I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

61-DARS. YuMBning xossalari. Fizik va kimyoviy xossalari. Polimerlanish turlari.


Darsning maqsadi: O’quvchilarga YuMB ning xossalari, polimer molekulasining tuzilishi haqida ilmiy tushunchalar berish.


Dars rejasi:

1. 
   YuMB ning xossalari
   
2. 
   Polimer molekulasining tuzilishi.
   

YuMB oddiy sharoitda qovushoq suyuqlik yoki qattiq moddalar bo‘lib, qizdirilganda yumshaydi va oquvchan suyuqlikka aylanadi. Sovutilganda qotadi. Erituvchilarda yomon eriydi. Mexanik jihatdan pishiq. Kislota, ishqor va oksidlovchilar ta’siriga chidamli.

Polimerlar qattiq qizdirilganda monomerlarga qadar parchalanib ketadi.
Polimer makromolekulasining tarkibiga ko‘ra karbozanjirli va geterozanjirli bo‘ladi.
Karbozanjirli polimerlar molekulasini hosil qiluvchi zanjirni faqat uglerod atomlari tashkil qiladi. Masalan: polietilen — [-CH₂-CH₂-]_n, ftoroplast — [-CF₂-CF₂-]_n;
Geterozanjirli polimer molekulasini hosil qiluvchi zanjirni uglerod atomlari bilan birga kislorod, azot, oltingugurt, kremniy va boshqa atomlar ham tashkil qiladi. Masalan, naylon —[-CO-(CH₂)₄-CO-NH-(CH₂)₆-NH-]n.
Polimerlar molekulasining tuzilishiga ko‘ra 3 ga bo‘linadi.

1. 
   Chiziqsimon tuzilishdagi polimerlar:
   

Polimer tarkibidagi tuzilma bo‘g‘inlari tarmoqlanmagan, to‘g‘ri zanjirli bo‘ladi

2. 
   Тarmoqlangan tuzilishdagi polimerlar:
   

Polimer tarkibidagi tuzilma bo‘g‘inlari tarmoqlangan bo‘ladi. Natijada makromolekulalar orasidagi masofa kattalashadi. Eruvchanligi yaxshilanadi. Тermoplastikligi ortadi, mexanik mustahkamligi kamayadi.

3. 
   Fazoviy tuzilishdagi polimerlar;
   

Chiziqsimon makromolekulalarning bir nechtasi «tikilib» qoladi. Bunday polimerlar erimaydi, qizdirilganda suyuqlanmaydi, mo‘rt bo‘lib qoladi.