I mavzu. Jismoniy tarbiya va sport gigiyenasi asoslari jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari o‘quv fan sifatida tutgan o‘rni

Jismoniy tarbiya gigiyenasi jismoniy tarbiya va sport bilan bog‘liq turli omillarning shug‘ullanuvchilar salomatligiga ta’siri haqidagi fandir. Ishtirok etganlarning tanasiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar:
- tashqi muhit omillar - bu jismoniy tarbiya darslarida, jismoniy tayyorgarlik mashg‘ulotlarida, mashg‘ulotlarda va musobaqalarda jismoniy mashqlar o‘tkaziladigan sharoitlar;
- jismoniy tarbiya darslari, jismoniy tayyorgarlik darslari va mashg‘ulotlar jarayonida jismoniy mashqlarni tashkil etish va mazmuni;
- jismoniy tarbiya darslari, jismoniy tayyorgarlik mashg‘ulotlari, mashg‘ulotlar va musobaqalar hamda jismoniy mashqlar paytida jismoniy mashqlar hajmi, davomiyligi va intensivligi;
- jismoniy tarbiya, mashg‘ulotlar va musobaqalar paytida ovqatlanishning belgilari;
- sport inshootlarining texnik jihozlanishi va holati;
- sportchilarning jihozlari.
Jismoniy mashqlar bilan bog‘liq turli omillar ta’sirini o‘rganish asosida gigiyenik tavsiyalar, jismoniy tarbiya va sport uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularning sog‘lomlashtirish samaradorligini oshirish, shuningdek, shug‘ullanuvchilarning sog‘ligi saqlanib qolishi va mustahkamlanishi sharti bilan umumiy va maxsus (sport) ko‘rsatkichlarni, sport natijalari darajasini yaxshilash uchun normalar va qoidalar ishlab chiqilmoqda.
Jismoniy tarbiya gigiyenasining maqsadi - jismoniy tarbiya va sport omillarining jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanadigan odamlarga ta’siri bilan bog‘liq turli xil kasalliklarning oldini olish, optimal sharoitlarni yaratish, jismoniy tarbiya va sportni tashkil еtish va mazmuni asosida darslarning sog‘lomlashtirish samaradorligini oshirishdir.
Jismoniy tarbiya gigiyenasining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:
- jismoniy tarbiya va sportning turli omillarining shug‘ullanuvchilarga yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy ta’sirlarining oldini olishga qaratilgan amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
- jismoniy madaniyat va sport bilan shug‘ullanuvchi shaxslarni sog‘lomlashtirish, jismoniy rivojlantirish, umumiy va jismoniy faoliyatini takomillashtirish.
Ushbu vazifalar jismoniy tarbiya va sport gigiyenasining quyidagi bo'limlarini taqsimlashni belgilaydi: gigiyenani rejalashtirish, sport inshootlarini qurish va ulardan foydalanish; gigiyenik chiniqish; jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchi shaxslarning ovqatlanish gigiyenasi; ayrim sport turlari bo‘yicha mashg‘ulotlar gigiyenasi.
Jismoniy tarbiya gigiyenasida qo‘llaniladigan asosiy gigiyena vositalariga quyidagilar kiradi:
- jismoniy madaniyat va sportning sharoitlari, rejimlari, mazmuni, shakllari, vositalari va metodlarini optimallashtirish;
- ratsional ovqatlanish;
- jismoniy mashqlar paytida jismoniy yuklamani optimallashtirish;
- chiniqish.
Shaxsning qonun chiqarishida eng muhim rol jismoniy tarbiya va sportga sog‘liqni saqlash va jismoniy rivojlanishni yaxshilash vositasi sifatida kiradi, bu shaxsning har tomonlama rivojlanishiga hissa qo‘shadi, organizmning salbiy ekologik omillarga umumiy nospesifik qarshiligini oshiradi.
Faqatgina vosita faolligining еtarli hajmi va intensivligi, еtarli jismoniy faollik, oqilona ovqatlanish va mashg‘ulotlar rejimi, qulay o‘quv sharoitlari ta’minlansa, jismoniy mashqlarning sog‘ligini yaxshilash muammolarini samarali hal qilish mumkin.
Jismoniy tarbiya va sport jarayonida tegishli gigiyena standartlari va talablariga rioya qilmasdan, normal jismoniy rivojlanish, jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanuvchilarning sog‘lig‘ini saqlash va mustahkamlash, sport yutuqlarini oshirish uchun maqbul sharoitlarni ta’minlash mumkin emas.