I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
2 5411444856344021189
|
KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
220 221 saylanadi. Bu saylovda saylovchilar nomzodlarning qilgan ishlari, xizmatlari, dasturlarini taqqoslaydi va o‘ziga ma’qulini tanlaydi. Bu tizimda okruglarda nomzodlar, asosan, partiya nomidan qatnashadi, lekin yakka asosda ovoz oladi, ovoz partiya uchun emas shaxsan nomzodga beriladi. Majoritar tizimning ham ko‘rinishlari har xil. Uning bir ko‘rinishida boshqa nomzodlarga nisbatan ko‘proq ovoz olgan nomzod saylangan bo‘ladi. Bunda saylanish uchun qancha ovoz olish kerakligi ko‘rsatilmagan. Bu ko‘rinish AQSH, Hindiston va Rossiyada qo‘llaniladi. Bu mamlakatlarning qonunlarida aksariyat ovoz berishda qancha saylovchi ishtirok etishi shartligi ham ko‘rsatilmaydi. Angliya qonuniga asosan okrugdan bir nomzod ko‘rsatilgan bo‘lsa, saylovsiz saylanish mumkin, uning saylanishi uchun nomzodning o‘z ovozi kifoya bo‘ladi. Majoritar saylov tizimi deputatlarning bir okrugdan bitta saylanshi bilan (nomzodlar qancha bo‘lishidan qat’i nazar) saylovchi aniq nomzodga yoqlab yoki qarshi ovoz berishi bilan xarakterlanadi. Bu ko‘pchilik ovozlarning saylanadigan nomzodlarda bo‘lishini nazarda tutadi. Majoritar so‘zining o‘zi ham Fransuzcha “ko‘pchilik” so‘zidan olingan. Majoritar tizim jahonda eng ko‘p tarqalgan tizim deb hisoblanadi. Ayrim mamlakatlarda majoritar tizimda saylanish uchun ko‘pchilik ovoz talab etiladi. O‘zbekiston saylov tizimi ham majoritar tizim bo‘lib, unda shu tizimning ko‘pchilik ovoz olish tartibi qo‘llaniladi. Ovoz berishda kamida 33 foiz saylovchi ishtirok etib, (ro‘yxatga olinganlar) ularning yarmidan ko‘pini (50 foiz + 1 ta ovozni) olgan nomzod deputat, Prezident bo‘lib saylanadi. Majoritar tizimning yana boshqa ko‘rinishlari ham mavjud. Majoritar tizimning eng muhim ijobiy tomoni (yutug‘i) saylovchi aniq bir shaxsga ovoz beradi. Bu keyinchalik saylangan shaxs bilan saylovchi o‘rtasida bevosita aloqadorlikni o‘rnatadi. Deputatlar o‘z faoliyati yuzasidan kamaytirish, ayollarni saylovlarda ishtirok etishiga erishish, saylovlardagi ortiqcha cheklashlami olib tashlash uchun uzoq vaqt kurashilgan. Mamlakatda saylov tizimi bo‘lishi davlat xarakteriga, u yerdagi rejimga bog‘liq, ya’ni davlatning suverenligi, demokratik yoki avtoritar rejim, diktatura ko‘rinishida bo‘lishligi saylov tizimiga ta’sir qiladi. Lekin har qanday rejim ham o‘z saylov huquqini demokratik qilib ko‘rsatish uchun turli choralami ko‘radi. Sobiq ittifoq davrida ham saylov eng demokratik deb ko‘rsatilar, hatto fashistlarning hokimiyat tepasiga keltirgan Germaniya saylov tizimi ham demokratik hisoblangan. Saylov tizimi tor ma’noda ovoz berish natijasini aniqlashga qarab turlarga bo‘linadi. Jahon tajribasida bir necha xil tizim mavjudligi yuridik adabiyotlarda uchraydi. Bular asosan majoritar va proportsional tizimlardi. Ayrim adabiyotlarda ularning boshqa turlari, jumladan, aralash tizimi mavjudligi ko‘rsatilgan. Bu ham haqiqat. Eng ko‘p qo‘llaniladigan saylov tizimi - majoritar, proportsional va aralash shakldagi tizimlardir. Bu tizimlar asosan ovoz berish tartibi, ovozlarni aniqlash, ovozlarning deputat saylashda taqsimlanishi, saylovni necha mandatli saylov ekanligi bilan aniqlanadi va bir-biridan farq qiladi. Ularning birontasini demokratik boshqasini nodemokratik deyishga asos yo‘q. Ularning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud. Majoritar tizim siyosiy partiyalar hali uncha kuchli bo‘lmagan, aholini o‘z taraflariga og‘dirish uchun tegishli ishlar amalga oshirilgan davlatlarda foydalidir. Bunday saylovda vakillik organlariga deputat bo‘lib partiya a’zolari emas, partiya tomonidan ko‘rsatilgan, so‘zga chechan, saylovchilarni o‘z dasturiga ishontira oladigan kishilar |
