И. Р. Авазов – тми доценти

^{И.Р.Авазов – ТМИ доценти
Эл.почта [e-mail]
Тел: [phone]
Консолидациялашган молиявий ҳисобот аудитини ўтказиш тартиби}
Республикамиз иқтисодиётига чет эл инвестицияларининг жалб қилиниши, акциядорлик компаниялари ва йирик ташкилотларнинг ташкил этилиши ҳамда фаолият юритиши, улар томонидан тузиладиган молиявий ҳисоботларни молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида шакллантиришни тақозо қилади. Инвестициялар дастурини йўлга қўйишда компанияларнинг ўз маблағлари ҳисобидан йўналтирилган хусусий инвестицияларнинг кўпайиб бориши фаол иштирок этаётгани ҳеч кимга сир эмас. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари ва молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мос келадиган операциялар, аудит амалларини қўллаш ва унинг натижасида олинган далиллар аудиторлик текширувини асослайди.
Аудиторлик ташкилоти хўжалик юритувчи субъектлар алоҳида бўлинмаларининг молиявий натижалари, ҳисоботлари, пул оқимлари, тузатиш киритилган ҳужжатлар билан гуруҳ молиявий натижаларини умумлаштирган ҳолда ички назорат тизими самарадорлигини баҳолайди.
Бизнинг фикримизча, ички назорат тизими самарадорлигини баҳолашда текшириладиган хўжалик юритувчи субъектлар томонидан тақдим қилинадиган далиллар етарли ва ишончли бўлиши шарт. Аудитнинг халқаро стандартлари асосида тузилган шўъба жамиятлар томонидан молиявий ҳисоботлар ва бош компания томонидан консолидациялашган молиявий ҳисоботни тузиш, аудиторлик текширувининг барча босқичларида фойдаланишнинг турли жиҳатларини акс эттиради. Консолидациялашган молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тузишда зарур шартларга мувофиқ аудиторлик далилларини тўплаш ҳамда уларнинг ишончлилиги ва самарадорлигини оширади.
Молиявий ҳисоботларни МҲХСга, яъни, трансформация қилмасдан туриб консолидациялашган молиявий ҳисоботни тузиб бўлмайди. Шундай экан, трансформация қилиш ва консолидациялашган молиявий ҳисобот аудитини ташкил қилиш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади.
Р асм. Молиявий ҳисоботларни трансформация қилиш ва консолидациялашган молиявий ҳисобот аудитининг кетма-кетлик модели¹
Консолидациялашган молиявий ҳисоботни аудиторлик текширувидан ўтказишда аудиторлик далиллари аудиторлик хулосасини ифода этиш учун асос бўладиган бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш, бошланғич ҳисоб маълумотлари ва умумлаштирувчи ахборотлар, молиявий ҳисоботни тузиш учун асос бўлган маълумотлар ва счётларнинг қолдиқлари, бизнес режа ахборотлари, ташқи ахборот манбаларидан олинган маълумотлар ҳамда бухгалтерия ҳисобига тааллуқли бўлмаган бошқа ахборотлар, текширувдан кейинги бўладиган ҳодисаларга таъсир қиладиган босқичлардан биридир. Ушбу маълумотлар аудиторлик хулосасини ифода қилиш учун етарлича асос бўлиб хизмат қилиши лозим.
Консолидациялашган молиявий ҳисоботни аудиторлик текширувини ўтказиш учун алоҳида таҳлилий амалларни тўғри белгилашни талаб қиладиган молиявий ҳисоботда маълумотни тақдим этиш ва уни ошкор қилиш тартибига тегишли зарурий шартлар бундан мустасно.
Аудиторлик ҳисоботи молиявий ҳисобот ва консолидациялашган молиявий ҳисоботни бир-биридан алоҳида ва текширувларни бирлаштирган ҳолда таққослаш имконини беради. Аудит амалларини амалга ошириш жараёнида аудиторлар таҳлил ва синтез қилиш орқали аудиторлик хулосаларини шакллантирадиган аудиторлик далилларини олишади. Консолидациялашган молиявий ҳисоботнинг аудиторлик текширувида битта ташкилот каби гуруҳли ўрганиш ўтказилади. Бундай ҳолда, аудитор учун ўрганиш молиявий ҳисобининг халқаро стандартларига мувофиқ тузилган молиявий ҳисоботларни текшириш билан яна бир соҳа бўлиб, трансформация ва консолидация билан боғлиқ соҳалар бундан мустасно, консолидациялашган молиявий ҳисоботларни тайёрлаш методологияси ва технологиясининг ўзига хос хусусиятлари молиявий ҳисоботлар ва аудиторлик ҳисоботлари, ўрганиш объекти такрорланиб, натижада аудит амалларини бажариш ва ҳужжатлаштириш жараёни асоссиз бўлиб қолиши, шунингдек, олинган аудиторлик далиллари кўрсатилади.
Молиявий ҳисоботининг халқаро стандартларига мувофиқ тузилган консолидациялашган молиявий ҳисоботни аудиторлик текширувидан ўтказишда қўлланилган амаллар, аудиторлик далиллар қанчалик даражада ишончли бўлса, аудит натижаларини умумлаштириш ва якунлашда расмийлаштириладиган аудиторлик ҳисоботи ҳамда хулосасининг шунчалик даражада ишончлили бўлишини таъминлайди.

1 Муаллиф томонидан тайёрланган