindi sızılgan, 3/5 bólegi neshe sm ge teń. Uzınlığı 10 sm bolgan kesindini sızadı hám onin 1/5 úlesi neshe sm ekenligin 3-klastan biledi. 10:5-2 sm. Soń kesindinin 3/5 bólegin tabiwda 2-3-6 sm jumistı orınladı, yamasa birden 10:5-3-6 sm dep orinlaw da múmkin. Másele. Dápter 24 betlik, oqiwshi dápterdiń 5/8 bólegin toltiradi. Neshe bet jazilmay qaldı? Másele shártinin qisqasha jazılıwı tómendegishe: Bar edi-24 bet. Jazıldı-5/8 bólegi. Qaldı-? Sheshiw. Máseleni sheshiwde kesindi sızılmasınan paydalanamiz. Kesindini 24 bet dep alıp, oni 8 teń bólekke bólemiz hám onin 5 bólimin ajiratamiz. 1) 24:8= bet 2) 3.5-15 bet 3) 24-15-9 bet jazılmadı. Uliwma anlatpa kórinisinde 24-24:8-5-9 bet. 4-klass sabaqlığında berilgen sannın bólegin tabiwga baylanıslı ayırım máselelerdi sheshiwde úlken, quramalı anlatpalar payda boladı. Bunday máselelerdiń sheshimlerin ámellerdi orinlaw járdeminde anlatıw kerek boladı. Mısalı: oramda 240 m sim bar edi. Sol simnin 5/8 bólegin isletildi. Qalganınan neshe metr artıq sim isletilgen? Sheshimnin anlatpa kórinisindegi jazıwın tómendegishe orinlaymiz: 1) 240:8-5-150 m. 2) 240-150-90m. 3) 150-90-60m. Uliwma anlatpası 240:8-5-(240-240:8-5) Bólsheklerdi salıstırıwda ten tuwri tórtmúyeshliklerdiń kórinislerinen de paydalanıw qolaylı. Oqıwshilarga dápterlerine boyi 16 sm ge, eni bolsa 1 sm bolgan tuwr tórtmúyeshlik sızıw tapşırıladı. Bul bir tuwri tórtmúyeshlikke 1 sanın jazamız. 1-tuwri tórtmúyeshlik astinda sonday tuwri tórtmúyeshlik sızın hám oni teń ekige bólin. Qanday úlesler payda ettiniz? (ekiden bir, yarım úlesler). Astina sonday tuwr tórtmúyeshlik sızın hám oni ten tórt bólekke bóliń. Hár bir bólek ne dep ataladi hám qanday san menen anlatıladı? 1 pútinde neshe sherek (tórtten bir) bar? Yarımda neshe sherek bar? Usi proces dawam ettiriledi hám tómendegishe súwretlenedi. Tómendegi sorawlar beriledi. Ogan juwap kóriniske qarap aytıladı: 1)qaysi biri úlken? 1/2 me? 2/4 me?1/4 me, 3/4 pe yamasa 4/4 pe? 2) 1 pútinde neshe 1/8 úles bar? 3)>,<, belgilerin qoyiń: 3/8...3/4; 4/5...1; 4/8...1/2 4) sonday sandı tańlań, teńlik teńsizlik orinli bolsın. 5/10 ..../2; 3/8>..../4; 1/2<.../4 Oqıwshılardı bólshekler menen tanıstırıw oqitiw dástúrine qarap ekinshi klastan baslanadı. Bunda oqiwshılar 5 saat dawamında bólsheklerdiń payda boliwi, olardı salıstırıw, sannin úlesin tabiw hám berilgen úlesine qarap sannıń ózin tabiw menen tanısadı. 3- klasta birdin úlesleri haqqındağı mağlıwmatlar bir qansha keńeytiledi. Bunda oqıwshılar 2-klasta qaralgan ayırım úleslerdi payda etiw usilin tákirarlaw menen bir qatarda birdin bir neshe úlesinen ibarat úleslerdiń payda boliw procesi menen tanısadı; sol tiykarda oqiwshilarda bólshek pútinnin bir neshe úlesi kópliginen ibarat, degen túsinik payda boladı. Bul temani úyreniw bólshek sanlardı úyreniwdin dáslepki zvenosi boladı, soniń menen birge sanlar arifmetikası menen geometriyanın dáslepki elementleri (kesindi úlesi) arasındağı baylanıstırıwshı zveno da boladı. Bólshek túsinigi matematikada úlken rol oynaydı hám de bay ámcliy qollaniwga iye bolgan (shamalardı ólshew) shama túsiniginiń ózi menen tıgız baylanısqan. Sol sebepli bul temani úyreniwde oqıwshılarda bólshekler haqqında duris túsiniklerdiń qáliplesiwi, sol túsinik penen baylanıslı máselelerdi sheshiw uqiplılığının qáliplesiwin támiyinlew kerek. Bólshek túsinigin qáliplestiriw hár túrli predmetlerdi teń bóleklerge bóliwden baslanadı, bul predmetlerdiń hár birin biz bir pútin dep qaraymız. Abstrakt bólshek túsinigi, konkret bóliwden, sındırıwdan, maydalawdan, jayıwdan kelip shiqqan boliwi mumkin. Bul dáslepki basqıshti oqiwshı bir neshe jil ilgeri basıp ótken. Mektepke shekemgi jasında-aq oğan almalar, pryanikler, pamidorlardı kesiwge tuwra kelgen edi hám sol dáwirde-aq kóp márte pútinniń yarımı, sheregi, úshten biri hám basqa ayırım bir úlesleri haqqında sóz etilgen. Balalardıń figurani teń bóleklerge bóliw barısında toplagan túsinikleri hám uqiplılıqları olarda pútinniń úlesleri túsinigin qáliplestiriwde tiykargi dáslepki tayanish boladi. II klasta matematika oqitiwdiń tiykargi maqseti birdiń 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/8 úleslerine baylanıslı anıq túsiniklerdi payda etiwden ibarat. Bólsheklerdi úyreniwde kórsetpelilik hám kórgizbe qurallardan paydalanıw kerek. Bólsheklerdi úyreniwdiń bul basqıshinda oqitiw tolıq kórgizbeli boliwi kerek. Sonin ushin úleslerdiń payda boliw procesin kórilip atırganlığı múnásibeti menen ilajı barınsha kóbirek hár túrli aniq predmetler: alma, lenta hám basqa geometriyalıq figuralardıń modellerin teń bóleklerge bóliwge baylanıslı shinigiwlardı kóbirek ótkeriw kerek. Balalardı úlesler payda boliwi menen tanıstıriwga baylanıslı sabaqti shamalap bilay baslaw múmkin: «Búgin biz jana sanlar tanısamız. Menin qolimdagi ne? (Oqıtıwshı almanı kórsetedi.) Qarańlar, men oni ne qılıp atırman? (Ol almanı teń eki bólekke ajiratadi.) Hár bir bólekti ne dep ataw múmkin? (Almanın yarımı.) Buni she? (Pútin almanı kórsetedi.) Bir pútin alma neshe yarım almağa teń? (eki).»> menen Basqa predmetler menen jumis islegende de oqiwshilar sonday pikir júritedi. Misalı, suwga toltırılgan stakan alınadı hám suwdin yarımı gúlge quyiladı, demek, stakanda yarım stakan suw qaladı. Soń kórsetpelilikti bunday tártipte qollanıw kerek: dáslep dóńgelek, kvadrat, son qagaz, poloskalar, sızıqlar. Bunda predmetlerdi teń bóleklerge bóliw menen bir waqitta olardı teń bolmagan bóleklerge bóliw menen de jumis islew kerek. Mısalı, dóńgelektiń bir modelin eki teń bólekke, ekinshisin uliwma teń bolmagan eki bólekke bóliw kerek. Bunday tapsırmalardı orınlawda oqiwshilar dóńgelekti eki bólekke bóliwdiń usıllarınan uqsaslıq hám parıqtı aniqlay aladı: ol jagdayda da, bul jagdayda da dóńgelekti ekige bóledi, biraq birinshi jağdayda eki teń bolmagan bólekke, ekinshi jagdayda bolsa eki tendey bólekke bólinedi. Ekinshi jagdayda dóńgelek eki bólekke bólinedi hám bir bólek dóńgelektiń 1/2 bólegin qamtıydı, dep aytiladi. Geometriyalıq figuralar toplamı menen islep atirganda oqiwshilar bul figuraniń kóp qásiyetlerin qaytalaydi hám jáne kóp qásiyetleri menen tanısadı. Mısalı, kvadratlardı teń tórt bólekke bóliwde oqiwshilar bul tapsırmanı orınlawdin eki usılı bar ekenin biledi. Olar kvadrat tárepleri hám múyeshleri ózara teńligine jáne bir ret isenim payda etedi, kvadrat simmetriyası haqqında birinshi túsinikke iye boladı. Bul shinigiwlardı orinlawda taxtaga shigarilgan bir yamasa eki oqiwshi gana qatnasıp basqa balalar passiv baqlawshı bolip qalmawi maqsetinde klastıń barlıq oqiwshıları aktiv qatnasıwı shárt. Oqıwshılardıń pútin bar oyi figuralardı teń bóleklerge bóliw procesine qaratilgan boliwi ushin hár bir oqiwshiga qagazdan qirqilgan dóńgelekler, tuwri tórtmúyeshliklerdi tayarlap qoyiwi kerek. Hár túrli teń bóleklerge bóliwde bunday bóleklerdiń birewin, ekewin hám basqadan ibarat, figuralardı úyreniw bólshek sanlardı belgilew ushin kerek bolgan terminologiya hám simvolikanı kiritiwge imkaniyat beredi. Solay etip, bólsheklerdi payda etiw pocessin kórsetiwde balalar itibarın bólshekler óz atları qanday principte alınıwına qaratıw kerek - bólshek úleslerinin atı menen predmet neshe teń bólekke bóliniwin úyreniw kerek. Balalardı hár túrli úleslerdiń atları hám payda boliwi menen tanıstırıp bolip, olarga hár bir úlesti qanday belgilewdi kórsetiw kerek. 1/2, 1/4, 1/3 hám basqa kórinistegi jaziwlar menen «alımı»> hám « Figuralardı teń bóleklerge ámeliy bóliw tiykarında úleslerdi salıstırıw da ótkeriledi. Oqıtıwshı misalı, 5 birdey tuwri tórtmúyeshli jolaqsha qirqiwdi usinis etedi. Oqıwshılarda kerekli shamada tuwri múyeshli jolaqshalar tayar bolgannan keyin jolaqshalardan birewin eki teń bólekke, ekinshisin ten úshke, úshinshisin ten tórtke, tórtinshisin ten altıga, besinshisin teń segizge bóliw usinis etiledi. Balalar úleslerden en úlkeni yarım, en kishisi bolsa segizden bir ekenin, yagniy misali, 1/2>1/4; 1/3>1/8; 1/3>1/6; hám basqa ekenligine isenim payda etedi. Sonday etip, oqiwshilar figuralardı teń bóleklerge ámeliy bóliw joli menen úleslerdi salıstıradı. Úleslerdi ámeliy salıstırıwda tuwrimúyeshli jolaqshalar menen bir qatarda dóńgeleklerden de, kvadratlardan da, basqa geometriyalıq figuralardan da paydalanıw kerek. Hár túrli úleslerdi tek búklew yamasa qirqiw menen gana emes, boyaw arqalı da payda etiw mumkin. Ekinshi klastan balalardı sannin úlesin tabiwga hám úlesine qarap sannın ózin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıw kerek. Balalardı sannin úlesin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıwdi ámeliy jumistan baslaw kerek: balalarga uzınlığı misalı, 12 sm bolgan qagaz jolaqsha tarqatıladı hám oni teń ekige bóliw usinis etiledi. Jolaqshanın yarımın ólshew usinis etiledi. Jolaqsha neshe santimetrden ibarat? (12 sm). Onın yarımı she? (6 sm). Endi jolaqshanıń ózin 4 teń bólekke bóliń. Jolaqshanıń 1/4 bólegi qanday boladı? Ólshew joli menen tekserin sıyaqlı tapsırmalar beriledi. Bólsheklerdiń payda boliwi menen oqiwshilardı tanıstırıw 3- klastan baslanadi. Bunda kórgizbelilik máselesi júdá zárúrli. Bólshekler payda boliwının qaralıwı múnásibeti menen hár qıylı real predmetlerdi teń bóleklerge bóliwge baylanıslı ámeliy shinigiwlar orınlanıwı kerek. Hár qıylı figuralardı teń bóleklerge bóliw hám sonday bóleklerden birewin, ekewin hám bunnan artığın óz ishine alatugin figuralardın qaralıwı zárúr terminologiyanı hám bólshek sanlardı belgilew simvolikasın kiritiw imkaniyatın beredi. Sogan uqsas, imkanı barınsha hár qıylı figuralardan paydalanıp, oqiwshilardı basqa bólimli bólshekler menen tanıstıradı. Balalardi bólshekler menen tanıstırıwdın bul basqıshinda bólsheklerdi maydaraq úleslerge maydalaw procesin kóriw hám bugan keri procesti kóriw imkanın beretugin jalgız usil geometriyalıq interpritaciya bolip tabıladı. Bólshekti maydaraq úleslerge maydalawdi súwretlewde dóńgeleklerden, kesindilerden, tuwr tórtmúyeshliklerden paydalanıw kerek. Bul jagdayda hár bir shaqmaq 1/8 úlesin súwretleydi. Eki shaqmaq 2/8 ni yamasa 1/4 di óz ishine aladı. 2/8-1/4 ekenin balalar sızılmağa qarap biledi. Ústingi tórtmúyeshlikte segizden altını, tómengi tórtmúyeshlikte bolsa tórtten úshti shtrixlaymiz. Salıstırıw joli menen saykes tuwri tórtmúyeshlikler ózara teń ekenligine, demek, 3/4-6/8 yamasa 6/8-3/4 ekenligine isenim payda etemiz. Sannin úlesin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiwde hólshektiń konkret mazmuni ashıladı hám bekkemlenedi. Bunday máselelerdi sheshiwge sannın bir úlesin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiw uqiplılığı tiykar boladı. Sannin bólshegin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiw saykes kórsetpelilikke tiykarlangan boliwi kerek. Oqıwshılardı sannin bólshegin tabiwga baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıwdi ámeliy hárekettegi máseleni qarawdan baslaw maqsetke muwapıq: «Uzınlığı 10 sm bolgan kesindi sızın. Sol kesindiniń 3/5 bólegi neshe santimetrge teń?>> Úlesler sannın bir neshe bólegi. Úles túsinigine alıp keliwshi misallar menen tanısamız. Dóńgelek sızın hám oni ten eki bólekke bólin. Bóleklerden birewin boyań. Siz dóńgelektiń qanday bólimin (qanday bólegin, úlesin) boyadınız? Jáne bir dóngelek sızıń hám oni ten 4 bólekke bólin. Bóleklerden birewin boyań. Bul 9-súwret dóńgelektiń tórtten bir bólegin (úlesin) boyadınız. Tórtten úsh bólimi boyalmaģan. Sport shinigiwlarında 36 oqiwshi qatnasadı. Olardın yarımı gúres, 1/3 bólegi tennis, qalganları gimnastika menen shugullanadi. Sporttın hár bir túri menen qansha oqiwshi shugullangan?
Tárepinin uzunligi 4 sm bolgan kvadrat sızın hám onin táreplerin teń 4 bólekke bólin. Qarama-qarsi táreplerdegi sáykes tochkalardı tutastırın. a) neshe kvadratshalar payda boldı? b)bir kvadratsha dáslepki kvadrattın qanday úlesin quraydı? d) 4 kvadratsha she? 8 kvadratsha she? Usta hám shákirt belgili müddet birgelikte islep, 4800 sum pul taptı. Usta bul puldin 2 úlesin, shákirt bolsa 1 úlesin aldı. Hár biri neshe sumnan pul aldı? AB kesindi teń 4 bólekke bólingen. Tómendegilerdi aytıń: -hár bir bólek (úles, bólim) AB nın qanday bólegin quraydı? - AD kesindi AB kesindinin qanday bólegin quraydı? -AF kesindi AB kesindinin qanday úlesin quraydı? Úleslerdi cifrlar arqalı anlatıw mumkin. Dáslep«<-» sızıladı. Onin astına kesindi neshe teń bólekke ajiratilganligi, yagniy 4 sızıqshanın ústine sol teń bóleklerden neshewi alingani yagniy 3 jazıladı. Nátiyjede, jaziw payda boladi. «< - >> bólshek sızıgı delinedi. AF kesindi AB kesindiniń bólegin quraydı. Pútinnin bir yamasa bir neshe teń úleslerinen dúzilgen san bólshek delinedi. Bólshek sızığı ústindegi 3 cifri bólshektiń alımı, astındağı 4 cifn bólshektiń bólimi delinedi. Bólshekler tómendegishe oqiladi: -ekiden bir, 2-besten úsh, -segizden bes. 5 8 37 71 69 10 40 100 70 Tómendegi anlatpalardı bólshek kórinisinde jazıń. Besten tórt, úshten eki, minnan bir, jetiden bes, altıdan tórt, jüzden altı. Oqin: Súwrettegi kórinisler neshe teń bóleklerge ajiratilgan hám olardın neshewi boyalgan? Boyalgan bólegin bólshek kórinisinde jaziń. Bólsheklerdi sózler menen jaziń: Anası 9 almanı 3 balasına tendey etip bólip berdi. a) hár bir bala barlıq almanıń qanday bólegin algan? b) eki balaga jámi almanın qanday bólegi tiyisken? Uzınlığı 6 sm bolgan AB kesindi sızıń. Oni bir putin dep alıp, bólsheklerge såykes kesindilerdi belgileń. 4 d) bólegi uzın ba yamasa 2 bólegi uzın ba? Uzınlığı 12 sm bolgan kesindi sızıń. a) oni bólegi uzın ba yamasa bólegi uzın ba? b) bólegi uzın ba yamasa bólegi uzın ba? e) 2 bólegi uzın ba yamasa 2 bólegi uzın ba? Ne ushin? Túsindiriwge hareket etin. a) 24 goza 4 balaga teń bólip berildi. Hár bir bala algan goza jámi gozanın qanday bólegin quraydı? b) 24 gozanı 6 balaga teń bólip berdi. Har bir bala algan goza jámi gozalardın qanday bólegin quraydı? d) qaysi waqitta balalar kóbírek goza algan? Ne ushin? BIRDEY BÓLIMGE IYE BOLSHEKLERDI SALİSTİRİW Uzınlığı 6 sm bolgan kesindi sızıń. Oniń bóleginiń uzınlığı neshe santimetr boliwin tawip, juwapti keste kórinisinde jazayıq: Bólimi ózara teń (birdey) bolgan bólsheklerdiń: birinin alımı úlken bolsa, sol bólshek ülken boladı, qaysi birinin alımı kishi bolsa, sol bólshek kishi boladi. 1. Uzınlığı 12 sm bolgan kesindi sızıń. Oniń bóleginiń uzınlığı neshe santimetr boliwin tawip, juwabin keste boyinsha jazayıq: Alımları ózara teń bolgan bólsheklerden: qaysi birinin bólimi kishi bolsa, sol bólshek úlken boladı; qaysi biriniń bólimi ülken bolsa, sol bólshek kishi boladi. Bólimi 4 bolgan 3 bólshek jazıń. Bólimi 8 bolgan 4 bolshek jazıń. Bólimi 10 bolgan 5 bólshek jaziń. Alımı 1 bolgan 4 bólshek jazın. Alımı 3 bolgan 4 bólshek jarm Alımı 5 bolgan 4 bólshek jaziń. Juldizshalar ornina > yamasa < belgilerinen sáykes keletugi qoyin: Dápterinizge qálegen AB kesindi sızıń. Onın ortasın C tochka menen belgileń. Nátiyjede, AB kesindi teń eki bólekke ajratiladi AC-CB. Har bir bólek AB nın ekiden bir bölegin (yarımın) quraydı Nadira apa bir pútin torttı 8 bólekke bóldi. Sonnan bir bölegin balasına berdi. Balası torttın qanday úlesin aldı? Nadira apanın balası torttın segizden bir úlesin aldı. Dóńgelekti, kesindini, kvadrat yamasa tuwri tórtmúyeshlikti bi putin dep qaraw múmkin. Pútinniń teń bólekleri úlesler dep ataladi Ádette, ekiden bir úles-yarım, tórtten bir úles-sherek, segizden bir úles bolsa yarımsherek dep aytıladı. Súwrettegi kórinislerdiń qanday bólimi (úlesi) boyalgan? Anası eki oqiwshi balası ushin barligi bolip 15 dápter satıp aldi Dápterdin 3 úlesin úlken balasına, 2 úlesin bolsa kishi balasına bendi Har bir bala neshewden dápter aldı?Manzura menen Atabek birgelikte fermer xojaligina járdem berip, jámi 480 kg juzim úzdi. Onun bölegin Manzura, qalğanın Atabek úzdi. Har bir bala neshe kilogrammnan júzim tergen? Erik quritilganda óz massasının bólegine shekem qaq alınadı. 300 kg erikten qansha qaq alınadı? 240 kg erikten she? Fermer xojaligi 120 bas malga iye. Olardın bölegi qoylar, bölegi eshkiler, qalganı sıyırlar. Xojalıqta hár bir maldan neshewden bar? Turist saatina 3 km tezlik penen 4 saat júrgennen keyin, 1 saat dem aldı. Son saatına 4 km tezlik penen 2 saat jol júrdi hám 1 saat dem aldı. Esaplasa, mánzilge jetiw ushin jáne 10 km jol bar eken. Bul aralıqtı ol saatına 5 km tezlik penen ótti. a) turist jámi neshe kilometr jol júrgen? b) turist hár waqitta (dem algansha) jámi joldin qansha bólegin Jürgen? Bir saattin hám bóleklerin salıstırın. Qaysi bolegi artıq? Neshe minutqa artıq? a) bir metrdiń úlesi hám úlesi neshe santimetr boladı? b) bir metrdiń úlesi úlken be yamasa úlesi úlken be? 4 Dáslep úleslerdi salıstırın, keyin esaplan. Telekórsetiw 1 saat 20 minut dawam etti. Bul waqittin 40 bölegin hár túrli reklamalar iyeledi. Reklamalar neshe minut waqitti algan? a) bólshekten úlken bolgan bir neshe bólshek jaziń. b) bólshekten kishi bolgan bir neshe bólshek jaziń. Juwaplarınızdı tiykarlań. Másele. Anası torttı 8 bólekke bóldi. Bir bólegin kishi balasına, eki bólegin úlken balasına berdi. Eki bala torttın qansha bólegin aldi? Manzura menen Atabek birgelikte fermer xojaligina járdem berip, jámi 480 kg juzim úzdi. Onun bölegin Manzura, qalğanın Atabek úzdi. Har bir bala neshe kilogrammnan júzim tergen? Erik quritilganda óz massasının bólegine shekem qaq alınadı. 300 kg erikten qansha qaq alınadı? 240 kg erikten she? Fermer xojaligi 120 bas malga iye. Olardın bölegi qoylar, bölegi eshkiler, qalganı sıyırlar. Xojalıqta hár bir maldan neshewden bar? Turist saatina 3 km tezlik penen 4 saat júrgennen keyin, 1 saat dem aldı. Son saatına 4 km tezlik penen 2 saat jol júrdi hám 1 saat dem aldı. Esaplasa, mánzilge jetiw ushin jáne 10 km jol bar eken. Bul aralıqtı ol saatına 5 km tezlik penen ótti. a) turist jámi neshe kilometr jol júrgen? b) turist hár waqitta (dem algansha) jámi joldin qansha bólegin Jürgen? Bir saattin hám bóleklerin salıstırın. Qaysi bolegi artıq? Neshe minutqa artıq? a) bir metrdiń úlesi hám úlesi neshe santimetr boladı? b) bir metrdiń úlesi úlken be yamasa úlesi úlken be? 4 Dáslep úleslerdi salıstırın, keyin esaplan. Telekórsetiw 1 saat 20 minut dawam etti. Bul waqittin 40 bölegin hár túrli reklamalar iyeledi. Reklamalar neshe minut waqitti algan? a) bólshekten úlken bolgan bir neshe bólshek jaziń. 10
Juwaplarınızdı tiykarlań. Másele. Anası torttı 8 bólekke bóldi. Bir bólegin kishi balasına, eki bólegin úlken balasına berdi. Eki bala torttın qansha bólegin aldi? Qosındısı tómendegi sanlarga teń bolgan bolshekler Úlgi:
17-10-7-10+10 Ayırması tómendegi sanlarga teń bolgan bólshek dúziń: Úlgi: Tómendegi bólsheklerge qanday bólsheklerdi qosqanda qosındı 1 ge ten boladı? 19: Úlgi: 7-3-4, demek, izlenip atırgan bolshek 7 3.4 3+4 7 Kesteni toltırın: b 28 a 6+ 1
Xatisha kitaptıń bólegin oqidi. Keyin jane bólegin oqıdı. a) Xatisha kitaptın qanday bólimin oqidi? b) kitaptıń jane qansha bólegi oqiliwi kerek? Usta birinshi kúni jumistiń bólegin, ekinshi kúni bolsa jumistiń bólegin onnladı. Usta eki kúnde jumıstın qanday bólegin pitirdi? Jumistın qanday bólegi endi isleniwi kerek? Xasan hám Xusan tapsırılgan jumistin bólegin orınladı. Jumistin bölegin Xusan isledi. Xasan jumistın qanday bólegin islegen? Jumistiń jáne qansha bólegi qalgan? Agashtin bölegin Axmed ata bólegin Qadir ata jonip isledi. Olar birgelikte agashtin qansha bólegin jonip islegen? Qosındısı tómendegi sanlarga teń bolgan bolshekler Úlgi:
17-10-7-10+10 Ayırması tómendegi sanlarga teń bolgan bólshek dúziń: Úlgi: Tómendegi bólsheklerge qanday bólsheklerdi qosqanda qosındı 1 ge ten boladı? 19: Úlgi: 7-3-4, demek, izlenip atırgan bolshek 7 3.4 3+4 7 Kesteni toltırın: b 28 a 6+ 1
Xatisha kitaptıń bólegin oqidi. Keyin jane bólegin oqıdı. a) Xatisha kitaptın qanday bólimin oqidi? b) kitaptıń jane qansha bólegi oqiliwi kerek? Usta birinshi kúni jumistiń bólegin, ekinshi kúni bolsa jumistiń bólegin onnladı. Usta eki kúnde jumıstın qanday bólegin pitirdi? Jumistın qanday bólegi endi isleniwi kerek? Xasan hám Xusan tapsırılgan jumistin bólegin orınladı. Jumistin bölegin Xusan isledi. Xasan jumistın qanday bólegin islegen? Jumistiń jáne qansha bólegi qalgan? Agashtin bölegin Axmed ata bólegin Qadir ata jonip isledi. Olar birgelikte agashtin qansha bólegin jonip islegen? 120 nin bólegin tabiń. Nátiyjeni keste kórinisinde jaziń. Eni 4 sm, uzılığı 5 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin bólegin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların salıstırın. Qaysısı ülken? Ne ushin? Eni 4 sm, uzınlığı 6 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların 12'
salıstırın. Qaysısı úlken hám ne ushin? Nawrız bayramında nan jabiw hám hár túrli mazalı zatlar pisiriw ushin máhálle 120 kg un aldı. Onın böleginen nan japti. Nan jabiw ushin neshe kilogramm hám mazalı zatlar ushin neshe kilogramm un sarıplagan? Súwrette pátpelektin bir tárepi súwretlengen. Onin qanday bólimi jasıl, kók, sarı hám de qızıl rende. Pátpelektiń ólshemleri (uzınlığı hám eni) 75 sm hám 40 sm bolsa, hár bir ren menen boyalgan bólim maydanın aniqlań. Nawrız kúnleri mektepte ótkerilgen «Biyik ush, háy pátpelegim>> jarısında Jalal jasagan pátpelek 36 m biyiklikke kóterildi. Raximnin pátpelegi bolsa onin? bólimine shekem biyiklikte boldı. Raximnin pátpelegi neshe metr biyiklikte bolgan? a) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr boladı? 100 b) 1 metrdiń yarımı neshe santimetr? Sheregi she? d) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr? a) I santimetrdiń yarımı neshe millimetr? 1 santimetrdiń bólegi neshe millimetr? 120 nin bólegin tabiń. Nátiyjeni keste kórinisinde jaziń. Eni 4 sm, uzılığı 5 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin bólegin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların salıstırın. Qaysısı ülken? Ne ushin? Eni 4 sm, uzınlığı 6 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların 12'
salıstırın. Qaysısı úlken hám ne ushin? Nawrız bayramında nan jabiw hám hár túrli mazalı zatlar pisiriw ushin máhálle 120 kg un aldı. Onın böleginen nan japti. Nan jabiw ushin neshe kilogramm hám mazalı zatlar ushin neshe kilogramm un sarıplagan? Súwrette pátpelektin bir tárepi súwretlengen. Onin qanday bólimi jasıl, kók, sarı hám de qızıl rende. Pátpelektiń ólshemleri (uzınlığı hám eni) 75 sm hám 40 sm bolsa, hár bir ren menen boyalgan bólim maydanın aniqlań. Nawrız kúnleri mektepte ótkerilgen «Biyik ush, háy pátpelegim>> jarısında Jalal jasagan pátpelek 36 m biyiklikke kóterildi. Raximnin pátpelegi bolsa onin? bólimine shekem biyiklikte boldı. Raximnin pátpelegi neshe metr biyiklikte bolgan? a) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr boladı? 100 b) 1 metrdiń yarımı neshe santimetr? Sheregi she? d) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr? a) I santimetrdiń yarımı neshe millimetr? 1 santimetrdiń bólegi neshe millimetr? 120 nin bólegin tabiń. Nátiyjeni keste kórinisinde jaziń. Eni 4 sm, uzılığı 5 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin bólegin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların salıstırın. Qaysısı ülken? Ne ushin? Eni 4 sm, uzınlığı 6 sm bolgan eki tuwr tórtmúyeshlik sızıń. Birinin, ekinshisinin bólegin boyań. Boyalgan maydanların 12'
salıstırın. Qaysısı úlken hám ne ushin? Nawrız bayramında nan jabiw hám hár túrli mazalı zatlar pisiriw ushin máhálle 120 kg un aldı. Onın böleginen nan japti. Nan jabiw ushin neshe kilogramm hám mazalı zatlar ushin neshe kilogramm un sarıplagan? Súwrette pátpelektin bir tárepi súwretlengen. Onin qanday bólimi jasıl, kók, sarı hám de qızıl rende. Pátpelektiń ólshemleri (uzınlığı hám eni) 75 sm hám 40 sm bolsa, hár bir ren menen boyalgan bólim maydanın aniqlań. Nawrız kúnleri mektepte ótkerilgen «Biyik ush, háy pátpelegim>> jarısında Jalal jasagan pátpelek 36 m biyiklikke kóterildi. Raximnin pátpelegi bolsa onin? bólimine shekem biyiklikte boldı. Raximnin pátpelegi neshe metr biyiklikte bolgan? a) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr boladı? 100 b) 1 metrdiń yarımı neshe santimetr? Sheregi she? d) 1 metrdiń bólegi neshe santimetr? a) I santimetrdiń yarımı neshe millimetr? 1 santimetrdiń bólegi neshe millimetr? Tuwri tórtmúyeshliktiń boyalgan bólegi 35 sm² bolip, ol pútin maydannıń bólegin iyelese, sol tuwri tórtmúyeshliktiń maydanın tabiń. 14 a) bólegi 800 bolgan sanga bólegi 121 bolgan sandı qosın; 13 b) bólegi 3500 bolgan sannan bólegi 343 bolgan sandı Klasta 18 qız bala bolıp, olar klastağı barlıq oqiwshilardıń? bólegin quraydı. Klasta neshe oqiwshi bar? ayırın. Shkaftağı kitaptıń 3/7 bólegi 42 dana. Barlıgı qansha? a) bólegi 900 bolgan sandı bólegi 36 bolgan sanga kóbeytiń; b) bólegi 1680 bolgan sandı 13 bólegi 208 bolgan sanga bóliń; 12 15 15 bólegi 300 bolgan sandı 180 nin 14 bólegine kóbeytiń. 11 16 11 bólegi 121 bolgan sandı 242 nin bólegine bóliń. d) 225 tin bólegi úlken be yamasa bólegi 50 ge teń bolgan san úlken be? 4500 din bóleginen bólegi 1600 bolgan sandı alın. Sirdarya jagası boylap sayaxatqa shiqqan balalar 8 km jol júrdi. Esaplasa, ótilgen jol mánzilge shekem qalgan joldin bólegine teń eken. Mánzilge jetiw ushin balalar jáne neshe kilometr júriwi kerek? Barlıq jol neshe kilometrdi quraydı? Anvar úkesine 10 goza berdi. Bul Anvarda qalgan gozalardıń bólegine teń. Anvarda barlığı qansha goza bar edi?
Apası bir neshe dápter satıp aldı hám oni oqiwshi balalarına tómendegishe bólistirdi: 4-klasta oqiytugin Nargizaga barlıq dápterdiń bólegin berdi. Qalgan dápterdiń bólegi Nagıymaga tiyisti. Sonnan keyin 15 dápter qaldı. Bul apası alıp kelgen dápterlerdiń bólegine teń. Qızlar neshewden dåpter aldı? 9 12 500 400 3 10 25 20 b) hám bólegin; Bir tonnanın 250 a) hám 200 bólegin; 20 50 40
80 50 500 125 d) hám bólegin esaplan. 300 1000 250 200 Qanday juwmaq shigarıw mumkin? 100
Dilaramnın boyi 2 metrdiń bólegine, Karimanın boyi bolsa 2 metrdiń bólegine teń. Kimnin boyi uzın? Neshe santimetr uzin? Úlken sanlardan baslap kemeyiw tártibinde jaziń: 10 b) 10: 10: Nilufardin awırlıgı 1 centnerdin bólegin, Nargizanın awırlığı 10 bolsa 1 centnerdiń bólegin quraydı? Kim awır? Neshe kilogramm 25 awir?
III . Juwmaqlaw Juwmaqlap aytqanda baslawısh klasta alınǵan bilimler keleshekte kútá úlken áhmiyetke iye boladı. Baslawısh klasta matematikanı oqıtıwda oqıwshılarǵa temalardı ápiwayıdan quramalıģa qaray aparıw kerek. Sonda ǵana sabaq túsinikli hám qızıqlı bolıp jetkiziledi. Baslawısh klaslarda bólshek túsinigin úyretiw 3--klastan úles túsinikleri menen alıp barıladı. Baslawısh klaslarda bólshek túsinigin kórgizbeli qurallarsız mısalı, zatlar alma, ǵarbız, qawın hám geometriyalıq sırtqı kórinisler:sheńber, kesindi, kvadrat, tuwrı to'rtmúyeshliklersiz alıp barıp bolmaydı. Baslawısh klaslarda bólshek túsinigi oqıwshılarǵa bólimlerge bólip úyreniliwin, shamalawdı qáliplestiredi. Sabaq dawamında balalarǵa bólshek haqqında maģlıwmat beriw processinde olarǵa anıq etip úyretiw kerek túrli oyın hám kórgizbelerden paydalanıw zárúr. Mısalı: Bólsheklerdi jazıwdı orınlawda tómendegi sheńberde ámel qılıw esletiledi. Sızıq astında jazılǵan san bólshektiń bólimi dep atalıp, pútkil zat neshege teń jazılǵan san bólshektiń súwreti dep atalıp, teń bólimlerden qanshası alınǵanın kórsetedi. Baslawısh klasta bólimi 10 nan úlken bolmaǵan bólshekler qaraladı. Oqıwshılardıń matematikalıq bilimlerdi ózlestiriwi tek oqıw processinde durıs metod tańlawǵa baylanıslı bolmastan, bálki oqıw procesin shólkemlestiriw formasına da baylanıslı bolıp tabıladı. Sabaq dep programma boyınsha belgilengen, anıq keste tiykarında, anıq waqıt dawamında oqıtıwshı basshılıǵında oqıwshılardıń ózgermeytuģın sanı menen islengen oqıw processine aytıladı. Sabaq waqtında oqıwshılar matematikadan teoriyalıq maģlıwmatqa, esaplaw ilimiy tájriybesine, másele sheshiw, hár túrli mısallardı orınlawǵa úyrenedi, yaǵniy sabaqta hámme oqıw jumısları atqarıladı. Matematika sabaǵınıń ózine tán tárepleri, bárinen burın, bul oqıw predmetiniń qásiyetlerinen kelip shıǵadı. Bul ózgeshelikten biri sonnan ibarat, ol jaǵdayda arifmetik material menen bir waqıtta algebra geometriya elementleri de úyretiledi. Matematika pâniniń basqa ózine tán tárepi teoriyalıq ámeliy máselelerdiń birgelikte qaralıwı bolıp tabıladı. IV . Paydalanılǵan ádebiyatlar 1. Karimov I. A. " Bárkámal áwlad Ózbekstan rawajlanıwınıń tiykari" Tashkent: ruwxıylıq 1997 jıl. 2. Bekboyeva N. M., Adambekova G. A. " Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw metodikasi" Tashkent oqıtıwshı 1996 jıl 3. Jumayev M. E., Tojiyeva Z. G. " Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw metodikasi” Tashkent pán hám texnologiya 2005 jıl 4. Ismoilova D. hám basqalar " Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw metodikasi" Lekciyalar teksti Termiz 2005 jıl 5. Jumayev M. E. " Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw metodikasınan laboratoriya shınıǵıwi" Tashkent: " Jańa ásir áwladi" 2006 jıl 6. Jumayev E. E. BaslangMch matematika teoriyası hám metodikası. (KHK ushın ) Tashkent. " Turan ıǵbal" 2012 jıl. 7. Jumavey M. E. hám bosha. Birinshi klass Jumayev M. E. " Baslanǵısh klaslarda matematika oqıtıw metodikasınan laboratoriya shınıǵıwi" Tashkent: " Jańa ásir áwladi" 2006 jıl 8. Tadjiyeva Z. G' hám basqalar. Baslanǵısh klaslarda matematikadan sabaq natiyjeliligin asırıwda tariyxıy materiallardan paydalanıw. Tashkent. TDPU, 2008., 96 9. WWW. tdpu. uz 10. WWW.pedagog. uz 11. WWW. Ziyonet.uz Download 22.66 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|