I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

65
Kompyuter
40
Audioapparatura
35
Dazmol
30
R o‘zg ‘orda energiya tejash o ‘z uyingiz xonasidan boshlanadi. 
A vvalam bor, m avjud m ateriallar bilan esh ik va rom larning
tirqishlarini yopib isitish kerak; deraza va balkon eshiklariga qalin 
pardalarni shunday osish kerakki, radiatorni yopib q o ‘ym asin 
va issiqlik aylanishiga xalaqit berm asin; oynalarga q o ‘shim cha 
polietilen plyonkalar tutib q o ‘yish kerak; hojatxona va oshxona 
shamollatish tirqishlarini yarimigacha yopib qo ‘yish kerak hamda 
tutun chiqqichni karton yoki qalin qog‘oz bilan yopish kerak.
165

---

K o ‘p issiqlik devor va b a’zida ochiladigan derazalar orqali 
radiatordan chiqib ketadi. Bu y o ‘qotishlarni yaltiroq plenkadan, 
alyumin zar qog‘oz yoki ruxlangan tunukadan, fanerga yopishtirilgan 
kartondan aks ettiruvchi ekran yasab, radiator orqasiga q o ‘yib 
qo‘yish va shu bilan y o ‘qotishlarni kamaytirish mumkin. Xonalarda 
haroratni rostlashning eng yaxshi usuli, bu radiatorlarda jo ‘mrak va 
harorat rostlagichlarini o ‘matishdir. R o‘zg ‘orda elektr energiyani 
iqtisod qilishning boshqa choralari quyidagilardir.
1. Hayot qulayliklarigaxalaqit bermagan holda, kerak bo‘Imagan 
joylarda chiroqni o ‘chirish va bu odatni barcha oila a ’zolariga 
singdirish;
2. Im koniyati boricha qizitish lam palarini, shu y o rug‘likni 
energiyani 70-80 % kam ishlatib ta’minlaydigan energiya tejamkor 
lampalar bilan almashtirish. Bunda ular 5-6 marta uzoq ham yonadi;
3. Ayrim joylarda talab etiladigan yorug‘lik miqdoriga bog‘liq 
holda, turli quvvatdagi lampalarni o ‘rnatish. Shuni bilib q o ‘yish 
kerakki, lampalar va plafonlar ifloslanganda xonadagi yoritilganlik
10-15% ga pasayad i;
4. M asofaviy boshqarish k o ‘zda tutilgan elektr asboblarni 
(televizor, radio, telefon) nafaqat kechasi, balki boshqa foydala- 
nilm ayotgan davrda ham (uydan chiqib ketish, tanaffus va h.k) 
o ‘chirib qo ‘yish kerak, chunki ular elektr tarmoqqa ulanib turgan 
paytda elektr energiya iste’mol qiladi;
5. Kir yuvish mashinasini iloji boricha kichik haroratga sozlab 
to ‘la yuklamada ishlatish. Shuni esda tutish kerakki, 90° S haroratda 
kir yuvish 40° S haroratdagiga qaraganda 3 marta ko‘p energiyani 
talab qiladi. Chunki kir yuvish vositasi 40° S haroratda tezda eriydi 
va kirga faol ta’sir qiladi;
6. Sovutgich va m uzlatgichlar xonadagi eng k o ‘p energiya 
sarf qiladigan iste’molchidir. Uylarda ishlatilayotgan energiyaning 
taxm inan 40% ularning ulushiga to ‘g ‘ri keladi. Quyidagi oddiy 
prinsiplarga rioya qilib elektr sarfini 25% gacha pasaytirish mumkin:
166

---

- vaqti-vaqti bilan muzlatgich kamerasida 5-10 mm qalinlikdagi 
muz hosil bo‘lmasligi uchun muzlatgichni muzdan tushirib turish;
- bu asboblarni isitgich elementlaridan ancha uzoqda va quyosh 
nuri to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri tushmaydigan joyda joylashtirish;
- muzlatgich atrofida 1-2 sm dan kam b o ‘lmagan ochiq jo y
qoldirish;
- sovutgich va m uzlatgichga faqat sovugan oziq-ovqatlarni 
qo‘yish;
- muzlatgich eshigining zich yopilishi;
- muzlatgich eshigini iloji boricha kam vaqt ochiq holda ushlab 
turish;
- asboblarning orqa tom onidagi changni 1 yilda kamida bir 
marta tozalab turish;
- agarda oila uydan bir necha kunga chetga chiqib ketsa, 
sovutgichni tarmoqdan uzib qo‘yish.
Gaz plitalardan foydalanish ekologiya nuqtai nazaridan elektr 
plitalarda ovqat tayyorlaganga nisbatan yaxshi variantdir. Agarda 
uyda elektr plita o ‘rnati!gan bo‘lsa, u holda elektr energiya iqtisodini 
quyidagilar hisobiga amalga oshirish mumkin:
- kastryulya yoki tovaning tashqi tekis yuzasini va diametri 
plitaning isitish yuzasidan 3 sm ga ortiq bo‘lishini tanlash;
- elektr plitani qaynatish yoki qovurish tugashiga bir necha 
minut qolganda o ‘chirish;
- qopqog‘i bo‘lgan idishdan foydalanish;
- optimal miqdordagi suvni quyish.
Yoritish kichkina vaqt o ralig ‘ida talab etiladigan jo y lard a 
avtomat o ‘chirgichlarni o ‘rnatish, masalan, ko‘p xonali uylarning 
zinapoyalari maydonchalarida, yakka turadigan bir xonali uylarning 
old tomoniga chiqish joylarida.
Elektr ro‘zg‘or asboblarini sotib olayotganda birinchi navbatda 
nafaqat narxini, balki energiya tejovchi param etrlari bilan ham 
qiziqish kerak, faqat foydalanishdagi sarflarni, n arxlar bilan
167

---

taqqoslab, kerakli elektr ro ‘z g ‘or tovarlarini sotib olish imkoni 
to ‘g ‘risida qaror qabul qilish maqsadga muvofiq.
Turar joylam i isitishda foydalaniladigan elektr energiyani iqtisod 
qilishdagi muhim moment, bu xonadon va uylarning balkonlari, 
eshiklari, romlarini ishonchli isitish hisoblanadi. Eng oddiy va 
tez usul - gazetalardan turbka shaklida o ‘ralgan qog‘ozni rom va 
deraza tirqishlariga tiqib qo‘yish. Bu usul derazalarda tirqishlar kam 
bo‘lganda va kuchli sovuqlarda yaxshi samara beradi.
D erazalarni sovuq kirishidan saqlashning ishonchli usuli, 
bu b o ‘r pastasi va undan tayyorlangan yelim. Nisbati 1:1 b o ‘lib 
bu kom ponentlardan tayyorlangan pasta bilan barcha tirqish va 
teshiklarni toTdirib chiqish kerak. A garda rom lar eski boTsa, u 
holda bu komponentlarda kleyni kamaytirib (3:1 yoki 4:1) teshiklar 
yopiladi, buning uchun deraza ochilib pasta surilgandan so‘ng deraza 
yopiladi va tirqishlardan ezilib chiqib qolgan ortiqcha pastani darrov 
olib tashlanadi.
Kirish eshiklari va tirqishlarni aptekaning rezinali turbkasini 
mayda mixlar bilan qoqib chiqilib zichlashtirish mumkin. Agarda 
tirqish katta b o ‘lsa, bitta turbkani eshikka, bittasi esa o ‘zakka 
mixlanadi.
Balkon eshigini bezak berilgan matodan tayyorlangan paxtali 
g ilam cha bilan isitish m um kin. U ning o ‘Icham lari shunday 
tanlanadiki, u eshikni yon va past tirqishlarini berkitib tursin.
Qishloq uylarida va dala hovlidagi uylarni sovuqdan himoya 
qilish kuzda quruq poxol va qurigan barglarni to ‘kib yasalgan 
qurilma bilan amalga oshiriladi. Qishda bu qurilmani qordan qilsa 
boTadi. Bu qurilmani tayyorlash texnologiyasi oddiy: polietilen 
plenkani uy perimetri bo‘yicha shunday yozib chiqiladiki, uning 
birinchi yarmi uy poydevorida, ikkinchi yarmi yerda yotadi. Keyin 
material ustiga qor sepib chiqiladi. Izolyatsiya qilinayotgan devor va 
poydevorni namdan saqlaydi, qor esa issiqlikni saqlaydi.
168

---