Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 62
qanday burganini bilib olding. Bas, bularning barchasi yomon ulamolar ismlarni
o‘zgartirib ishlatgan nayranglaridir. Agar sen ilk asrda tanilgan narsaga qaramay,
mashhur ismlarga tayangan holda ana o‘shalarga ergashsang, hikmat orqali sharafni
talab qilgan kishidek bo‘lib qolasan. Chunki hakim nomi hozirgi asrda tabib, shoir va
munajjimlarga qo‘llanilmoqda. Va bu hol lafzlarning o‘zgartirilganidan g‘aflatda
qolganing sabablidir.
99. Imom Buxoriy rivoyati.
100. Abu Dovud, Nasoiy, Ibn Hibbonlar Irboz ibn Soriyadan rivoyat qilishgan. Ibn Qatton bu hadisni zaif degan. Alboniy esa
«kelinglar» lafzi ila sahih degan.
101. Termiziy Ibn Abbosdan hasan holda rivoyat qilgan. Alboniy va Zahabiylar zaif deyishgan.
102. Imom Buxoriy, Ahmad, Ibn Hibbon va Hokimlar sahih isnod ila rivoyat qilishgan.
103. Muttafaqun alayh.
Beshinchi lafz: «Hikmat». Hakim nomi ham endilikda o‘zgartirilib, tabib, shoir va
munajjimlarga nisbatan qo‘llanilmoqda. Hatto ko‘chalardagi eng past tabaqa – oshiq
o‘ynaydiganlarga ham. Holbuki, hikmat Allohning kalomida:
«U o‘zi istagan kimsaga hikmatni beradi. Kimga hikmat berilgan bo‘lsa, bas,
muhaqqaqki, unga ko‘p yaxshilik berilibdi» (Baqara surasi, 269-oyat), deya
maqtalgan. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) ham: «Kishining hikmatdan bir kalima
o‘rganmog‘i u uchun dunyo va undagi barcha narsalardan xayrlidir”, deganlar.104
Shunday ekan, sen hikmat asli qaysi ma’noni ifodalaganigayu endi qaysi ma’noga
o‘girilganiga quloq sol, u bilan yuqorida zikri o‘tgan lafzlarni qiyosla va yomon
ulamolarning nayranglari sababli aldanib qolishdan ehtiyot bo‘l. Zero, ularning dinga
bo‘lgan zarari shaytonlarning zararidan kattaroqdir. Chunki shayton ular vositasida
xalqning qalbidan asta-sekin dinni sug‘urib olishga erishadi. Shu tufayli ham
Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam) xalqning yomoni haqida so‘rashganda, u zot
javob bermaganlar. Balki, «Allohim, mag‘firat ayla», deganlar. Sahobalar takror-takror
so‘rayverganlaridan so‘ng, «Ular yomon olimlardir»,105 deb javob qilganlar.
104. Bunga o‘xshashi yuqorida keldi.
105. Doramiy Ahvas ibn Hakimdan mursal holda, Bazzor esa Muozdan zaif sanad bilan rivoyat qilgan.
Sen mahmud va mazmum ilmni, ularning chigal yerlarini bilib olding. Endi nafsingga
boq, salaflarga ergashish yoki g‘ururlanib pastga tushish va xalaflarga o‘xshash ixtiyori
o‘zingda.
Salaflar rozi bo‘lgan ilmlarning barchasi yo‘q bo‘lib ketdi. Odamlar mashg‘ul bo‘lgan
ishlarning ko‘pi yangi paydo bo‘lgan va bid’at ishlardir. Rasululloh (sollallohu alayhi
vasallam): «Islom g‘arib holda boshlandi, yaqinda yana ibtidoda bo‘lganidek, g‘arib
holiga qaytadi. Bas, g‘ariblar uchun xursandchilik bo‘lsin», dedilar. «G‘ariblar kimlar?»
deb so‘rashdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Ular odamlar buzib yuborishgan
sunnatimni isloh etadigan va o‘ldirib yuborishgan sunnatimni tiriltiradigan
kimsalardir»,106 deb javob qildilar. Bu muborak so‘z naqadar to‘g‘ri! Boshqa bir
rivoyatda: «Ular bugun siz ustida turgan narsani mahkam ushlovchilardir»,107 deyilgan.
Boshqa bir hadisda: «G‘ariblar ko‘p insonlar orasidagi ozgina solih kishilardir. Xalqning
ichida ularni yaxshi ko‘radiganlaridan ko‘ra, yomon ko‘radiganlari ko‘proqdir»,108
deyilgan. Haqiqatda ushbu ilmlar (ya’ni, salaflar ilmi) g‘aribga aylanib qoldi. Shu
darajadaki, ularni eslagan kishidan nafrat qilinadi. Shuning uchun ham Savriy (r.a.):
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy